هر شکلی از سوءاستفاده، چه فیزیکی و چه عاطفی، تأثیر منفی بسیار زیادی بر روابط انسانی دارد. درحالی‌که شناسایی سوءاستفاده فیزیکی نسبتاً ساده است، اما ممکن است سوءاستفاده عاطفی را نتوان به‌راحتی تشخیص داد. اما این نوع سوءاستفاده درعین‌حال توانایی نابودی رابطه سالم را هم دارد. اگر می‌خواهید بدانید که چگونه سوءاستفاده عاطفی بر روابطتان اثر می‌گذارد، چطور آن را تشخیص دهید، چگونه با آن مقابله کنید و درنهایت جنبه‌های متعدد پراهمیت آن را بشناسید، با این مقاله همراه باشید.
| آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
سوء استفاده عاطفی چیست؟
سوءاستفاده عاطفی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن یک طرف رابطه با انتقاد کردن، خجالت‌زده کردن، مقصر دانستن یا روش‌های مشابه سعی در کنترل یا تعرض به حدود طرف مقابل داشته باشد. به بیان دیگر، در سوءاستفاده عاطفی، یک طرف رابطه مدام از رفتار یا کلماتی استفاده می‌کند که نه‌تنها باعث تحقیر طرف مقابل می‌شود، بلکه بر سلامت روان او هم تأثیر می‌گذارد. اگرچه این شکل از سوءاستفاده در روابط عاطفی و ازدواج‌ها رایج‌اند، اما می‌توان اشکالی از آن را در میان دوستان، همکاران یا حتی اعضای خانواده نیز مشاهده کرد.
وقتی شخص مورد سوءاستفاده عاطفی قرار می‌گیرد، طرف مقابل او را کنترل می‌کند، می‌ترساند و تحت تسلط خود می‌گیرد. تا حدی که قربانی کاملاً احساس تهدید یا بی‌قدرتی می‌کند و احساس خودارزشی یا هویت خود را از دست می‌دهد.
برای فهم بهتر سوءاستفاده عاطفی، بهتر است نگاهی به انواع مختلف آن بیندازید:
- مخالفت یا مشاجره مداوم،
- نادیده گرفتن،
- ترساندن،
- مقصر دانستن یا شرمنده کردن،
- قهر،
- انتقاد کردن،
- فحاشی یا تحقیر کلامی،
- چراغ گاز (نوعی دستکاری روان‌شناختی که در آن یک فرد بذر شک و تردید را نسبت به خودش در ذهن طرف مقابل می‌کارد)،
- بروز نشانه‌های حسادت یا احساس مالکیت،
- سوءاستفاده مالی.
عوامل ایجاد سوءاستفاده عاطفی در روابط
شخصیت هر فرد، با توجه به محیط رشد در کودکی آن فرد، شکل می‌گیرد. یعنی محیطی سرشار از عشق و مراقبت که در آن همه افراد به یکدیگر احترام می‌گذارند، از هم مواظبت می‌کنند و یکدیگر را دوست دارند زمینه به وجود آمدن شخصی مراقب و بامحبت را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، محیط خشنی که در آن اعضای خانواده به یکدیگر بی‌احترامی می‌کنند و یکدیگر را تحقیر می‌کنند باعث ایجاد حس ترس، شک، اضطراب و موارد مشابه در افرادی می‌شود که در آن محیط پرورش می‌یابند. منظور این است که گاهی اوقات سوءاستفاده‌گری ریشه در کودکی شخص دارد که ناشی از والدگری بد و سخت گیرانه پدر و مادر، غفلت والدین، قرار گرفتن در معرض سوءاستفاده یا مشکلاتی از این دست است.
گاهی اوقات سوءاستفاده عاطفی، به‌دلیل مشکلات مربوط به پایین بودن عزت‌نفس، به درون رابطه رسوخ می‌کند. این مشکلات معمولاً به‌علت نابالغ بودن فرد، نیاز به تأیید مداوم ازسوی دیگران، مجبور کردن دیگری به تصدیق ارزش شخصیتی و مشکلات مشابه پیش می‌آیند.
در برخی موارد، سوءاستفاده عاطفی در ژنتیک فرد ریشه دارد. به این معنی که فرد سوءاستفاده‌گر با اختلال کنترل تکانه یا اختلالات شخصیتی مانند اختلالات دوقطبی، اختلالات شخصیت خودشیفته، اختلال شخصیت مرزی یا موارد مشابه دست‌وپنجه نرم می‌کند.
استفاده از مواد مخدر هم می‌تواند باعث بروز رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه در برخی افراد شود. به این شکل که فرد در حالت عادی رفتاری طبیعی دارد، اما تحت تأثیر مواد شخصیتش عوض می‌شود و رفتارهای منسوب به سوءاستفاده عاطفی را از خود نشان می‌دهد.
