فرزندپروری مثبت اصطلاح رایج این روزهاست. اما معنی واقعی آن چیست؟ و مهم‌تر از آن، آیا فایده‌ای دارد؟ در نگاه اول به نظر می‌رسد فرزندپروری مثبت یعنی فرزندپروری بدون تبعات برای رفتارهای بد و نادرست. این چیزی است که بسیاری از مردم فکر می‌کنند. اما فرزندپروری مثبت به این معنا نیست که مثلاً وقتی فرزند 3ساله‌تان به شما حمله می‌کند و ضربه می‌زند در جوابش بگویید: «عاشقتم، دوستت دارم!» در این مقاله 10 تکنیک فرزندپروری مثبت را با هم مرور خواهیم کرد.
فرزندپروری مثبت مفهومی مبهم از مهربان بودن نیست، حتی وقتی کودکتان شایسته این مهربانی نیست. بلکه فلسفه فرزندپروری و روش استراتژیک بر پایه این ایده است که رابطه شما با کودک مهم‌ترین قسمت فرزندپروری است. همچنین شما می‌توانید به کودک کمک کنید تا خودانضباطی را بیاموزد.
به زبان دیگر، فرزندپروری مثبت به معنی والدین آسان‌گیر نیست. والدینی که پاسخ‌د‌هی زیاد، ولی مطالبات و کنترل کمی دارند. در فرزندپروری مثبت، تمرکز بر نظم و انضباط وجود دارد. در این روش، هدف این است که کسی را تربیت کنید که قوانین را رعایت می‌کند و به دیگران احترام می‌گذارد. نه ازروی ترس، بلکه چون این کار درست است.
اینک 10 تکنیک فرزندپروری مثبت، برای تقویت نظم و انضباط در کودک، برشمرده می‌شود:
تکنیک 1: برای یک فرزندپروری مثبت حدومرز تعیین کنید!
داشتن حدومرز در رابطه با فرزند یک تکنیک کلیدی موفقیت در فرزندپروری مثبت است. داشتن و پافشاری کردن بر حدومرزها به شما قدرت می‌دهد تا صبور بمانید و آرام باشید. زیرا احساس می‌کنید احترامتان در رابطه حفظ شده و نیازهایتان در رابطه برآورده شده است. راه خوبی برای اینکه تشخیص دهید چه وقتی نیاز به تعیین حدومرز جدید دارید زمانی است که از کوره در می‌روید. وقت‌هایی که دیگر صبور نیستید و با تکرار رفتاری عصبانی می‌شوید.
مثلاً از زمان شام خوردن گریزانید، چون فرزندتان اصرار دارد روی پایتان بنشیند و شما نمی‌توانید غذایتان را بخورید؟ پس این قانون را بگذارید که «زمان هر وعده غذایی هرکس موظف است سر جای خودش بنشیند. من می‌توانم بعد از شام بغلت کنم.»
هر روز صبح زود، وقتی هنوز کامل چشم باز نکرده‌اید، فرزندتان اصرار دارد با او و عروسکش بازی کنید. از این رفتار رنجیده‌خاطرید؟ قانونی وضع کنید که شما هر روز صبح اول باید ده دقیقه صبحانه بخورید و بعد آماده بازی با او می‌شوید.
کودک شکایت می‌کند؟ احتمالاً بله، ولی کم‌کم یاد می‌گیرد که شما هم نیازهایی دارید.
قطعاً شما وقتی نیازهای خودتان را برآورده کنید، پدر و مادر بهتری خواهید بود. کودکتان هم مثال جالبی از نحوه تلاش برای برآورده شدن نیازها در یک رابطه را می‌بیند.
تکنیک 2: برای تحقق فرزندپروی مثبت با کودکتان ارتباط بگیرید
یادتان هست که وقتی بچه بودید و معلم سر کلاس نمی‌آمد همیشه معلم جایگزین داشتید؟ آیا بچه‌ها به آنها گوش می‌دادند؟ احتمالاً نه. کودکان وقتی به بزرگسالان گوش می‌دهند که با آنها ارتباط برقرار کرده باشند. این اتفاق خوبی است ـ شما که نمی‌خواهید فرزندتان به حرف هر غریبه‌ای گوش کند! به این معنی که کودک، وقتی احساس می‌کند با شما در ارتباط است، بیشتر احتمال دارد به حرفتان گوش کند. مشکلی که تنبیه کردن دارد همین است. یعنی شما در تقابل با فرزندتان قرار می‌گیرید و ارتباطتان باهم کم می‌شود. بنابراین احتمال کمتری وجود دارد که به حرفتان گوش کند.
