یبوست در کودکان از مشکلات شایع به‌ویژه در سنین گرفتن از پوشک و تمرین توالت رفتن است. یبوست ممکن است با علائمی نظیر دفع نکردن مدفوع حداقل سه بار در هفته، مدفوع بزرگ و سفت، مدفوع تکه‌تکه و کوچک و سفت، درد یا زور زدن هنگام دفع یا دل‌درد بروز کند.
یبوست در کودکان به دلایل گوناگونی ممکن است بروز کند و گاهی هیچ دلیل مشخصی نمی‌توان برای آن پیدا کرد.
دلایل رایج ایجاد یبوست در کودکان
- بدغذایی در کودک یا مصرف نکردن مواد غذایی حاوی فیبر بالا نظیر میوه‌ها و سبزی‌ها،
- ننوشیدن مایعات کافی،
- نگرانی و اضطراب به دنبال تغییرات در روتین زندگی کودکان نظیر مسافرت، اسباب‌کشی، شروع مهدکودک یا مدرسه، به دنیا آمدن کودک جدید و اتفاقاتی از این دست؛
- به تعویق انداختن دفع به این دلیل که مدفوع کردن کودک با ترس همراه است، درد هنگام دفع به دلیل سفتی و خشکی مدفوع، تمایل نداشتن به قطع بازی یا راحت نبودن در استفاده از توالت‌های مختلف؛
- در نوزادان معمولا با شروع غذای جامد و کمتر شدن مایعات در رژیم غذایی یبوست ایجاد می‌شود؛
- مصرف برخی داروها؛
- مصرف شیر گاو یا لبنیات و بروز حساسیت به آنها؛
- سابقه خانوادگی یبوست (گاهی ژن‌ها در بروز یبوست دخیل‌ند).
راه های پیشگیری و درمان خانگی یبوست در کودکان
تغییر و اصلاح رژیم غذایی کودک
اضافه کردن میوه‌ها، سبزیجات و غلات از میزان کم و به‌تدریج بیشتر کردن آن تا از بروز نفخ نیز جلوگیری کند.
میزان فیبر مناسب در رژیم غذایی کودکان 14 گرم فیبر به ازای هر 1000 کالری دریافتی است.
فیبر موجود در میوه تازه بیشتر از آب‌میوه است.
اگر کودک عادت به مصرف میوه‌ها و سبزیجات ندارد، ناامید نشوید. توصیه می‌شود انواع خوردنی‌های جدید را 8 تا 10 بار در شرایط و روزهای مختلف به کودک پیشنهاد دهید.
در زمان یبوست بهتر است میزان مصرف شیر گاو، ماست، پنیر و بستنی را محدود کنید.
در صورتی که مصرف شیر کودک را به مدت طولانی محدود کردید، حتما با مشاوره پزشک از تامین کلسیم و ویتامین D کافی اطمینان حاصل کنید.
مصرف مایعات کافی
غالبا آب بهترین انتخاب است. برای کودکان بالای یک سال نوشیدن حدود یک لیتر آب در روز کفایت می‌کند و مقدار بیشتر را بنا به تشنگی کودک می‌شود تغییر داد.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند و هنوز غذای جامد را شروع نکرده‌اند نیاز به مصرف آب ندارند، اما در صورت استفاده از شیرخشک، می‌توانید به نوزادان آب بدهید. برای کودکان زیر 6 ماه حتما از آب جوشیده سردشده استفاده کنید.
فعالیت بدنی منظم
فعالیت بدنی منظم به هضم سریع‌تر مواد غذایی و حرکت مدفوع در طول روده‌ها کمک می‌کند. سبک زندگی کم‌تحرک یکی از علل مهم یبوست کودکان است.
ماساژ دادن شکم کودک
ماساژ شکم کودک به‌آرامی و در جهت حرکت عقربه‌های ساعت
ایجاد روتین و زمان مشخص برای توالت رفتن
کودکان را در سنین آموزش توالت رفتن و پس از آن حمایت کنید تا نیم ساعت پس از هر وعده غذایی به مدت ده دقیقه در توالت بنشینند. روزانه دو تا سه بار و در صورت امکان هر روز این تمرین را انجام دهید.
وضعیت صحیح نشستن در دستشویی
مطمئن شوید، هنگام دفع، کف هر دو پای کودکتان روی زمین یا چهارپایه باشد.
آرام باشید و به کودک هنگام دفع احساس امنیت بدهید
ایجاد حالت استرس فرآیند دفع را به تاخیر می‌اندازد.
