زردی نوزادان رایج‌ترین علامتی است که نیاز به پیگیری پزشکی و حتی گاهی بستری مجدد در بیمارستان دارد. همه نوزادان با عملکرد کبدی نارس به دنیا می‌آیند و فرایند کامل شدن عملکرد کبد حدود یک هفته طول می‌کشد. به‌طور متوسط ۶۰ درصد نوزادان رسیده (full term) و ۸۰ درصد نوزادان نارس دچار زردی می‌شوند.
زردی رنگ پوست یا چشم نوزادان در این شرایط ناشی از تجمع ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در خون است. زردی از صورت شروع می‌شود و با افزایش میزان بیلی‌روبین به سینه، شکم و درنهایت در حالت شدید به پاها می‌رسد. در ادامه این مقاله، به سؤالات رایج والدین درباره زردی نوزادان پاسخ داده می‌شود:
تشخیص زردی نوزادان چگونه است؟
پزشک متخصص کودکان غالباً از روی ظاهر نوزاد می‌تواند زردی را تشخیص دهد. در کنار این تشخیص ظاهری، آزمایش خون و دستگاه اندازه‌گیری بیلی‌روبین پوستی نیز کارآمدند. همچنین گاهی ممکن است، بسته به شرایط، پزشکان تقاضای آزمایش ادرار برای بررسی عوامل بروز زردی در نوزاد بدهند.
زردی چه زمانی ایجاد می‌شود؟
به‌طور معمول زردی در روز دوم یا سوم بعد از تولد ظاهر می‌شود.
اگر کودک در ۲۴ ساعت ابتدایی تولد دچار زردی شود، لازم است فوراً اقدامات درمانی و بررسی‌های بیشتر درباره وضعیت سلامتی او صورت بگیرد.
همچنین شروع زردی بعد از روز سوم یا چهارم تولد نیز نیاز به بررسی‌های دقیق‌تر پزشکی دارد.
چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنید؟
به‌طور معمول توصیه می‌شود، در روزهای سوم تا هفتم تولد، پزشک کودک را از لحاظ زردی ارزیابی کند. درصورتی‌که هر زمانی هریک از علائم زیر را در نوزاد مشاهده کردید، با پزشک تماس بگیرید:
- افزایش زردی ظاهری،
- زرد شدن پاها، شکم و بازوها،
- زرد شدن سفیدی چشم،
- بی‌حالی و خواب‌آلودگی غیرعادی کودک،
- کاهش وزن یا خوب شیر نخوردن کودک،
- گریه متوالی کودک،
و هر عاملی که باعث نگرانی‌تان شده است.
درمان زردی در نوزادان چگونه است؟
زردی خفیف معمولاً بعد از دو تا سه هفته خودبه‌خود برطرف می‌شود. در این شرایط، معمولاً در خانه و با کنترل پزشک می‌توان زردی را درمان کرد و آسیبی متوجه کودک نخواهد شد.
برای زردی متوسط و شدید گاهی لازم است کودک مدت طولانی‌تری تحت مراقبت پزشکی باشد. مواردی که پزشکان برای انتخاب راهکار درمانی در زردی نوزاد به آن توجه می‌کنند عبارت‌اند از:
- زردی در روز چندم تولد بروز کرده است؟
- آیا نوزاد نارس است یا در زمان مناسب به دنیا آمده است؟
- میزان بیلی‌روبین خون چقدر است؟
- نوزاد چقدر شیر می‌خورد؟
- سابقه بروز زردی در خانواده چگونه است؟
- در فرایند زایمان بر کودک چه گذشته است؟
- گروه خونی مادر و کودک چیست؟
با در نظر گرفتن موارد گفته‌شده، درمان‌هایی که برای کاهش سطح بیلی‌روبین خون استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
افزایش تغذیه نوزاد
برای جلوگیری از کاهش وزن نوزاد و کم‌آبی بدن، ممکن است پزشک مصرف بیشتر شیر را برای نوزاد توصیه کند. با افزایش میزان یا دفعات شیردهی، حرکات روده نیز افزایش پیدا می‌کند و بیلی‌روبین اضافی ازطریق مدفوع دفع می‌شود. اگر کودکتان از شیر مادر تغذیه می‌کند و در فرایند مکیدن یا شیر دادن با مشکل مواجهید، ممکن است لازم باشد به‌طور موقت از شیر خشک نیز استفاده کنید تا کودک به‌راحتی و بدون آسیب این مرحله را پشت سر بگذارد و سپس دوباره، مانند قبل، از شیر خود برای نوزاد استفاده کنید. همچنین گاهی پزشک تشخیص می‌دهد که شیر مادر با عملکرد کبد برای تجزیه بیلی‌روبین تداخل دارد. در این شرایط نیز ممکن است لازم باشد موقتاً شیردهی از سینه برای کمتر از ۴۸ ساعت متوقف شود. کودکان باهم متفاوت‌اند و نیازهای متفاوتی دارند. به یاد داشته باشید که توصیه‌های عمومی درباره مصرف شیر مادر یا شیر خشک در شرایط زندگی شما و با ویژگی‌های منحصربه‌فرد کودک شما ممکن است کارآمد نباشد. شما و کودکتان منحصربه‌فردید.
