رشد زبان در کودک یکی از موضوعات قابل توجه و شگفت‌انگیز است. تغییرات قابل ملاحظه در طرز حرف زدن کودک، مانند ادای صدا‌های نامفهموم و مبهم تا سخن گفتن واضح و کامل در انسان با سرعتی باور‌نکردنی اتفاق می‌افتد. حتی قبل از اینکه کودک قادر به بیان اولین کلمات شود، توانایی درک بخش زیادی از زبان را خواهد داشت. رشد زبان در کودک بر اساس ترتیب مشخصی انجام میشود.
در مراحل اولیه رشد زبان در کودک او شروع به ادای صدا‌های نامفهوم می‌کند. در مرحله‌ی بعد او قادر به تقلید تک کلمه‌ها است. در مراحل بعدی کودک توانایی کنار هم قرار دادن چند کلمه را دارد. در ادامه به تشریح مراحل رشد زبان در کودک می‌پردازیم.
رشد زبان در کودک ؛ تولد تا سه ماهگی
شاید برای شما جای تعجب باشد، اما رشد زبان در کودک از همان ابتدای تولد، شروع میشود. در طول سال اول زندگی، او قادر به تشخیص تمام صدا‌های گفتاری در زبان است. در سه ماه اول زندگی اکثر نوزادان مسلط به چنین مهارت‌هایی هستند:
- به صداها گوش می‌دهد و نسبت به آنها از طریق نگاه کردن به گوینده واکنش نشان می‌دهد
- بین صدای والدین با افراد دیگر تمایز قائل میشود
- به تغییرات حجم و تن صدا واکنش نشان می‌دهد
- بین زبان مادری خود با سایر زبان‌ها تفاوت قائل میشود
- از طریق گریه کردن، خندیدن و غان و غون کردن، ارتباط برقرار می‌کند
سه تا شش ماهگی
هر چند که کودکان هنوز قادر به صحبت، نیستند. اما این به آن معنا نیست که نمی‌توانند ارتباط برقرار کنند. این مکالمات اولیه در قالب تولید صدا‌های نامفهوم، اشارات و حرکات در موقع سخن گفتن، خیره شدن و حالات چهره به تقویت مهارت‌های ارتباطی مانند زبان کمک می‌کند. بعضی از مهارتها عبارت است از:
- آوا‌های صدا‌دار و غیر صدا‌دار را تقلید می‌کند
- حرکات صورتش را در هنگام ارتباط با مراقب تغییر می‌دهد، مانند لبخند زدن هنگامی که مادر یا پدر می‌خندند
- به صحبت‌های دیگران گوش می‌دهد
شش تا نه ماهگی
در این مرحله، والدین از رشد زبان در کودک تعجب می‌کنند. علاوه بر تولید صدا‌های نامفهوم، کودک قادر به بیان کلماتی مانند ماما و بابا است. بین سنین شش تا نه ماه کودکان قادر به انجام چنین مهارت‌های زبانی هستند:
- به طور مکرر صدا‌های نامفهومی مانند (غان، غون، غر غر) را تولید می‌کند
- از نشانه‌های گفتاری یا غیر کلامی برای ارتباط برقرار کردن استفاده می‌کند
- استفاده از حرکات بدن در هنگام بیان کلمات ساده
نه تا دوازده ماهگی
هنگامی که کودکان به یک سالگی نزدیک میشوند، ظرفیت آنها برای یادگیری زبان به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. با اینکه کودکان در این مدت قادر به بیان فقط چند کلمه هستند، اما ظرفیت آنها برای درک زبان چند برابر شده است. محققان دریافته‌اند که سرعت درک زبان توسط کودکان دو برابر سرعت صحبت کردن آنها است. در این مدت کودک چنین مهارت‌هایی دارد:
- اسم بسیاری از افراد و اشیا را درک می‌کند.
