اغلب نوجوانان در ملاقات‌های دوستانه و رابطه‌هایشان در موقعیت‌های سخت قرار می‌گیرند. آنها تلاش می‌کنند نیازها و ارزش‌های یکدیگر را بشناسند. در مواقعی که غریزه‌شان می‌گوید رفتار یک فرد با آنها نامناسب است، معمولاً به‌سختی می‌توانند ابراز کنند که این موقعیت برایشان ناخوشایند است. به همین دلیل، والدین باید تعیین حد و مرز برای نوجوانان در ارتباط با یکدیگر را به آنها آموزش دهند.
تعیین حد و مرز برای نوجوانان در هر کدام از آنها متفاوت است. اما وقتی درست تعیین شود به نوجوانان کمک میکند تا با تنظیم حدوحدود روابط با دیگران از خودشان محافظت کنند. تعیین مرزبندی‌ها به نوجوانان اجازه می‌دهد، وقتی با دیگران در رابطه‌اند، تشخیص دهند که چه چیز در رابطه با دیگران نرمال است و چه چیزی درست نیست. تعیین این مرزبندی در رابطه دوستانه یا قرارهای عاشقانه آنها ضرورت است.
تعیین حد و مرز حتی در رابطه با بزرگسالانی مثل والدین یا مربی ها هم ممکن است لازم باشد. در اینجا برخی از دستورالعمل‌هایی توضیح داده می‌شود که به نوجوانان کمک میکند این مرزبندی‌ها را تعیین کنند.
تعیین حد و مرز چیست؟
مرزبندی حدوحدودهایی است که نوجوانان ایجاد می‌کنند تا آسیب نبینند. در واقع ابزاری برای ظهور عزت‌نفس. تعیین حدومرزها به دیگران اجازه می‌دهد تا ارزش‌های نوجوان را بشناسند و بدانند که دوست دارد چگونه با او رفتار شود. علاوه‌براین، مرزبندی کمک میکند بین نوجوان و بقیه مردم فضا و فاصله‌ای ایجاد شود که به آن نیازمند است. وجود حدومرز سالم برای روابط موفق، چه رابطه افلاطونی و چه رابطه عاشقانه، ضروری است. تعیین حدومرزها به نوجوانان کمک میکند احساسشان را بشناسند. همچنین محدودیتهایی را مشخص کنند که باعث روابط صادقانه و بدون ابهام درباره احساسات و محدودیت‌هایشان شود. برای مثال، وقتی نوجوان مرزبندی را برای کسی که رابطه عاطفی با او دارد مشخص میکند، رابطه همراه با احترام و بدون سوءاستفاده را تجربه میکند. مثلاً آنها ممکن است این احساس را داشته باشند که: «خوشحالم که یکدیگر را در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنیم، بدون اینکه پسورد هم را داشته باشیم.»
چرا تعیین حد و مرز برای نوجوانان مهم است؟
یادگیری چگونگی تعیین حد و مرز برای نوجوانان (چه فیزیکی و چه عاطفی) یکی از مهم‌ترین بخش‌های مراحل رشد است. همچنین برای توسعه شبکه دوستی و ملاقات‌های دوستانه همراه با احترام و سالم ضروری است.
متأسفانه، بسیاری از نوجوانان در تعیین حدومرز با دوستانشان مشکل دارند. وقتی هم این اتفاق می‌افتد، آنها در معرض خطر قرار می‌گیرند. خطرهایی چون دوستی‌های ناسالم تا آزارواذیت و سوءاستفاده در روابط عاطفی.
البته تعیین مرزها کار آسانی نیست. این امر ناخوشایند است و ممکن است باعث شود نوجوان تلاشی برای تعیین حدومرزها نکند. علاوه‌براین، برقراری ارتباط با دیگران در چارچوب حدومرزها می‌تواند سبب بروز گفت‌وگوها یا موقعیت‌هایی ناخوشایند شود. بااین‌حال تعیین حدومرزها یکی از مهم‌ترین مواردی است که نوجوانان نیاز دارند تا چگونگی انجام آن را یاد بگیرند. برقراری مرز با افراد دیگر نه‌تنها به ایمن نگه داشتن نوجوان کمک میکند، بلکه می‌تواند از سلامت ذهنی او هم محافظت کند.