نوردرمانی یا فُتوتراپی
نوری که در این فرایند استفاده می‌شود باعث تغییرشکل بیلی‌روبین خون می‌شود. این تغییر به‌گونه‌ای است که منجر به دفع این ماده ازطریق ادرار یا مدفوع می‌شود. در طول درمان، لازم است کودک تنها پوشک و چشم‌بند مخصوص پوشیده باشد. دستگاه‌ها و سایر تجهیزات مورداستفاده در فتوتراپی در بیمارستان‌ها وجود دارند. همچنین در مواردی با صلاحدید پزشک امکان فتوتراپی در منزل با دستگاه مخصوص نیز وجود دارد. در حال حاضر، توصیه می‌شود از نور مستقیم آفتاب به‌دلیل احتمال بروز آفتاب‌سوختگی در نوزاد استفاده نکنید. در صورت نیاز، با توصیه پزشک، قرار دادن کودک بدون لباس به مدت ۱۰ دقیقه کنار پنجره رو به نور و دو بار در روز معمولاً برای زردی خفیف کافی است.
دارودرمانی
در بخش بعدی مقاله، به‌تفصیل به داروهایی که در درمان زردی ممکن است تجویز شوند پرداخته می‌شود.
تعویض خون
به‌ندرت در شرایطی که سایر درمان‌ها برای نوزاد کارآمد نباشد، تعویض خون صورت می‌گیرد. به این صورت که به‌طور مکرر میزانی از خون خارج و میزانی خون جدید را وارد بدن می‌کنند و این کار به‌تدریج غلظت بیلی‌روبین را در خون کودک کاهش می‌دهد. این فرایند باید حتماً در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) و تحت مراقبت کامل صورت بگیرد.
استفاده از داروهای گیاهی برای کاهش زردی نوزاد توصیه می‌شود؟
برخی شرکت‌های دارویی فرآورده‌هایی ایمن برای مصرف نوزادان تولید کرده‌اند که می‌توانید از آن‌ها در صورت توصیه پزشک استفاده کنید. ازجمله این فرآورده‌ها می‌توان به قطره بیلی ناستر اشاره کرد که حاوی گیاه شیرخشت به میزانی ایمن است که منطبق با استانداردهای تولید دارو از لحاظ کنترل فرآورده ازنظر میکروبی تولید شده است.
اکیداً از مصرف هرگونه جوشانده، گیاهان دارویی تهیه‌شده از عطاری و هرگونه ماده شیمیایی یا طبیعی در نوزادان بدون مشورت با پزشک متخصص اطفال خودداری کنید. این کار ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. لازم به ذکر است که فرآورده‌های طبیعی که به‌طور مستقیم از عطاری‌ها تهیه می‌شود ممکن است از حیث بار میکروبی به‌دلیل تکامل‌یافته نبودن دستگاه ایمنی بدن برای نوزادان مناسب نباشد.