- از زبان بدن و صورت برای بیان احساس خود استفاده می‌کند.
- زمانی که فردی می‌گوید «نه»، واکنش نشان می‌دهد.
- قادر به بیان چند کلمه‌ی ساده است.
یک تا دو سالگی
مقاله مرتبط: آیا می دانید از چند ماهگی باید در انتظار حرف زدن کودکان باشیم؟
در طول سال اول زندگی استفاده از زبان توسط کودکان سرعت بیشتری به خود می‌گیرد. در سن ۱۸ ماهگی، کودکان شروع به یادگیری حداقل ۹ تا ۱۰ کلمه در روز می‌کنند. در این سن کودک قادر به یادگیری این مهارتها هستند:
- دستوراتی مانند « غذایت را بخور» را درک می‌کند
- برای نشان دادن مالکیت خود نسبت به اشیا از کلماتی مانند « مال من» استفاده می‌کند
- دایره‌ی واژگان او شامل کلماتی است که به طور واضح بیان میشود
- واژه‌هایی را بیان می‌کند که تلفظ آن صحیح نیست و فقط والدین قادر به درک آن هستند
- برای توصیف اشیا یا حوادث شروع به کنار هم قرار دادن کلمات می‌کند
دو تا سه سالگی
در این رشد زبان در کودک سرعت چشمگیری پیدا می‌کند . در سن دو تا سه سالگی کودکان شروع به استفاده از زبان به روش‌های پیچیده‌ای می‌کنند. مهارت‌های زبانی کودک عبارت است از:
- کودک از کلمات خاص برای توصیف اشیا استفاده می‌کند
- کلمات ادا شده توسط کودک، قابل درک برای اعضای خانواده است
- شروع به استفاده از کلمات و صفت‌ها می‌کند
- از جملات دو تا سه کلمه‌ای استفاده می‌کند
- کودک می‌تواند شرح وقایع روزانه را تعریف کند
سه تا چهار سالگی
مقاله مرتبط: بهترین اسباب بازی برای کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماهه کدام است؟
در این سن، مهارت‌های ارتباطی کودکان رشد و توسعه‌ی زیادی پیدا می‌کند. اکثر افراد (غیر از اعضای خانواده) قادر به درک صحبت‌های کودک هستند. در این سن می‌تواند مکالماتش را با استفاده از دو تا سه جمله است. مهارت‌های ارتباطی این سن عبارت است از:
- قادر به درک و استفاده از جملات است
- از دستورات دو تا سه قسمتی پیروی می‌کند
- از زمان‌های گذشته و آینده آگاه است
- آهنگ‌ها را یاد می‌گیرد و می‌خواند
چهار تا پنج سالگی
در این سن، کودک با مهارت بالایی قادر به صحبت کردن است. نه تنها قادر به صحبت کردن درباره‌ی علت و معلول هستند، بلکه متوجه‌ی درک صفت‌های مقایسه‌ای در زبان هم میشوند؛ مانند سریع، سریعتر، سریع‌ترین. برخی از مهارت‌های ارتباطی کودک در این سن عبارت است از:
- از شنیدن داستان‌های بلند لذت می‌برد و می‌تواند با دقت آن را به خاطر بسپارد
- می‌تواند افکار مختلف را در قالب یک جمله‌ی واحد ترکیب کند
- سوالاتی را درباره‌ی چگونگی، چرایی موضوعات می‌پرسد
- می‌تواند درباره‌ی آینده یا موضوعات خیالی صحبت کند
مقاله مرتبط: چگونه کودک خود را عاشق کتاب خواندن کنیم؟
به عنوان یک پدر و مادر مسئولیت‌پذیر، می‌توانید برای تقویت مهارت‌های ارتباطی و رشد زبان در کودک با کتاب خواندن، صحبت کردن و گوش دادن به صحبت‌های کودکت، او را در این مسیر سخت و در عین حال شیرین همراهی کنی.
