در دنیای امروز، کودکان اغلب پیش از تولدشان هم در فضای مجازی فعالیت می‌کنند. آنها حتی از همان دوران جنینی در شبکه‌های اجتماعی والدینشان با تصاویر سونوگرافی ظاهر می‌شوند. اگرچه ممکن است کودکان در سنین پایین از ردپای دیجیتالی و هویت آنلاین خود در شبکه‌های اجتماعی والدین آگاه شوند، اما در مرزبندی و اعاده حقوق خود ناتوان‌اند. به‌این‌ترتیب، والدین نقش دوگانه والد-ناشر را بر عهده می‌گیرند که گاهی باعث بروز تعارضی میان حقوق کودکان در فضای مجازی و حفظ حریم خصوصی و حق والدین در آزادی بیان می‌شود.
این مقاله تحلیل حقوقی و عملی مختصری از این تعارض ارائه میدهد. این کار با تشریح اساس حقوق کودکان، به‌ویژه حقوق کودکان در فضای مجازی، در زمینه حفظ حریم خصوصی و حقوق والدین در آزادی بیان آغاز می‌شود. مقاله با برخی راه‌حل‌های قانونی پیشنهادی برای مشکل موجود به پایان می‌رسد. همچنین برای والدینی که به اشتراک‌گذاری محتوا و تصاویر فرزندانشان تمایل دارند پیشنهاداتی ارائه میدهد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
به‌اشتراک‌گذاری تصاویر کودکان در فضای مجازی
اشتراک‌گذاری اغلب در قالب هر کاری توصیف می‌شود که در آن یک فرد بزرگسال، که مسئول به‌زیستی کودک است، اطلاعات خصوصی مربوط به او را در رسانه‌های مجازی و دیجیتالی منتشر می‌کند. با به اشتراک گذاشتن تصاویر، موقعیت‌های مکانی و اطلاعاتی درباره کودکان باعث می‌شوید این داده‌ها در اختیار طیف وسیعی از آدم‌ها، شرکت‌ها و ابزارهای ردیابی مثل اسباب‌بازی‌های هوشمند، برنامه‌های باروری یا سرورهای شخصی قرار بگیرند.
به‌دلیل دسترسی گسترده به فناوری و دسترسی به اینترنت، هر کودک معمولی قبل از اولین تولدش ردپایی دیجیتالی دارد. این ردپا معمولاً بهشکل تصویر سونوگرافی یا عکس اعلام تولد در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. این اطلاعات فقط به تصاویر محدود نمی‌شوند. حتی تاریخ تولد، نام، موقعیت جغرافیایی، مدرسه، دوستان و اقوام، ویژگی‌ها و خصوصیات کودک را هم در بر می‌گیرند.
اشتراک‌گذاری از ویژگی‌های متمایز والدین امروزی است. آنها گامی فراتر از سنت‌های خانوادگی پیشین مانند آلبوم عکس و تهیه کتاب کودک گذاشته‌اند. خطر این نوع ثبت و به‌اشتراک‌گذاری رشد کودک این است که مخاطب اکنون بسیار گسترده‌تر از گذشته است. همچنین ممکن است اطلاعات خصوصی کودک فراگیر شود و حتی به دست آزارگران کودک بیفتد.
اشتراک‌گذاری در برخی موارد مزایایی هم دارد. برای نمونه، والدین کودکانی که دچار بیماری‌های خاص‌اند یا شرایط ویژه‌ای دارند تجربیاتشان را به اشتراک می‌گذارند. همچنین می‌توانند با بیان ایده و اطلاعاتشان به دیگران با شرایطی مشابه کمک کنند.
اثرات منفی به اشتراک گذاشتن تصویر کودکان در فضای مجازی
اما بااین‌وجود خطرات جدی آن چشمگیر است. در برخی از کشورها، والدین به‌دلیل آزار، تمسخر و تجاوز به حقوق کودکان در فضای مجازی و انتشارش در اینترنت حضانت فرزندانشان را از دست می‌دهند. به همین دلیل، برخی پلتفرم‌های مجازی مانند یوتیوب، به‌دلیل جلوگیری از سوءاستفاده و برای مراقبت از نشر چنین محتواهایی، اغلب ویدئوهای کودکان را حذف می‌کند. همچنین اطلاعات عمومی کودکان برای مثال عادات، محل زندگی، محل مدرسه و ارتباطات آنها در معرض آزارگران، ربایندگان و افراد پدوفیل و سایر جنایتکارانی است که این گروه آسیب‌پذیر را هدف قرار می‌دهند. اطلاعات به‌اشتراک‌گذاشته‌شده در فضاهای مجازی به‌راحتی از بین نمی‌رود. همچنین شما بر محتوای منتشرشده هیچ کنترلی نخواهید داشت. حتی تصاویر و فیلم‌های ارسال‌شده ممکن است برای همیشه بدون رضایت کودک در اینترنت باقی بمانند.
