ممکن است نیم هفته پس از زایمان طول بکشد تا شیر در سینه مادر به وجود بیاید. برخی از عوارض پزشکی و روش‌های زایمان پزشکی ممکن است شروع شیردهی را به تأخیر بیندازند. همچنین اشاره شده است که تا ۲۵ درصد از تمام مادران ممکن است تأخیر در شیردهی بیش از ۳ روز را تجربه کنند. بااین‌حال، به این معنا نیست که شیردهی شروع نمی‌شود، اما ممکن است باعث نگرانی شود. برای آشنایی با تولید نشدن شیر مادر ، علل احتمالی آن و راه‌های درمان، ادامه مطلب را بخوانید.

چه چیزی باعث به وجود آمدن شیر مادر می‌شود؟

پرولاکتین، کورتیزول، اکسی توسین و انسولین هورمون‌هایی‌اند که برای تولید شیر مادر ضروری‌اند و در طول بارداری در بدن زن تولید می‌شوند. بااین‌حال، تولید شیر مادر ۳۰ تا ۴۰ ساعت پس از تولد آغاز می‌شود. هورمون پروژسترون که مانع تولید شیر مادر می‌شود پس از تولد نوزاد کاهش می‌یابد و جفت از رحم جدا می‌شود. این کاهش پروژسترون باعث تولید شیر مادر می‌شود.

شیر مادر چه زمانی پس از زایمان تولید می‌شود؟

چند روز پس از زایمان، سینه مادر به‌تدریج پر می‌شود. این اولین علامتی است که نشان می‌دهد شیر وارد سینه مادر شده است. پرولاکتین، هورمونی که به بدن مادر برای تولید شیر سیگنال می‌دهد، در طول دوران بارداری افزایش می‌یابد. بااین‌حال، اثرات آن با تولید هورمون دیگری به نام پروژسترون خنثی می‌شود. این هورمون را جفت تولید می‌کند و بدن را از پاسخ مؤثر به پرولاکتین بازمی‌دارد. تولید و عرضه طبیعی شیر در بدن مادر فقط با تولد نوزاد و وقتی هورمون‌های جفت از بدن مادر خارج شوند آغاز می‌شود. خانم‌های باردار می‌بینند که گاهی از سینه‌هایشان کمی شیر می‌ریزد. آغوز اولین شیر غنی و خامه‌ای است که سینه زن از اواسط بارداری شروع به تولید آن می‌کند. این ماده تغذیه نوزاد قبل از ورود شیر مادر است.

علل تولید نشدن شیر مادر

شیردهی طبیعی بهترین گزینه برای نوزادان تازه‌متولدشده است. برای برخی از مادران، متأسفانه، این وضعیت ممکن است حداقل در اوایل امکان‌پذیر نباشد. دلایل زیادی ممکن است برای تولید نشدن شیر مادر وجود داشته باشد. اینکه چرا شیر مادر ممکن است تولید نشود یا در مقادیر بسیار کم تولید شود. ناتوانی در برآوردن نیازهای کودک، همچنان موضوع بحث‌برانگیزی بین متخصصان و پزشکان است. در ادامه، به دلایل اصلی تولید نشدن شیر مادر پرداخته می‌شود.

1. استرس

زندگی پرمشغله امروزی زمان کمتری برای تماس با خانواده، دوستان و گاهی اوقات رسیدگی به آرزوها و نیازهای عاطفی باقی می‌گذارد. پزشکان استرس را یکی از دلایل اصلی بسیاری از بیماری‌ها می‌دانند. این بیماری‌ها شامل اضطراب، بیماری قلبی، افسردگی و کمبود تولید شیر مادرند. استرس ممکن است باعث شود بدن به روش‌های غیرقابل‌توضیحی کنش و واکنش داشته باشد.

2. به هم خوردن تعادل هورمونی

غده تیروئید اندام پروانه‌ای‌شکل کوچکی است، اما برای حفظ تعادل هورمون ها بسیار مهم است. عملکرد نادرست غده تیروئید باعث به هم خوردن تعادل هورمونی و درنتیجه تولید کم یا تولید نشدن شیر می‌شود. ازجمله این هورمون‌های مهم، استروژن و پروژسترون با رشد سینه، بلوغ و شروع باروری در زنان مرتبط‌اند. پرولاکتین به تولید شیر در دوران بارداری کمک می‌کند و اکسی توسین نیز جریان شیر ازطریق مجاری را بهبود می‌دهد. کمبود این هورمون‌ها، به‌دلیل عملکرد غده تیروئید یا هر عامل دیگری، در تولید شیر مادر اختلال ایجاد می‌کند.

3. سبک زندگی

بارداری مرحله حساسی است. باید به انتخاب‌های سبک زندگی در این دوران دقت و توجه زیادی کرد. سبک زندگی کم‌تحرک، رژیم غذایی نامناسب، زیاده‌روی در مصرف الکل، مواد مخدر، سیگار کشیدن و مصرف زیاد کافئین می‌تواند بر تولید شیر مادر تأثیر بگذارد.