اگر کودک مقطع حساس و سختی را می‌گذراند، سعی کنید کمی بیشتر با او وقت بگذرانید تا ارتباط بهتری شکل بگیرد. نیازی نیست که زمان طولانی باشد، اما لازم است مداوم و متمرکز باشد. حتی 15 دقیقه در روز وقت اختصاصی با فرزندتان، برای اجابت خواسته های هرچند کودکانه او، بدون حضور تلفن یا گوشی موبایل، می‌تواند ارتباطتان را بیش از هر زمان دیگری تقویت کند.
تکنیک 3: محکم باشید اما پر از عشق!
بخش چشمگیری از این 10 تکنیک فرزندپروری مثبت در لحن شماست. شما می‌توانید محکم باشید و از فرزندتان انتظارات زیادی داشته باشید و او همچنان شما را دوست داشته باشد و از شما بیزار نشود. تصمیم بگیرید که چه قوانینی مهم‌اند. بدون ابهام آنها را به فرزندتان بگویید و بر اجرای این قوانین پافشاری کنید. تربیت کودک موفق به این معنا نیست که اجازه دهید فرزندتان اقتدارتان را زیر سؤال ببرد. بلکه به این معناست که هنگامی که فرزندتان نیاز به یادآوری قوانین دارد، لحن صدای شما آرام و پر از محبت باشد.
تکنیک 4: کودک را شرمسار نکنید!
«تو دیگه 6 سالته، مثل نی‌نی‌ها رفتار نکن!»
«اتاقت خیلی چندش‌آور شده، سریع برو تمیزش کن!»
«تو چرا نمی‌شنوی؟ کر شدی؟ این که کار سختی نیست.»
آیا شما از این دست جملات استفاده می‌کنید؟ همه این‌ها باعث شرمساری کودک می‌شوند. با شنیدن چنین عباراتی، کودک درباره خودش احساس بدی پیدا می‌کند. طبیعی است که این کار اثر بدی روی اعتمادبه‌نفس کودک دارد. این روش مؤثر نیست و روی شکل‌گیری هویت کودک تأثیر منفی دارد. مثلاً اگر شما همیشه به فرزندتان می‌گویید که مانند بچه‌های کوچک رفتار می‌کند، کم‌کم آن را می‌پذیرد و حتی بیشتر این‌گونه رفتار می‌کند. اگر دائم بگویید قلدر است، فکر می‌کند باید همان‌گونه رفتار کند.
درباره رفتارهای کودکتان نظر بدهید. اما همیشه تلاش کنید آنها را از رفتار نادرستشان آگاه کنید، بدون اینکه احساس شرم به آنها بدهید.
تکنیک 5: در فرزندپروری مثبت نتایج طبیعی را امتحان کنید!
تنبیه فرزند باعث می‌شود او شما را دشمن خودش بداند. اینکه تنبیه با کار اشتباهی که انجام داده است هم متناسب نباشد برای او گیج‌کننده است. به‌جای تنبیه کردن اجازه بدهید فرزندتان عواقب طبیعی کارهای خودش را ببیند. مثلاً، اگر از کودک نوپای خود بخواهید چکمه‌های بارانی‌اش را بپوشد و او مقاومت کند، نتیجه طبیعی این است که پاهایش در باران خیس می‌شود. اشکالی ندارد. دفعه بعدی در مقابل خواسته شما، که چکمه‌هایش را بپوشد، مقاومت نمی‌کند و احتمالاً خودش تمایل دارد چکمه‌هایش را بپوشد تا پاهایش خیس نشود.
تکنیک 6: برای فرزندپروری مثبت نتایج منطقی را به کار بگیرید!
تکنیک‌های «عواقب طبیعی» یا «نتایج طبیعی» خیلی ایده‌آل و کارآمدند چون شما را در تقابل با بچه‌ها قرار نمی‌دهند. فرزند شما عواقب طبیعی عملش را می‌بیند و از آن درس می‌گیرد. اما همیشه هم نتیجه راحت و کوتاه‌مدت مانند پوشیدن چکمه وجود ندارد. برای مثال، ممکن است برایتان مهم باشد که کودکتان همه لگوهایش را هر روز جمع کند تا زیر پایتان نروند. نتیجه طولانی‌مدت و طبیعی این است که اگر بعضی از لگوها هر روز کنار گذاشته نشوند، ممکن است گم شوند. این اتفاق ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد و هر روز پایتان روی لگوها برود که خب قابل‌تحمل نیست.
در این موقعیت، سعی کنید به نتیجه‌ای مرتبط فکر کنید. منطقی باشید و آن را بدون عصبانیت اجرا کنید. نتیجه ممکن است این باشد که اگر لگو زیر پایتان رفت، به‌جای اینکه لگوها را به سطل برگردانید، آنها را در انباری بیندازید.
تکنیک 7: از تقویت مثبت استفاده کنید!
فرزندتان حواسش هست که کفش‌هایش را سر جایش بگذارد؟ آیا وقتی خواهرش در انجام تکلیف از او کمک بخواهد به او کمک می‌کند؟ اجازه دهید بداند شما متوجه این قضیه هستید.