درنهایت ممکن است اثرات منفی اشتراک‌گذاری تصاویر و محتوای کودکان در کوتاه‌مدت مشخص نباشد. اما در بلندمدت به آسیب به کودکان خردسال منجر خواهد شد.
حق ناشناس ماندن کودکان در فضای مجازی
حق آزادی بیان والدین
درعین‌حال، بسیار مهم است که کودکان موجوداتی مستقل و توانمند در نظر گرفته شوند، نه موجودی که صرفاً وابسته به والدین است. اگر روابط والدین و فرزندان این‌گونه نباشد، علایق کودکان ممکن است زیر خواسته‌های والدین مدفون شود. به همین دلیل، کنوانسیون حقوق کودکان سازمان ملل به اهمیت حفظ حریم خصوصی، استقلال و هماهنگی بین اعضای خانواده اشاره صریح می‌کند.
راه‌حل‌های عملی و حقوقی برای حفظ حقوق کودکان در فضای مجازی
برخی والدین و مراقبان در حال حاضر اطلاعات مربوط به فرزندانشان را به‌طور گسترده در دسترس مخاطبان قرار می‌دهند. این موضوع پرسش‌های قانونی مختلفی را درباره حقوقی که کودکان برای کنترل ردپای دیجیتالی خود دارند مطرح می‌کند. راه‌هایی برای کاهش این مشکل وجود دارد، مانند اجرای “حق فراموش شدن” مندرج در ماده ۱۷ GDPR اتحادیه اروپا که به کودکان اجازه میدهد اطلاعات شخصی‌شان را از نتایج موتورهای جست‌وجو پاک کنند.
همچنین بحث‌های گسترده‌ای درباره تدوین دستورالعمل‌هایی برای ارائه “حق وتو” به کودکان در ارسال اطلاعات آنلاینشان انجام شده است. این سیاست‌ها ممکن است به چالش کمک کند. اما هنوز به‌طور کامل مانع ایجاد آسیب‌های روانی چشمگیر در رشد کودک نمی‌شود.
خطرات انتشار تصاویر و محتوا درباره کودکان در فضای مجازی
- آسیب‌های ملموس: شامل آدم‌ربایی دیجیتالی، سرقت هویت، کلاه‌برداری و جمع‌آوری داده‌ها.
- نقض حقوق کودکان: شامل نقض حق زندگی خصوصی خانوادگی.
- آسیب‌های شهروندی دیجیتال: مرتبط با اهمیت حفظ حریم خصوصی کودکان و حفاظت از داده‌ها.
- آسیب‌های نامشهود: مرتبط با آسیب‌های روحی و روانی واردشده به کودکان که بر رشدشان تأثیر منفی خواهد داشت.
در کنار خطراتی که گفته شد، نارضایتی کودکی که بزرگ می‌شود و از حضور در این فضا راضی نیست چطور پاسخ داده خواهد شد؟ کودکان اموال یا بخشی از وجود والدین نیستند. آنها آدم‌هایی مستقل‌اند که شاید در آینده با بزرگ شدن میلی به حضور در شبکه های اجتماعی نداشته باشند.
بهترین شیوه برای والدین
حضور اولیه کودکان همچون شخصیت‌های مجازی بر توانایی آنها در توسعه خودآگاهی و هویتشان از خود تأثیر می‌گذارد. اگر والدین بخواهند به‌قدر کافی از فرزندانشان در برابر خطرات دنیای مجازی محافظت کنند، در درجه اول باید آنها را تشخیص دهند. در حالت ایده‌آل، والدین بهتر است به‌طورکلی از اشتراک‌گذاری محتوا و تصاویر مرتبط با فرزندانشان خودداری کنند. بااین‌حال، اگر دست به کار شوند، مهم است که تنظیمات حریم خصوصی محتوای به‌اشتراک‌گذاشته‌شده خود را تغییر دهند و به کاربران آگاه رسانه‌های اجتماعی تبدیل شوند. برای به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات، باید بااحتیاط عمل کنند. باید از به اشتراک گذاشتن تصاویر واضح کودکان (مانند تصاویر برهنه نزدیک یا تصاویر پرتره) خودداری کنند. ثبت مکان‌های فیزیکی و جزییاتی مانند مدرسه و محل زندگی می‌تواند خطر مواجهه کودکان با آسیب جسمی را افزایش دهد.
در آخر
اشتراک‌گذاری پدیده نسبتاً جدیدی است. قبل از اینکه سیاست‌گذاران راهی برای تنظیم گسترده فعالیت‌ها بیابند، والدین باید به هر قیمتی از کودکان محافظت کنند. آنها همچنین باید احترام به حقوق کودکان در فضای مجازی را در نظر بگیرند. با کودکان باید با احترام و حریم خصوصی که سزاوار آن‌هاست رفتار شود. منافعشان باید در همه‌حال حفظ شود، درحالی‌که می‌دانند آنها نیز افرادی مستقل‌اند.
