هر فردی در هر سنی ممکن است گرفتار افسردگی شود. افسردگی باعث می‌شود انرژی‌تان پایین بیاید و معمولاً با بی‌تفاوتی، ناراحتی و نفرت نسبت به چیزهایی همراه است که قبلاً باعث شادی و نشاطتان می‌شده‌اند. اولین قدم برای حرکت به‌سمت تشخیص و سپس درمان افسردگی شناسایی علائم و نشانه‌های آن است. با این مقاله همراه باشید تا، ضمن شناختن مهم‌ترین نشانه‌های افسردگی در کودکان ، با درمان‌های معمول این بیماری آشنا شوید. همچنین نکاتی هم برای یافتن درمانگر خوب و متبحر بیاموزید.
| آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
آیا کودکان هم به افسردگی مبتلا می‌شوند؟
بله. این تصور غلط در میان عموم مردم وجود دارد که کودکان به‌دلیل سن پایینشان به افسردگی مبتلا نمی‌شوند. اما افسردگی در کودکان بسیار رایج‌تر از آن چیزی است که افراد خیال می‌کنند. جالب است بدانید که تنها ۴۲ سال است (از سال ۱۹۸۰ به بعد) که افسردگی در فهرست بیماری‌های مربوط به کودکان قرار گرفته است.
انواع افسردگی در کودکان
افسردگی ممکن است کاملاً خفیف یا کاملاً شدید باشد و با نشانه‌های خاصی مشخص می‌شود. درصورتی‌که فرزندتان، در مدت دست‌کم دو هفته، حداقل پنج مورد از علائم مرتبط با افسردگی را داشته باشد، آنگاه به احتمال زیاد دچار افسردگی شدید یا جدی است.
- کج‌خلقی یا افسرده‌خویی یکی از دسته‌های افسردگی با علائم خفیف‌تر است که معمولاً به‌صورت مزمن و مداوم باقی می‌ماند.
- اختلال عاطفی فصلی نوعی از افسردگی است که با میزان قرار گرفتن در معرض نور طبیعی در ارتباط است. برخی از افراد، در فصل زمستان که روزها کوتاه‌تر و نور خورشید کمتر است، دچار این نوع افسردگی می‌شوند.
- افسردگی دوقطبی که در آن فرد در نوسانی هیجانی یا خُلق بالاوپایین گرفتار می‌شود. این شکل از افسردگی کمتر در کودکان رایج است.
- اختلال سازگاری زمانی تشخیص داده می‌شود که افسردگی، پس از اتفاقی ناراحت‌کننده مانند مرگ یکی از عزیزان، برای کودک اتفاق می‌افتد.
دلایل ابتلا به افسردگی در دوران کودکی
نمی‌توان برای علت بروز افسردگی در کودکان به یک دلیل خاص اشاره کرد. درعوض، ترکیبی از عواملی مانند سلامت جسمی، وجود افسردگی یا بیماری‌های روانی در تاریخچه خانوادگی، آسیب‌پذیری‌های ژنتیکی، عوامل محیطی و عدم تعادل بیوشیمیایی معمولاً باعث بروز افسردگی در کودکان می‌شوند.
دانشمندان بر این باورند که افسردگی به‌دلیل بروز تغییرات شیمیایی در مغز اتفاق می‌افتد. به‌خصوص در میان انتقال‌دهنده‌های عصبی که مسئول رساندن پیام‌ها در بین سلول‌های عصبی‌اند. از سوی دیگر، اتفاق‌هایی که باعث بروز تروما یا آسیب می‌شوند، مانند بودن در معرض آزار یا پرخاش و مرگ، فشارهای وارده از طرف خانواده یا جدایی والدین، همگی می‌توانند به این تغییرات شیمیایی منتهی شوند. این باور وجود دارد که دخترها، به‌دلیل تفاوت‌های بیولوژیکی، تفاوت در تفسیرهایشان از اتفاقات و تفاوت در پاسخ دادن به اتفاقات، بیشتر در معرض افسردگی‌اند. موارد زیر ازجمله عوامل روان‌شناسی‌اند که می‌توانند به افسردگی منجر شوند:
- عزت نفس پایین،
- خودانتقادی شدید،
- داشتن تصویر منفی از بدن،
- اضطراب بالینی،
- ناتوانی‌های شناختی یا یادگیری،
- اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه،
- مشکل در تعاملات اجتماعی.
کودکانی که فعالیت فیزیکی ندارند یا کم دارند و آنها که در مدرسه عملکرد ضعیفی دارند نیز در معرض ابتلا به افسردگی هستند.