تغییر نوع شیر خشک
گاهی لازم است نوع شیرخشک کودک را تغییر دهید. این کار را حتما با مشورت پزشک انجام دهید. آهن موجود در شیرخشک، به دلیل دوز بسیار کم، باعث بروز یا تشدید یبوست نمی‌شود. اما قطره‌های آهن، به دلیل دربرداشتن مقدار بیشتر آهن، ممکن است یبوست ایجاد کنند. از این رو کودکانی که باید قطره آهن مصرف کنند باید رژیم غذایی مناسب یا در صورت لزوم، درمان دارویی برای یبوست دریافت کنند. در این باره از پزشک و/یا دکتر داروساز مشورت بگیرید.
چنانچه مشاهده کردید، اصلاح تغذیه و نوشیدن مایعات کافی مهم است، اما تنها راه بهبود یبوست در کودکان نیست.
درمان دارویی یبوست در کودکان
گاهی درمان‌های غیردارویی، که پیش از این ذکر شد، کافی نیست و شرایط بهبود پیدا نمی‌کند. درمان یبوست در کودکان با توجه به سن آنها می‌تواند متفاوت باشد. از این رو بدون صلاحدید پزشک درمان‌های دارویی را شروع نکنید.
بنا به سن و شرایط کودکان، داروهای شربت لاکتولوز، پودر پلی اتیلن گلیکول (PEG) و شیاف گلیسرین تجویزکردنی و ایمن هستند. سایر داروها نیز بنا به نظر پزشک و شرایط کودک ممکن است تجویز شوند.
حتما از دکتر داروساز درباره نحوه آماده‌سازی و چگونگی استفاده از این داروها راهنمایی بگیرید.
ممکن است برای کودکان زیر دو سال نیاز به نصف کردن شیاف باشد. شیاف را ترجیحا قبل از خارج کردن از پوشش آن و به صورت طولی برش دهید.
به یاد داشته باشید که درمان یبوست ممکن است چند ماه طول بکشد. معمولا پزشکان درمان را تا زمانی ادامه می‌دهند که از بازنگشتن یبوست مطمئن شوند. داروهای تجویزشده را، حتی در صورت بهبود یبوست کودک، بدون نظر پزشک قطع نکنید و دوره درمان را کامل کنید.
معمولا برای برنگشتن یبوست، همراه درمان‌های دارویی، تغییر در رژیم غذایی نیز توصیه می‌شود.
لازم به تاکید است برخی از داروهای استفاده‌شده در درمان علائم یبوست فقط برای درمان کوتاه‌مدت باید استفاده شوند و استفاده بلند‌مدت از این داروها ممکن است عوارضی نظیر تنبلی روده در پی داشته باشد.
داروهای بدون نسخه نیز عوارض دارند و ممکن است در روند درمان اختلال ایجاد کنند. بنابراین برای کسب اطمینان خاطر، پیش از مصرف هرگونه فرآورده دارویی شیمیایی یا گیاهی، از پزشک یا دکتر داروساز مشاوره بگیرید.
زمان مناسب برای مراجعه به پزشک
یبوست در کودکان معمولا مشکل جدی ایجاد نمی‌کند، اگرچه در صورت مزمن و طولانی شدن، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاورد یا نشان‌دهنده وجود مشکل زمینه‌ای در بدن باشد. در صورتی که یبوست بیشتر از دو هفته طول کشید یا همراه با هر یک از علائم زیر بود، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- تب،
- غذا نخوردن،
- وجود خون در مدفوع،
- تورم شکم،
- کاهش وزن،
- تغییر شکل مقعد،
- دل‌درد شدید یا درد در ناحیه مقعد،
- استفراغ یا بی‌قراری شدید.
همچنین در هر شرایطی که نگران بودید و نمی‌دانستید که لازم است به پزشک مراجعه کنید یا نه، بهتر است مراجعه کنید.
هشدار! اگر نوزادتان دچار یبوست شده است، پیش از هر اقدامی با پزشک مشورت کنید. نوزادان در سنین شیرخواری به دلایلی نظیر بافت ظریف روده‌ها، سیستم ایمنی ضعیف در بدن نوزاد و حساسیت بالای بدن به میکروارگانیسم‌ها بسیار در خطر آسیب ناشی از مصرف انواع فرآورده‌های مشتق از گیاهان دارویی‌اند (عرقیجات، جوشانده‌ها، قطره‌ها و شربت‌های گیاهی). در هر شرایطی، بدون مشورت پزشک، از دادن هر ترکیبی غیر از شیر به نوزادان جدا خودداری کنید. مصرف این فرآورده‌ها ممکن است عوارض بازگشت‌ناپذیری از خود به جای بگذارد.