چه داروهایی در زردی نوزادان می‌تواند استفاده شود؟
در نوزادان با زردی فیزیولوژیک (روند طبیعی بدن) معمولاً دارو تجویز نمی‌شود. اگرچه در مواردی خاص طبق صلاحدید پزشک ممکن است داروی فنوباربیتال با خاصیت افزایش متابولیسم بیلی‌روبین در کبد و کاهش مقدار بیلی‌روبین در خون داروی انتخابی باشد. چند مطالعه کاهش سطح بیلی‌روبین در خون را با استفاده این دارو در هفته ابتدایی زندگی نوزاد تأیید کرده‌اند. اما همچنان اطلاعات دقیقی از تأثیر طولانی‌مدت این دارو بر بدن کودکان در دست نیست. این دارو ممکن است در بارداری برای مادر یا پس از تولد برای نوزاد تجویز شود. این درمان معمولاً در جمعیت‌هایی که میزان بروز زردی در آن‌ها بالاست و حتماً زیر نظر پزشک انجام می‌شود.
درمان دارویی دیگر برای زردی نوزادان داروی IVIG (ایمنوگلوبولین داخل وریدی) است. این دارو به‌طور چشمگیری نیاز به تعویض خون را در نوزادان دچار زردی کاهش می‌دهد. مطالعه و تحقیق روی استفاده از این دارو همچنان ادامه دارد اما به نظر می رسد مصرف آن نسبت به تعویض خون عوارض کمتری خواهد داشت.
درمان دارویی دیگر برای زردی نوزادان می‌تواند کمک گرفتن از مکمل‌های پروبیوتیکی باشد. به نظر می‌رسد این مکمل‌ها عوارض جانبی جدی و خطرناکی به همراه ندارند. در برخی تحقیقات ثابت شده است که میزان بیلی‌روبین در خون، طول دوره زردی، مدت زمان مورد نیاز برای نوردرمانی و همچنین طول دوره بستری نوزادان را کاهش می‌دهند.
درمان زردی با مکمل‌های زینک سولفات بسیار بحث‌برانگیز است. در مطالعاتی که صورت گرفته تغییری در میزان بیلی‌روبین خون ایجاد نشده، اگرچه مدت زمان لازم برای نوردرمانی به‌طور چشمگیری در این نوزادان کاهش یافته است.
چه زمانی می‌توان نوزاد دچار زردی را به خانه آورد؟
نوزادان دچار زردی که در بیمارستان بستری می‌شوند می‌توانند بعد از دو آزمایش متوالی که نشان دهد بیلی‌روبین خونشان در حال کاهش است و نیز درصورتی‌که به‌خوبی شیر می‌خورند مرخص شوند. بدون صلاحدید پزشک متخصص از ترخیص کودک خودداری کنید.
توجه: در کودکانی که زردی شدید را تجربه کرده‌اند، حتماً لازم است تست شنوایی قبل از ترخیص از بیمارستان صورت بگیرد. همچنین لازم است کودکانی که زردی شدید یا طولانی (بیشتر از یک هفته) را تجربه کرده‌اند از لحاظ وضعیت سیستم متابولیسم بدن و تیروئید به‌خوبی ارزیابی شوند.
اگر زردی درمان نشود چه مشکلاتی به وجود می‌آید؟
بیلی‌روبین بالا می‌تواند به سلول‌های مغزی آسیب برساند. در زردی شدید، احتمال ورود بیلی‌روبین به مغز وجود دارد. اقدامات درمانی سریع ممکن است از بروز آسیب جدی جلوگیری کند.
در صورت درمان نشدن سریع و بروز آسیب مغزی، ممکن است کِرنیکتِروس (Kernicterus) که نوعی اختلال مغزی نادر است بروز کند و به دنبال آن مشکلات شنوایی، چشمی، حرکتی و نیز اختلال در رشد مینای دندان ایجاد شود.
چگونه می‌توان از بروز زردی در نوزادان پیشگیری کرد؟
بهترین راهکار پیشگیری از زردی تغذیه کافی نوزاد است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند لازم است در چند روز ابتدایی تولد حداقل ۸ تا ۱۲ بار تغذیه شوند. نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند نیز لازم است در هفته اول ۳۰ تا ۶۰ سی‌سی شیر حداقل هر ۲ تا ۳ ساعت مصرف کنند.