علائم و نشانه‌های افسردگی در کودکان
درصورتی‌که افسردگی درمان نشود، علائم بالینی آن ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. این اتفاق می‌تواند بر زندگی روزانه کودک مثل فعالیت‌هایش در مدرسه یا حتی بیرون آمدن از تختخواب پس از بیدار شدن تأثیر منفی بگذارد. در کنار خلق‌وخوی متغیر و تحریک‌پذیری، اگر کودک حداقل پنج مورد از نشانه‌های زیر را داشته باشد، احتمالاً به افسردگی مبتلاست و به کمک نیاز دارد:
- ناراحت و گریان بودن در بیشتر مواقع،
- تحریک‌پذیر و سرکش بودن،
- انفجار خشم و عصبانیت،
- تغییر مداوم خلق‌وخو،
- ناتوانی در تمرکز،
- عملکرد ضعیف در مدرسه،
- داشتن احساس گناه،
- پایین بودن اعتماد به نفس،
- شکایت مداوم از سردرد، دل‌درد یا سایر ناراحتی‌های جسمی،
- مغلوب شدن با احساساتی مانند ناتوانی و ناامیدی،
- تغییر در اشتها،
- تغییر در وزن،
- دور شدن از تعاملات اجتماعی و تمایل به تنهایی،
- بی‌علاقگی به چیزهایی که قبلاً به آنها شوق نشان می‌داده است،
- بروز اختلال در خواب،
- بیان افکاری درباره آسیب زدن به خود،
- بروز رفتارهای بی‌تفاوت یا آسیب‌زا.
به‌طورکلی دشوار است که بتوان افسردگی را به‌طور دقیق و منحصراً با تکیه بر این نشانه‌ها در کودکان تشخیص داد. اما اگر کودکتان برخی از این نشانه‌ها را بیش از چند هفته نشان داد، آنگاه بهترین کار این است که با پزشک مشورت کنید. کودکان افسرده احتمالاً با مشکلات دیگری مانند اختلالات خوردن، اختلالات سلوک یا سوءمصرف مواد نیز درگیرند.
تشخیص افسردگی در کودکان
اگر کودک برخی از نشانه‌های افسردگی را در مدت چند هفته نشان داد، باید او را برای مشورت نزد پزشک متخصص ببرید. پزشک احتمالاً شما را به متخصص بیماری‌های روانی ارجاع می‌دهد. او هم با استفاده از مجموعه‌ای از ارزیابی‌ها افسردگی را در فرزندتان تشخیص می‌دهد یا رد می‌کند.
به احتمال زیاد پزشک متخصص می‌خواهد که با شما، فرزندتان و هر مراقب دیگری که با او در ارتباط است صحبت کند. همچنین از معلمان و مربیان و همکلاسان و دوستانش اطلاعاتی جمع‌آوری می‌شود تا الگوی رفتاری‌اش مشخص شود. پرسش‌نامه‌هایی نیز در اختیار شما و کودکتان قرار می‌گیرد تا آنها را پر کنید. ازآنجاکه هیچ تست افسردگی وجود ندارد که به تشخیصی قطعی منتهی شود، پزشک متخصص به این پرسش‌نامه‌ها برای تصمیم‌گیری اتکا می‌کند.
ازآنجاکه افسردگی با برخی از اختلالات دیگر مانند مشکلات طیف اتیسم، اختلال دوقطبی، اختلال اضطراب پس از سانحه و اختلالات اضطراب در ارتباط است، ارزیابی‌هایی نیز برای تشخیص این موارد انجام می‌گیرد. سابقه پزشکی کودک نیز تحلیل می‌شود، چراکه افسردگی در کودکان گاهی ناشی از اثرات جانبی برخی از داروهاست.
عوارض افسردگی در کودکان
افسردگی ریسک بروز مشکلات روانی متعدد در کودکان را بالا می‌برد. افسردگی دوران کودکی ممکن است به عملکرد تحصیلی ضعیف و سوءمصرف الکل و مواد منجر شود. در بزرگسالی، این احتمال وجود دارد که چنین افرادی توانایی باقی ماندن در یک شغل را نداشته باشند. همچنین آنها معمولاً با مشکلاتی در سازگاری با زندگی خانوادگی مواجه خواهند شد.
این احتمال نیز وجود دارد که کودک افسرده افکار مربوط به خودکشی در سر داشته باشد. در جایگاه والد، بسیار مهم است که علائم هشداردهنده آن را بشناسید. حرف زدن درباره خودکشی یا مرگ، تمرکز بر مرگ، واگذار کردن متعلقات خود و شرکت در فعالیت‌های پرمخاطره همگی نشانه‌های مهمی‌اند که نشان‌دهنده وجود افکار مربوط به خودکشی در کودک است.
راهکارهای درمانی افسردگی کودکان
درمان افسردگی کودکان مشابه برنامه درمانی بزرگسالان است. بسته به شدت افسردگی، روان‌درمانی و دارودرمانی به‌صورت مجزا یا در ترکیب با یکدیگر به کار برده می‌شود. حالت‌های خفیف تا متوسط افسردگی کودکان معمولاً با روان‌درمانی قابل درمان‌اند، اما اگر این اقدامات کافی نبودند، آنگاه داروهای ضدافسردگی نیز تجویز می‌شوند. بااین‌حال، داروها غالباً تنها در موارد شدید افسردگی موردنیازند. این داروها در اصلاح عدم تعادل شیمیایی مغز مفیدند. معمولاً برای اثربخشی داروها لازم است چندین ماه مصرف شوند. همچنین، تشخیص داروی صحیح و دوز مناسب آن نیز ممکن است به گذشت زمان نیاز داشته باشد. توجه داشته باشید که داروها به‌تنهایی نمی‌توانند مشکل را حل کنند و حتماً باید در کنار تراپی استفاده شوند.