دانستن علت بروز سوءاستفاده عاطفی در رابطه به شما کمک می‌کند تا اقدامات صحیح را برای ترمیم رابطه خود به کار بگیرید یا در صورت لزوم برای ترک آن ارتباط تصمیم‌گیری کنید.
تشخیص سوءاستفاده عاطفی
نشانه‌های هشداردهنده‌ای وجود دارند که از وجود رابطه سوءاستفاده‌گرانه میان شما و طرف مقابلتان خبر می‌دهند:
- شریکتان بیش از حد منتقد و قضاوت‌گر است. اگر احساس آسیب داشته باشید، حتی ممکن است موقعیت را با شوخی و خنده برگزار کند.
- شریک شما غالباً و در حضور خانواده و دوستان با شما مشاجره می‌کند و تحقیرتان می‌کند.
- شریکتان از نزدیکی شما با خانواده و دوستانتان احساس خطر می‌کند و ممکن است تلاش کند با دیگران قطع ارتباط کنید.
- شریکتان از هیچ فرصتی برای اشاره به ضعف‌ها یا اشتباهات شما نمی‌گذرد. حتی ممکن است نظرات طعنه‌آمیزی را برای آسیب زدن به شما ابراز کند.
- شریکتان احتمالاً فاقد هرگونه همدلی است، چراکه همدلی می‌تواند کنترل او بر شما را کم کند.
- شریکتان نسبت به آرزوها و اشتیاق‌های شما احساس ناامنی و حسادت می‌کند. او می‌خواهد بر تمام جنبه‌های زندگی شما کنترل داشته باشد.
- شریکتان به خواسته‌ها و نیازهای شما اعتنایی نمی‌کند و مثل برده با شما رفتار می‌کند.
- اگر کسی به او بخندد یا با او شوخی کند، رنجیده می‌شود.
- شریکتان مسئولیت‌پذیر نیست و معمولاً شما را، به‌خاطر هر چیز بدی که در زندگی‌اش اتفاق می‌افتد، مقصر می‌داند.
- برای جلب‌توجه با شما قهر می‌کند.
- به این دلیل که نمی‌داند چطور با مشکلات و بی‌کفایتی‌های خودش کنار بیاید، شما را ازلحاظ عاطفی محروم می‌کند.
نشانه‌های یک شریک عاطفی سوءاستفاده‌گر
اگر علائم زیر را در خودتان مشاهده می‌کنید، این احتمال را دهید که خودتان طرف سوءاستفاده‌گر رابطه‌اید:
- بیش از حد کنترل‌گرید؟
- در زندگی اجتماعی شریکتان بیش از حد مداخله می‌کنید؟
- نمی‌دانید چه زمانی باید با شریکتان گفت‌وگو کنید و چه زمانی باید سکوت کنید؟
- احساس می‌کنید که همه‌چیز باید طبق میل شما پیش برود؟
- فکر می‌کنید شریکتان از شما می‌ترسد؟
- نسبت به شریکتان احساس حسادت می‌کنید؟
- فکر می‌کنید شما مسئول همه‌چیزید؟
- این نیاز را در خود احساس می‌کنید که هر لحظه از پارتنر خود خبر داشته باشید؟
- زمانی که تنهایید، بی‌وقفه به شریک خود پیام می‌دهید یا با او تماس می‌گیرید؟
- زمانی که شریکتان گریه می‌کند، درد می‌کشد یا آسیب دیده است، لذت می‌برید؟
- تابه‌حال کسی به شما گفته است که در مدیریت خشم مشکل دارید؟
- فکر می‌کنید بر سر فرد مقصر باید فریاد بکشید، او را تنبیه کنید یا حتی مورد ضرب‌وشتم قرار دهید؟
- وسایل و متعلقات شریکتان را از عمد می‌شکنید یا خراب می‌کنید؟
- شریکتان هرگز به فکر ترک یا طلاق گرفتن از شما افتاده است؟
- دائماً در حال ناله و شکایت از همه‌چیزید؟
اثرات منفی رابطه عاطفی سوءاستفاده‌گرانه
مردان و زنانی که در رابطه عاطفی سوءاستفاده‌گرانه هستند، معمولاً در انکار وضعیت به سر می‌برند. بااین‌حال، خواه نوع رابطه خود را قبول داشته باشید و خواه آن را انکار کنید، بودن در چنین رابطه‌ای عوارض جدی بر سلامت فیزیکی و روانی قربانی خواهد داشت. در ادامه، با برخی از تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت چنین روابطی آشنا خواهید شد:
تأثیرات کوتاه‌مدت:
- شرم، ناامیدی، ترس یا پریشانی،
- تجربه کردن درد، کابوس‌های شبانه، دشواری در تمرکز، تنش عضلانی، تپش قلب و بدخلقی.