4. کنترل بارداری

عملکرد اکثر داروهای ضد بارداری ازطریق دستکاری هورمون‌های بدن است. این دستکاری‌های مصنوعی ممکن است پیامدهایی در سلامت کوتاه‌‌مدت و بلندمدت زنان ایجاد کند. برخی از زنان پس از تولد نوزاد شروع به مصرف دارو می‌کنند و این کار ممکن است منجر به تولید نشدن شیر پس از زایمان شود.

5. مصرف برخی از داروها و گیاهان خاص

همانند داروهای ضد بارداری، برخی داروها و گیاهان دارویی نیز می‌توانند در تولید شیر مادر اختلال ایجاد کنند. درمورد داروهای تجویزی یا هر دارویی که به‌طور منظم مصرف می‌کنید با پزشک خود مشورت کنید. گیاهانی مانند مریم گلی، پونه کوهی، جعفری و نعناع فلفلی همگی برای مهار تولید شیر مادر شناخته شده‌اند. توصیه می‌شود درمورد رژیم غذایی مناسب برای تولید شیر مادر با پزشکان و متخصصان مشورت کنید.

6. محیط پیرامون

افزایش آلودگی هوا، آلودگی آب و غذا و تخریب محیط زیست از واقعیت‌های خشن زندگی مدرن است. چنین عواملی ممکن است در تولید شیر مادر نیز اختلال ایجاد کنند. درحالی‌که نمی‌توان برای محافظت کامل از خود در برابر این واقعیت کار زیادی کرد، مطمئناً می‌توان اقدامات احتیاطی خاصی ازنظر غذا و آب انجام داد. همچنین برای زنانی که نوزادان شیرخوار دارند، عاقلانه است که مدتی از حضور در مکان‌های شلوغ و آلوده اجتناب کنند.

7. زایمان دشوار

حتی با مهارت، فناوری و دانش موجود همه‌چیز همیشه آن‌طور که برنامه‌ریزی شده پیش نمی‌رود. این درمورد بارداری نیز صادق است. مشکلات متعددی وجود دارد که ممکن است هنگام زایمان با آن‌ها روبه‌رو شوید. از زایمان سخت و خونریزی گرفته تا اشتباهات مراقبان و کادر پزشکی، عوامل زیادی هستند که می‌توانند منجر به زایمان آسیب‌زا شوند. استرس ناشی از چنین زایمانی ممکن است بر تولید شیر مادر تأثیر بگذارد. خونریزی پس از زایمان می‌تواند منجر به کاهش شدید سطح هورمون و تولید نشدن شیر شود که به آن سندروم شیهان می‌گویند.

8. اندازه ذخیره‌سازی

مقدار شیر تولید و ذخیره‌شده در سینه زن به اندازه خود سینه‌ها مربوط نمی‌شود، بلکه به مقدار بافت تولیدکننده شیر در آن‌ها بستگی دارد. برخی از زنان ممکن است سینه‌های بزرگ و ظرفیت کمی داشته باشند و در برخی زنان ممکن است برعکس باشد. گاهی ممکن است یک طرف سینه شیر بیشتری نسبت به طرف دیگر تولید کند. زنانی که سینه‌هایشان شیر بیشتری تولید و ذخیره می‌کند باید شیر بیشتری به نوزاد بدهند یا تخلیه کنند.

9. تخلیه ناکافی شیر

در شرایط ایده‌آل، هرچه کودک بیشتر شیر بخورد، بدن مادر شیر بیشتری تولید می‌کند. اگر نوزاد نتواند به‌درستی با شیر مادر تغذیه کند، شیر باقی‌مانده به سینه اجازه تولید شیر بیشتری را نمی‌دهد. برای شروع تولید بیشتر شیر، لازم است سینه‌ها از شیر تخلیه شوند. ماساژ سینه‌ها می‌تواند به جریان بیشتر شیر کمک کند و اطمینان از اینکه کودک می‌تواند به‌درستی زیر سینه قرار گیرد به تخلیه مناسب شیر کمک می‌کند.

تأخیر در شروع شیردهی

در شرایط عادی، آغوز ۴۰ ساعت پس از زایمان در سینه مادر موجود خواهد بود. شیر مادر معمولاً ۲ تا ۳ روز طول می‌کشد تا برسد. در برخی موارد، رسیدن شیر مادر ممکن است تا ۵ روز طول بکشد. «تأخیر در شروع شیردهی» اصطلاحی است که به موقعیتی گفته می‌شود که در آن شیر مادر به‌کندی تولید و وارد سینه مادر می‌شود. تأخیر در تولید شیر مادر به این معنی نیست که شیر اصلاً وارد نمی‌شود. برخی از روش‌های زایمان پزشکی و داروها می‌توانند دلایل احتمالی تأخیر باشند. به برخی از دلایل احتمالی تأخیر در شروع شیردهی در ادامه اشاره شده است.