این احتمال وجود دارد که با پیشنهاد درمان‌های جایگزین مانند داروهای گیاهی و مکمل‌های دارویی که به‌راحتی در دسترس‌اند مواجه شوید. اما فراموش نکنید که درستی چنین درمان‌هایی هنوز به اثبات نرسیده و برخی از آنها ممکن است برای سلامت کودک مضر هم باشند.
پیشگیری از بروز افسردگی در کودک
بله، افسردگی کودکان تاحدی قابل پیشگیری است. برای این منظور، باید کودک در محیطی مناسب قرار گیرد و ارتباط سالمی با والدین خود داشته باشد. توجه به نیازهای کودک و برآورده کردن آنها با عشق و مراقبت و همچنین تشویق کودک به استقلال تدریجی می‌تواند تغییراتی در وضعیت کودک ایجاد کند. وقتی کودک والدینی حامی و خانواده‌ای قوی داشته باشد، بتواند رابطه سالمی را با همسالان خود برقرار کند، مهارت‌های مقابله‌ای صحیحی را در خود پرورش داده باشد و مهارت تنظیم هیجان را بداند هیچ دلیلی برای بروز افسردگی باقی نمی‌ماند.
ویژگی های یک درمانگر خوب
پزشک خانواده یا پزشک کودک می‌تواند به شما در پیدا کردن درمانگر معتمد کمک کند. همچنین، می‌توانید از دوستان، اعضای خانواده یا آشنایان نیز پرس‌وجو کنید. بررسی سوابق کاری و تحقیق درباره اعتبار درمانگرهایی که در لیستتان هستند به شما در یافتن گزینه‌های مناسب‌تر کمک می‌کنند.
درصورتی‌که مشکل روانی دیگر، مانند اختلال خوردن، نیز در کودک تشخیص داده شده باشد، باید به‌دنبال متخصصی باشید که در این مورد نیز تخصص داشته باشد. همچنین بسیار مهم است کودک بتواند با درمانگر ارتباط برقرار کند. بنابراین، بهترین کار این است که یک جلسه آزمایشی را با چند متخصص ترتیب دهید و ببینید با کدام‌یک از آنها راحت‌ترید. در نخستین ملاقات با درمانگر به موارد زیر دقت کنید:
- اعتبارنامه‌های حرفه‌ای، گواهی‌نامه‌ها و تجربه در حیطه کاری،
- انواع درمان‌هایی که پیشنهاد می‌دهد،
- طول مدت درمان،
- میزان مشارکت والدین در درمان،
- تخصص او در مشکل روانی که کودک دچار آن است،
- نتایج احتمالی که بعد از درمان کسب می‌کنید.
کمک به کودک افسرده
برخورد صحیح با کودک افسرده می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و به صرف زمان و انرژی زیاد نیاز داشته باشد. اولین قدم این است که با فرزندتان درباره احساسات و احوالش صحبت کنید. همچنین به او اطمینان دهید که هروقت بخواهد شما در دسترسید. گوش شنوای کودک باشید، از او حمایت کنید و عشق خود را بی‌وقفه و بی‌قیدوشرط به او نشان دهید. به‌طورکلی، اقدامات زیر به کودک کمک می‌کنند تا بهتر از این دوره دشوار عبور کند:
- مطمئن شوید که کودک رژیم غذایی سالمی دارد و در طول روز خوب می‌خوابد و استراحت می‌کند. همچنین میزان فعالیت فیزیکی کودک نیز باید متعادل باشد.
- حتی در زمان‌هایی که کودک قشقرق به پا می‌کند، بدخلقی می‌کند یا شما را از خود می‌راند، صبور و مهربان باشید. به کلماتی که می‌گویید دقت کنید و تا حد امکان از تنش‌ها و دعواها پیشگیری کنید.
- رویدادها و موقعیت‌هایی را که باعث استرس کودک می‌شوند تا حد امکان از زندگی حذف کنید.
- کودک را تشویق کنید که در سرگرمی‌های موردعلاقه‌اش شرکت کند.
- مطمئن شوید که کودک تمامی داروهای تجویزشده را سروقت مصرف می‌کند. همچنین از تمامی عوارض جانبی داروها و روش‌های مقابله با این عوارض آگاهی پیدا کنید.
- پیشنهادها و توصیه‌های درمانگر کودک را کامل رعایت کنید تا روند درمان به‌سرعت پیش برود.
افسردگی روی تمامی قسمت‌های زندگی کودک از جمله چهارچوب های شخصیتی او تأثیر چشمگیری دارد و او را از فرصت‌هایی که پیش رویش قرار می‌گیرند محروم می‌کند. حمایت کردن از کودک و صرف زمان برای بودن با او عاملی حیاتی در فرایند بهبود کودک است.