برخی از عوارض بلندمدت:
- احساس گناه،
- بی‌خوابی،
- دردهای مزمن،
- اضطراب،
- تنهایی یا انزوای اجتماعی.
ناتوانی از ترک روابط سوءاستفاده‌گرانه
بااینکه عجیب به نظر می‌رسد، اما ترک چنین روابطی برای بیشتر افراد چالش محسوب می‌شود. در این بخش از مقاله، به برخی از دلایلی پرداخته خواهد شد که اشخاص را به ماندن در روابط سوءاستفاده‌گرانه وادار می‌کنند:
ترک کردن فرد یا رابطه برای بیشتر مردم دشوار است
اغلب اوقات، افراد نوعی عشق کاذب را احساس می‌کنند. درواقع، خیال می‌کنند عشقی که در ابتدای رابطه وجود داشته است هنوز هم حضور دارد. آن‌ها فکر می‌کنند با طرف مقابل در ارتباط‌اند و به همین دلیل، ترک رابطه را بسیار دشوار می‌بینند.
فرد احساس می‌کند که مشکلی وجود ندارد
گاهی اوقات، فرد با شریک سوءاستفاده‌گر خود کنار می‌آید، چراکه فکر می‌کند کاملاً طبیعی است که بعضی افراد این‌گونه رفتار کنند. گاهی این سوءبرداشت در افرادی اتفاق می‌افتد که، در دوران کودکی، قربانی سوءاستفاده عاطفی ازسمت خانواده یا دوستانشان بوده‌اند.
دلایل مالی زمینه‌ساز وابستگی افراد می‌شوند
در موارد زیادی، قربانی به‌دلیل وابستگی‌های مالی به طرف سوءاستفاده‌گر قادر به ترک رابطه نیست. این شکل از وابستگی معمولاً ترک رابطه را به موقعیتی دشوار برای قربانی تبدیل می‌کند.
فرد احساس مسئولیت می‌کند
اگر فرد قربانی خانواده را ازنظر مالی پشتیبانی کند، ممکن است در قبال سوءاستفاده‌گر احساس مسئولیت داشته باشد. در برخی موارد، قربانی حتی ممکن بار مسئولیت رفتارهای بی‌دلیل و ناروای طرف مقابل را هم به دوش بکشد.
گاهی اوقات، پای فرزندانی در میان است
اگر کودکی در خانواده وجود داشته باشد، آنگاه ترک رابطه برای قربانی دشوار خواهد بود. به‌ویژه این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که فرد قربانی ازنظر مالی ضعیف‌تر از آن باشد که فرزندان را پشتیبانی کند. همچنین ممکن است احساس کند که جدایی او از همسرش بر فرزندان تأثیر منفی خواهد داشت.
فرد امیدوار است که اوضاع تغییر کند
در اغلب مواقع، قربانی احساس می‌کند که این موقعیت فقط مرحله‌ای گذراست و باید به طرف مقابل اجازه دهد که از آن عبور کند. به همین دلیل، منتظر می‌ماند تا شریک زندگی به‌شکلی طبیعی رفتار کند.
فرد اعتمادبه‌نفس پایینی دارد
این مورد به‌خصوص در مواقعی دیده می‌شود که شخص قربانی برای مدت زمان زیادی در رابطه سوءاستفاده‌گرانه باقی مانده است. در این مورد، اعتمادبه‌نفس فرد به حدی پایین است و به نظرش آن‌قدر کم‌ارزش است که سوءاستفاده طرف مقابل را امری غیرطبیعی تلقی نمی‌کند. تصور فرد قربانی این است که او به همین شکل باید زندگی را بگذراند.
برخورد صحیح با رابطه دارای سوءاستفاده عاطفی
اگر احساس می‌کنید در چنین رابطه‌ای هستید و در حال حاضر توان و موقعیت خروج از رابطه برایتان فراهم نیست، می‌توانید از نکته‌های زیر برای مدیریت رابطه استفاده کنید:
آرامشتان را حفظ کنید
زمانی که طرف مقابل دچار طغیان عاطفی می‌شود، بهتر است آرام بمانید. برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع، واکنش نشان ندهید، دعوا نکنید و کنترلتان را از دست ندهید. بهترین عکس‌العمل این است که خونسردی خود را حفظ کنید و صحنه را ترک کنید.