اظهارنظر درباره رفتار بد آسان است، اما بهتر است وقتی کودک کار زیبایی انجام می‌دهد لبخند بزنید. مطمئن باشید آنها بیشتر به رفتار خوب توجه می‌کنند تا به رفتار بد. نه به این معنی که شما به سیستم پاداش فاخر نیاز دارید. نه! فقط آنچه را دیدید به آنها بگویید. جمله‌ای مثل: «من متوجه شدم که کفش‌هایت را خودت جفت می‌کنی و در جای خودش می‌گذاری! این نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری واقعی توست!» یا «دیدم که به خواهرت کمک می‌کنی. تو واقعاً مهربانی و حال و احوال دیگران را مراعات می‌کنی.»
تکنیک 8: الگوی احترام باشید!
کودکان کپی یا نسخه‌ای از خود شما هستند! از آنچه انجام می‌دهید الگو می‌گیرند. اگر می‌خواهید به دیگران احترام بگذارند، باید خودتان به آنها احترام بگذارید. اگر می‌خواهید از کلمه «لطفاً» استفاده کند، در صحبت با او از لطفاً استفاده کنید.
اگر می‌خواهید، به‌جای اینکه دائم حرفتان را قطع کنند، منتظر بمانند تا کارتان تمام شود و بعد صحبت کنند، قبل از اینکه کاری از آنها بخواهید صبر کنید تا به پایان بازی‌شان برسند. اگر می‌خواهید با اعضای خانواده مهربان و مؤدب باشند، با آنها مهربان و ملایم باشید. عملی کردن این موضوعات در زندگی پرتنش و پرمشغله امروز سخت است، اما کودک همه‌چیز را از محیط جذب می‌کند. قطعاً نحوه برخورد و رفتار شما با آنها هم شامل این موضوع می‌شود.
تکنیک 9: همدلی را تقویت کنید!
اغلب ممکن است به نظر برسد که رفتار نادرست کودکان فقط زندگی شما را سخت‌تر می‌کند. چرا آنها نمی‌توانند قوانین موجود در پارک را رعایت کنند تا شما بتوانید اوقات خوشی را سپری کنید؟ رفتارهای نادرست همیشه دلیلی دارد، چه دلیل ساده‌ای مثل گرسنگی یا خستگی و چه دلیل پیچیده‌تری مانند مشکلاتی در مدرسه. اگر بتوانید دلیل این رفتار نادرست را درک کنید، همدل بودن با کودک و عکس‌العمل نشان دادن با مهربانی بسیار آسان‌تر خواهد بود. اگر نمی‌توانید دلیلش را بفهمید، فقط یک نکته را بدانید. اینکه فرزندتان شما را بیش از هر چیز دیگری دوست دارد و می‌خواهد شما از او رضایت داشته باشید. بنابراین اگر رفتار خاصی می‌کند، دلیلی دارد.
تکنیک 10: «در کنار هم بودن» را به‌جای «محروم‌سازی» به کار بگیرید!
هدف از این 10 تکنیک فرزندپروری مثبت ایجاد و حفظ رابطه شما با فرزندتان است. درعین‌حال، شما شخصی را تربیت می‌کنید که در دنیا کارهای خوبی انجام خواهد داد. «محروم کردن» این پیام را به کودکتان می‌دهد که نمی‌توانید با رفتار کودکتان کنار بیایید. نمی‌خواهید بخشی از آنها را با صدای بلند و عصبانی و نامرتب ببینید. این کار شما را از هم دور می‌کند. وقت گذراندن کنار فرزندتان شما را به هم نزدیک می‌کند. آنچه همه کودکان به آن احتیاج دارند این است که دوست داشته شوند و مورد پذیرش والدینشان باشند. واقعاً اهمیتی ندارد که فلان رفتارشان در مثلاً فلان روز چگونه است. در کنار هم بودن همیشه خوشایند و به این معنی نیست که همیشه در آغوش همید.
کودک ممکن است، وقتی شما در حال رعایت حدومرزهایید (درباره حدومرزها در تکنیک اول توضیح داده شد)، گریه کند و بدخلق شود. شما در این موقعیت درباره اهمیت قانون ایمنی در این مکان با او صحبت می‌کنید و به او توضیح می‌دهید که چرا باید زودتر پارک را ترک کنید. وقت گذاشتن و در کنار هم بودن به معنای این نیست که همیشه در حال خندیدن و شادمانی هستید. اما به این معناست که کودک می‌تواند حس کند که دوستش دارید. وقتی با انجام این 10 تکنیک فرزندپروری مثبت کودکتان این پیام را می‌گیرد که شما همیشه در کنار اویید و حس کند اگر مشکلی سر راه قرار گرفت آن را باهم مدیریت می‌کنید.