اگر نوجوان با افرادی مانند نارفیق، دوستان کنترل‌گر یا فردی بزرگسال که باعث می‌شود احساس ناراحتی، بی‌احترامی یا بی‌لیاقتی داشته باشد در رابطه است، لازم است برای تعیین حدومرزها با چنین افرادی بیشتر فکر کند. زیرا اگر به این‌گونه افراد اجازه دهد رفتار ناسالمشان را ادامه دهند، نه‌تنها این روند منجر به ایجاد یا تداوم روابط ناسالم می‌شود، بلکه می‌تواند ازنظر ذهنی و عاطفی نیز بر نوجوان تأثیر بگذارد.
چگونه حد و مرز را تعیین کنید؟
همانند بزرگسالان، نوجوانان هم در روابط مختلف با سناریوهای مختلف روبه‌رو می‌شوند. ممکن است لازم باشد نوجوان به یکی از دوستانش بگوید که دوست ندارد تکالیف مدرسه‌اش را به او بدهد. یا به دیگری بگوید که دوست ندارد پشت سر دیگر دوستانشان بدگویی کنند. شاید دوست قلدری داشته باشد که همیشه پول قرض می‌گیرد. این‌ها همه سناریوهایی است که تعیین حدومرزها چاره کار آن است. نوجوانان حتی ممکن است در موقعیت‌هایی قرار بگیرند که باید احساساتشان را درباره رابطه جنسی یا مشروبات الکلی بیان کنند. نکته این است که نوجوان شما در طول زندگی‌اش با موقعیت‌های مختلفی روبه‌رو می‌شود. این موقعیت‌ها ارزش‌ها و اعتقادات او را به چالش می‌کشد. دانستن چگونگی تعیین مرزها می‌تواند کمکشان کند تا در امنیت باشند و نسبت به آنچه هستند وفادار بمانند. در اینجا چند نکته قابل‌توجه برای تعیین مرزها یادآوری می‌شود:
به نوجوان کمک کنید احساساتش را بشناسد
شناخت و تشخیص احساسات مختلف آن‌چنان که به نظر می‌رسد کار آسانی نیست. لازم است نوجوان درباره احساسش در شرایط مختلف تأمل کند. ممکن است تشخیص دهد ناراحت است، اما واقعاً غمگین است یا عصبانی یا ناامید؟ اولین قدم در تعیین حدومرزها توانایی تشخیص دقیق احساس است.
به نوجوان آموزش دهید به غریزه‌اش اعتماد کند
به نوجوان بگویید همیشه باید به حس و غریزه‌اش اعتماد کند. اگر در موقعیتی حس درونی‌اش می‌گوید چیزی اشتباه و غلط است، احتمالاً این حس درست است. به اینکه دیگران احتمالاً به او می‌گویند «تو بیش از حد حساسی» توجه نکند. نکته اینجاست که آنها باید به آنچه هستند، یعنی به خودشان، وفادار باشند ـ نه آنچه دیگران از آنها انتظار دارند.
به نوجوان کمک کنید رفتارهای غیرقابل‌قبول را بشناسد
گاهی اوقات نوجوانان، برای اینکه بدانند کدام رابطه دوستی سالم است، نیاز به کمک دارند. مرتب با آنها درباره اینکه چگونه رابطه دوستی سالم ایجاد می‌شود گفت‌وگو کنید. اینکه نوجوانان رفتارهای ناسالم را در دیگران می‌پذیرند امری غیرمعمولی نیست. اما وقتی این کار را انجام می‌دهند عزت‌نفسشان را به خطر می‌ا‌ندازند.
به نوجوان یادآوری کنید که همه آدم‌ها شایسته برخورد مهربانانه و احترام‌آمیزند. اما اگر کسی با او رفتار خوبی ندارد، شاید لازم باشد محدودیتهایی برای ارتباط آن فرد تعیین کند.
آیا حد و مرز در فضای دیجیتال هم مهم است؟
اغلب روابط امروزی در فضای دیجیتال و شبکه های اجتماعی نیز برقرار است. با نوجوان درباره اخلاقیات لازم برای حضور در شبکه های اجتماعی یا فضای دیجیتال صحبت کنید. یعنی قوانین مربوط به چنین مواردی: رفتار درست و مؤدبانه در فضای مجازی، تبادل عکس‌ها و فیلم‌های شخصی در فضای مجازی یا سوءاستفاده از روابط عاطفی در فضای مجازی. اطمینان حاصل کنید که نوجوانتان درباره چگونگی رابطه امن در فضای مجازی آگاه است. همچنین برای افرادی که ارزش‌های اخلاقی‌اش را نقض می‌کنند حدومرز تعیین میکند.