حد و حدود رابطه را تعیین کنید
برای رابطه مرز در نظر بگیرید. برای مثال، اگر طرف مقابل توهین کرد یا بر سر شما فریاد زد، به او بگویید که این رفتارها را نمی‌پذیرید و اگر آن‌ها را تکرار کند، خانه را ترک خواهید کرد. با صدایی آرام، آنچه را که از شریکتان انتظار دارید بگویید.
به نیازهای خود اهمیت دهید
مدیریت فرد سوءاستفاده‌گر برای سلامت فیزیکی و روانی آسیب‌زاست و شما را وادار می‌کند از نیازها و خواسته‌های خود غفلت کنید. بااین‌حال، نسبت به این موضوع آگاه باشید و مراقبت از خود و نیازهایتان را در اولویت قرار دهید.
بدانید که مقصر این وضعیت نیستید
زمانی که رابطه با شکست مواجه می‌شود، معمولاً درباره علت‌های آن فکر می‌کنید و ممکن است خودتان را مقصر به هم ریختن اوضاع بدانید. اما در چنین سناریوهایی، نباید خودتان را مقصر بدانید، چراکه شما با مشکلات شخص دیگری مواجه بوده‌اید.
کمک بگیرید
گرفتن کمک حرفه‌ای یکی از بهترین راه‌ها برای یاری خودتان است.
ازنظر مالی مستقل شوید
در اغلب مواقع، فرد سوءاستفاده‌گر ازطریق کنترل مالی به قربانی آسیب می‌زند. اجازه ندهید این اتفاق برای شما بیفتد. مسئولیت زندگی را بر عهده بگیرید و شروع به پول درآوردن و ذخیره آن کنید.
اجتماعی باشید و با دوستان و خانواده دیدار کنید
سوءاستفاده‌گران، برای داشتن کنترل هرچه بیشتر، تمایل دارند خود و قربانی را قرنطینه کنند. به همین دلیل، لازم است با افرادی که شما را خوشحال می‌کنند در ارتباط بمانید.
ترک رابطه عاطفی سوءاستفاده‌گرانه
نکات زیر به شما کمک می‌کنند تا بتوانید از رابطه سوءاستفاده‌گرانه خارج شوید:
نسبت به احساسات خود صادق و پذیرا باشید
آنچه را که از رابطه دریافت می‌کنید به‌درستی تحلیل کنید. اگر موارد منفی بسیار سنگین‌تر از دستاوردهای مثبت رابطه‌اند، بسیار آشکار است که باید این شخص را ترک کنید.
اعتمادبه‌نفس خود را تقویت کنید
قربانیان چنین ارتباطاتی غالباً در مسائل مربوط به پایین بودن اعتمادبه‌نفس و تردید به خود غرق می‌شوند و این اتفاق معمولاً در خانم‌ها رخ می‌دهد. اگر دچار چنین مشکلی هستید، خود را باور کنید و نسبت به توانایی‌های شخصی و حرفه‌ای خود ایمان داشته باشید.
«نه» گفتن را بیاموزید
تمام شجاعت خود را جمع کنید تا به پیشنهادهای سوءاستفاده‌گرانه جواب منفی بدهید. بهتر است به طرف مقابل توضیح دهید که اگر این شکل از رفتار را متوقف نکند، تصمیم به رهایی و ترک رابطه می‌گیرید. توجه کنید، اگر واقعاً این رفتارها تکرار شدند، باید این شخص را رها کنید.
مسئولیت زندگی را بپذیرید
نقش دوم زندگی مشترک را نپذیرید و همه‌چیز را در رابطه تحمل نکنید. اگر احساس می‌کنید زمان تحمل کردن به پایان رسیده است، کنترل زندگی را به دست بگیرید و از این رابطه عبور کنید.
مسائل و مشکلات شریکتان را درک کنید
می‌توانید برای کمک به حل مشکلاتی که به رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه منجر شده‌اند تلاش کنید. بااین‌حال، اگر این کار با علایق شما هم‌راستا نبود، کارهایی را انجام دهید که برایتان بهترند. به عبارت دیگر، فقط برای برقراری صلح و آرامش، به رابطه پایبند نمانید.
مشکلات و مسائل در هر رابطه‌ای وجود دارند، اما هدف رابطه باید این باشد که طرفین پشتیبان هم باشند و تلاششان را بر شاد کردن یکدیگر متمرکز کنند. بااین‌حال، گاهی اوقات حفظ رابطه دشوار می‌شود و دلیل آن هم سوءاستفاده عاطفی است. اگر احساس می‌کنید در چنین رابطه‌ای گیر افتاده‌اید، حتماً از کمک حرفه‌ای مشاور یا روان‌شناس بهره‌مند شوید. خواندن مطالب این نوشته هم به شما کمک می‌کند که دید بهتری به مسئله داشته باشید.