1. زایمان پراسترس

سزارین و زایمان طولانی‌مدت ممکن است هورمون‌های استرس را افزایش دهد و به‌طور مستقیم بر تولید شیر مادر تأثیر بگذارد.

2. مایعات IV

تزریق مایعات داخل عروقی (IV Fluids) در هنگام تولد می‌تواند شروع شیردهی را به تأخیر بیندازد.

3. از دست دادن خون

درصورت از دست دادن بیش از حد خون حین زایمان، غده هیپوفیز ممکن است آسیب ببیند. این غده که در مغز قرار دارد مسئول شروع شیردهی است. از دست دادن خون بیش از ۵۰۰ میلی‌لیتر باعث نگرانی است.

4. جفت

بقایای جفت می‌تواند باعث ترشح پروژسترون شود که از شروع شیردهی جلوگیری می‌کند.

5. مسکن‌ها

داروهای تسکین‌دهنده درد، اگر حین زایمان تجویز شوند، می‌توانند شروع شیردهی را به تأخیر بیندازند.

6. زایمان زودرس

بافت غددی در سینه مادر درصورت زایمان زودرس زمان کافی برای رشد ندارد که این امر می‌تواند ورود شیر مادر را به تأخیر بیندازد.

7. تغذیه با شیر مادر

تغذیه با شیر مادر یا دوشیدن شیر با دست در چند ساعت اول پس از تولد بسیار مهم است. دوشیدن دستی شیر یا شیردهی به نوزاد در روزهای اولیه پس از تولد ضروری است، زیرا تا زمانی که شیر قدیمی خارج نشود، شیر جدید تولید نخواهد شد.

8. دیابت

یکی از هورمون‌های مهم برای تولید شیر مادر انسولین است. دیابت باعث نوسانات سطح انسولین می‌شود و می‌تواند شروع شیردهی را به تأخیر بیندازد.

9. سن

زایمان در سن بالا نیز می‌تواند دلیلی برای تأخیر در شروع شیردهی باشد.

10. استرس

استرس، ترس و ناامنی ناشی از تأخیر در شروع شیردهی می‌تواند مسائل را پیچیده‌تر کند و منجر به خارج نشدن شیر از سینه مادر شود.

در صورت تولید نشدن شیر مادر یا تأخیر در شیردهی ، چه باید کرد؟

اگر بعد از زایمان مادر شیر نداشت، نباید ناراحت یا ناامید شوید. این حالات فقط باعث افزایش هورمون‌های استرس می‌شود که این وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند. دوشیدن شیر با دست هر ۲ ساعت یک بار می‌تواند تولید شیر را تحریک کند و ازاین‌رو انجام آن ضروری است. همچنین توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنید و تا شروع شیردهی از شیرخشک یا شیر مادر اهداکننده استقبال کنید.

نکاتی برای تسریع در تولید شیر مادر

1. دوشیدن شیر با دست

حتی اگر شیر ندارید، مرتب با دست سینه خود را بدوشید. این کار باعث تحریک شیردهی می‌شود و به شیر اجازه می‌دهد زودتر وارد سینه مادر شود.

2. سینه‌های خود را ماساژ دهید

سینه‌های خود را دایره‌ای و رو به پایین ماساژ دهید. فشار می‌تواند کمک کند تا شیر مادر زودتر وارد شود.

3. تماس پوست با پوست را افزایش دهید

تماس پوست به پوست، جایی که نوزاد را نزدیک خود می‌گیرید و اجازه می‌دهید پوست او به پوست شما ساییده شود، تولید شیر را تحریک می‌کند. این کار به بسیاری از کسانی که به‌تازگی مادر شده‌اند کمک کرده تا شیردهی سریع‌تری داشته باشند.

4. از مصرف هرگونه دارو خودداری کنید

از مصرف هرگونه دارو برای سایر بیماری‌ها بدون تأیید پزشک خودداری کنید، زیرا برخی از آن‌ها باعث کاهش یا تأخیر در تولید شیر مادر می‌شوند.

5. با پزشکتان مشورت کنید

در مرحله اول نزد پزشکتان نروید. مدتی صبر کنید و اجازه دهید بدنتان به‌طور طبیعی روند شیردهی‌اش را آغاز کند. اگر این اتفاق نیفتاد، آن را با پزشکتان در میان بگذارید تا بررسی کند که آیا عواملی مانع تولید شیر مادر می‌شود یا خیر.

شیردهی بخشی از طراحی زیبای طبیعت برای ایجاد پیوند بین مادر و کودک است. تولید نشدن شیر مادر بسیار نادر و بعید است. توصیه می‌شود برای رفع این عارضه با پزشکان و متخصصان شیردهی مشورت کنید. مهم‌تر از همه، ضروری است که مادران از خود مراقبت کنند، چه ازنظر جسمی و چه ازنظر عاطفی.