عبارات کلیدی را به نوجوان یاد دهید تا در موقعیت لازم به کار گیرد
تعیین حدومرز در عمل بسیار سخت است و نیازمند تمرین زیاد و تفکر و نهایتاَ تصمیم‌گیری است. به همین دلیل نوجوان به برخی عبارات کلیدی نیاز دارد تا به خودش برای تصمیم‌گیری زمان بیشتری بدهد. برای مثال: «به من فرصت بده تا بهش فکر کنم و دوباره بیام پیشت»، «نه ممنونم، من با این مورد راحت نیستم»، «اجازه بده با پدر و مادرم مشورت کنم و فردا بهت خبر بدم.» استفاده نوجوان از این دست عبارات کمک میکند تا در برخی موقعیت‌ها تحت فشار نظر یا خواسته‌های بزرگ‌ترها یا هم‌سن‌‌وسال‌هایش قرار نگیرد.
در خانه تمرین کنید
تعیین مرزها با شخص دیگر ـ حتی برای برخی از بزرگسالان ـ کار ساده‌ای نیست. به همین دلیل، نوجوانان باید در محیطی امن با افرادی که می‌دانند آنها را بدون‌قیدوشرط دوست دارند تمرین کنند. به نوجوانتان اجازه دهید «نه» گفتن را یاد بگیرد و حدومرزهای شخصی‌اش را تعیین کند. مثلاً وقتی امتحان مهمی دارند، ممکن است بگویند همراه شما به مهمانی فامیلی نمی‌آیند. با اجازه دادن به آنها برای بیان نظرات خود و تصمیم‌گیری، نوجوان را به داشتن استقلال تشویق کنید.
به نوجوان توضیح دهید که روابط صمیمانه هم باید حدوحدود داشته باشد
بسیاری از اوقات نوجوانان به‌اشتباه فکر می‌کنند که همیشه باید دوستانشان را راضی نگه دارند. تأثیر هر رابطه دوستانه متفاوت است و نقش متفاوتی در زندگی نوجوان دارد. دوست خوب بودن به معنای هم‌عقیده بودن در هر موضوعی نیست. درحقیقت داشتن عقاید متفاوت و باورهای متضاد رابطه را جذاب میکند. نوجوانتان را قوی کنید تا قابل‌اعتماد باشد و دوستی سالم را بیابد.
الگوی تعیین حد و مرز خوبی برای نوجوانان باشید
یکی از بهترین روش‌ها برای آموزش مهارت‌های خوب تعیین مرز به نوجوان الگوبرداری از رفتار خود شما در زندگی است. روابطتان را با دیگران ارزیابی کنید. آیا شما مثال خوبی از تعیین حدومرز با آدم‌هایی هستید که از شما سوءاستفاده می‌کنند یا با شما خوب رفتار نمی‌کنند؟ اگر پاسختان خیر است، ابتدا شروع به ایجاد و تعیین حدومرز در زندگی خودتان کنید.
به نوجوانان بگویید عدم تعیین حد و مرز چه ریسکی دارد!
گاهی اوقات برای نوجوان خیلی راحت‌تر است که، وقتی دوست یا شریک عاطفی با او رفتار نامناسبی دارد، اصلاً چیزی نگوید. اما تعیین نکردن مرزها خطرناک است و حتی می‌تواند آنها را در معرض خطر قرار دهد. حتی اگر اتفاق جدی در این رابطه نیفتد، تعیین نکردن مرزها می‌تواند به کینه‌توزی منجر شود و به دوستی آسیب برساند.
به نوجوانان یادآوری کنید که باید به حد و مرز دیگران احترام بگذارند
همان‌قدر که مهم است نوجوان برای روابطش حدومرز تعیین کند، مهم است که به حدومرزهای دیگران هم احترام بگذارد. درحقیقت، روابط سالم براساس احترام متقابل بنا می‌شود. اطمینان حاصل کنید که نوجوانتان می‌داند که رعایت مرزهای شخص دیگری به همان اندازه مهم است که او از دیگران می‌خواهد به حدومرزهایش احترام بگذارند.
مثال‌هایی از حد و مرزها
گاهی اوقات مرزها برای نوجوانان گیج‌کننده است. اگرچه آنها ممکن است مفهوم و اهمیت ایجاد مرز با افراد دیگر را درک کنند، اما ممکن است ندانند که این مرزها در زندگی واقعی چگونه است. بنابراین، این مهم است که درباره آنچه مرز درست و سالم را تشکیل می‌دهد و آنچه که ناسالم است صحبت کنید. حتی ممکن است بخواهید به نقاطی که حدومرز ندارند هم اشاره کنید.
مرزبندی سالم
حدومرز سالم نوجوان را ازنظر احساسی و جسمی ایمن نگه می‌دارد. همچنین مرزبندی خواسته‌ها و نیازهای نوجوان را بدون تضییع حقوق و نیازهای شخص دیگر فراهم میکند. در اینجا به مرور چند نمونه پرداخته می‌شود:
- در رابطه عاطفی به‌آرامی جلو برود. مطمئن شود رابطه براساس رضایت است و هیچ فشاری وجود ندارد که رابطه بیشتر از آنچه تمایل دارند پیش برود!
- از دوستانش بخواهد با موضوعاتی که برایش مهم است او را دست نیندازند و شوخی نکنند. اگر هم این رفتار ادامه پیدا کند، کم‌رنگ کردن رابطه از تبعات آن است.
- به دوستانش بگوید اهل نوشیدنی الکلی نیست و آنها باید به این تصمیم احترام بگذارند.
- به دوستی که همیشه پول قرض می‌خواهد اما پول را پس نمی‌دهد، بگوید تا زمانی که قرض قبلی را پس ندهد دیگر به او پولی قرض نخواهد داد.
- به خواهر و برادرش بگوید گاهی نیاز به تنهایی دارد. پس زمانی که درِ اتاقش بسته است وارد اتاق نشوند و به اوقات تنهایی‌اش احترام بگذارند.
- از دوست یا شریک عاطفی‌اش بخواهد به زمانی که او با بقیه سپری میکند احترام بگذارد و دائماً زنگ نزند یا پیام نفرستد.
مرزبندی ناسالم یا نبود مرزبندی
گاهی نوجوان برای خودش حدومرز زیاد و بیش از حد تعیین میکند. گاهی هم هرگز نمی‌خواهد این حدومرز را تعیین کند. هر دوی این سناریوها مشکل‌ساز است. به همین دلیل، مهم است که در تعیین حد و مرز برای نوجوانان آنها را هدایت کنید. در اینجا چند نمونه از «مرزبندی ناسالم» آورده شده است:
- قطع کامل ارتباط با مردم و اعتماد نداشتن به هیچ‌کس؛
- داشتن این انتظار که دوست صمیمی یا شریک عاطفی هر لحظه در دسترس باشد؛
- دیگران باید بدانند او دقیقاً چه فکر میکند یا چه احساسی دارد و باید مطابق آن عکس‌العمل نشان دهند؛
- اگر عقیده‌اش برخلاف دوست یا شریک عاطفی‌اش است تسلیم می‌شود و مخالفت نمی‌کند؛
- برای اینکه دیگران را راضی کند یا او را دوست داشته باشند برخلاف عقیده یا باورهای خود عمل میکند؛
- وقت گذراندن با دوستان یا قرار ملاقات با کسانی که رفتار نامناسبی دارند و بی‌احترامی می‌کنند.
چکیده آنچه باید بدانید:
هر نوجوان باید یاد بگیرد چگونه حدومرزهای روابطش را تعیین کند. در حالت ایده‌آل، شما می‌خواهید با فرزندانتان درمورد چگونگی تعیین مرزها، قبل از اینکه روابط دوستانه یا دوست‌یابی او بیش از حد چالش برانگیز شود، صحبت کنید. به‌هرحال، تعیین حد و مرز برای نوجوانان ، به شکلی سالم، بخشی از داشتن احساس سلامت عزت‌نفس است. کودکان با عزت‌نفس بالا خودشان و ارزش‌هایشان را خوب می‌شناسند. همچنین می‌دانند که دوست دارند با آنها چگونه رفتار شود. هنگامی که کسی با آنها بدرفتاری میکند یا از آنها سوءاستفاده میکند و آنها را تحت فشار قرار می‌دهد تا کاری را که نمی‌خواهند انجام دهند، آنها تشخیص می‌دهند که چیزی در این رابطه صحیح نیست. بهترین راه این است که به فرزندتان نشان دهید چگونه، وقتی کسی رفتار مناسبی ندارد، حدومرزها را در رابطه تعیین کنند. با این کار، شما پایه‌هایی محکم و درست برای روابط سالم آنها ایجاد می‌کنید که در بزرگسالی نیز تداوم خواهد داشت.
