مادران همیشه نگران و کنجکاو چگونگی رشد مغز جنین در رحم خود هستند. علاوه بر رشد جسمی جنین، رشد ذهنی او هم دارای اهمیت است. برای رشد مغز جنین مدت زمان مشخصی لازم است که مادر باید در طی این مدت برای رشد سالم کودک اقدامات لازم را انجام دهد.
اینکه مغز چگونه کار می‌کند و چه چیزی عملکرد آن را تنظیم می‌کند، همیشه برای محققان جذاب و هیجان‌انگیز است. تمام پیشرفت‌ها یا عقب‌ماندگی‌های ما در زندگی را می‌توان به نوعی به نحوه‌ی عملکرد مغز ما، افکار، تصمیم‌ها و استدلال‌ها و نتایج آن سبت داد. آغاز زندگی جنین با سلول تخم است که از هفته‌ی هشتم تا زمان تولد به آن جنین گفته می‌شود. رشد مغز جنین شامل شکلگیری مغز، سیستم عصبی و نخاع است. شروع این مراحل از دوران جنینی است. بهتر است بدانید که ژن‌ها حدود ۶۰ درصد، محیط رحم حدود ۳۰ درصد و تغذیه‌ی مادر حدود ۱۰ درصد باعث رشد مغز جنین می‌شود. اگر‌چه ژن‌ها زمینه‌ی اصلی رشد مغز جنین را فراهم می‌کنند، ادامه‌ی تکامل آن بستگی به تغذیه و سلامتی مادر و عوامل موثر دیگر بر رشد مغز پیش از تولد، و همچنین اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم دارد.
مرحله‌ی اول رشد مغز جنین ( هفته‌ی اول تا دوم)
در این مدت، تخمک لقاح یافته در دیواره‌ی رحم مادر کاشته می‌شود. در این زمان حاملگی، مرحله‌ی دو هفتگی خود را طی می‌کند.
هفته سوم
در این مرحله تخمک تبدیل به توپی از سلول شده که به آن بلاستوسیت گفته می‌شود. هر کدام از این تخمک‌ها DND مخصوص به خود را دارد که اطلاعات لازم را حمل می‌کند. در این مرحله جنین به دو سلول تبدیل می‌شود. سلولهای داخلی که در نهایت منجر به ایجاد جنین می‌شوند و سلولهای بیرونی که نهایتا جفت را تشکیل می‌دهند.
هفته چهارم
در این مرحله از رشد مغز جنین می‌توانیم بلاستوسیت را یک جنین بنامیم؛ زیرا توانسته خود را به رحم برساند و در دیواره‌ی رحم لانه‌گزینی کند. در این زمان دیوار رحم برای نگهداری جنین به اندازه‌ی کافی ضخیم شده است. جنین در این مدت می‌تواند از مادر تغذیه کند. در این مرحله سه بخش مغز رشد می‌کند: پیشامغز، مغز میانی و پس مغز.
هفته پنجم
اولین نشانه‌های نیم‌کره‌ی مغزی در این مرحله قابل مشاهده است. همچنان که مغز در حال رشد است، سیستم گردش خون شروع به ایجاد چهار اتاق قلب می‌کند. ما می‌توانیم جوانه‌های اندام را ببینیم. قلب جنین با سرعتی دو برابر سرعت قلب مادر شروع به تپش می‌کند.
هفته ششم
در این هفته شکلگیری نیم‌کره‌های مغز و موج‌های آن قابل مشاهده است. لوله‌های عصبی که مغز و نخاع را به هم متصل می‌کند، در این زمان بسته خواهد شد. غده‌ی هیپوفیز، تیموس و پاراتیروئید در این زمان ایجاد می‌شود.
هفته هفتم
در این مرحله مغز به سرعت در حال رشد است. پلک‌ها و گوش‌ها و ناحیه‌ی تناسلی شروع به شکلگیری کرده‌اند.
هفته هشتم
در این زمان، سر نسبت به سایر نقاط بدن بزرگ‌تر است. رشد مغز پسین که مسئول تنظیم ضربان قلب، تنفس و همه‌ی فعالیت‌های ماهیچه‌ای است که در این زمان شروع می‌شود.
هفته نهم، شکل گیری سیستم عصبی در دوران جنینی
در این زمان، سیستم عصبی برای عملکرد مناسب توسعه یافته است. منطقه‌ی ژنیتال برای هر دو جنس به یک شکل است.
هفته‌ی دهم
مقاله مرتبط: علائم بارداری هفته به هفته را بیشتر بشناسیم
ناحیه‌ی تناسلی در این زمان شروع به رشد می‌کند. جنسیت جنین در این مرحله مشخص می‌شود. رشد مغز جنین با سرعتی شدید ادامه پیدا کرده است. مغز، ۲۵۰ هزار نورون را در هر دقیقه شکل می‌دهد. پلک‌ها و گوش شکل گرفته است و رویان اولیه تبدیل به جنین شده است.
هفته یازدهم تا چهاردهم
طناب نخاعی به درستی شکل گرفته است. اعصاب نخاعی از طناب نخاعی شروع به کشیدگی می‌کنند. جنسیت نوزاد مشخص شده اس. قلب، کبد و طحال و سایر ارگان‌های بدن در حال شکلگیری است. در این مرحله کودک از طریق جفت مقدار زیادی غذا دریافت می‌کند. جنین در این مرحله شروع به تمرین تنفس، دم و بازدم می‌کند. پلک‌ها تا هفته‌ی بیست و هشتم بسته خواهد ماند.
هفته پانزدهم
لگن کودک به سرعت در حال رشد است. مو‌های زیبا پوست جنین را می‌پوشاند. حس شنوایی در این مرحله فعال شده است. غده‌ی هیپوفیز به طور کامل رشد کرده است.
هفته شانزدهم
نوزاد با کشیدن و تکان دادن بند ناف حضور خود را نشان می‌دهد. مغز وارد مرحله‌ی بعدی رشد خود شده است.
هفته هفدهم
در این مرحله رحم شروع به گسترش می‌کند تا فضای بیشتری برای جنین در حال رشد، ایجاد کند. همانطور که استخوان رشد می‌کند و سخت‌تر می‌شود، نیاز به محافظت دارد. طناب نخاعی توسط ماده‌ای محافظ به اسم میلین پوشانده می‌شود.
هفته هجدهم
نوزاد در این مرحله به نور حساسیت نشان می‌دهد و رشد مغز جنین همچنان ادامه دارد.
هفته نوزدهم
مغز در این مرحله قادر به تشکیل نورون‌های حرکتی است که باعث حرکات ارادی ماهیچه‌ها می‌شود. پیشامغز به دو نیم‌کره‌ی چپ و راست توسعه پیدا می‌کند. سلولهای عصبی مورد نیاز برای پردازش تمام حواس به سرعت در حال رشد هستند.
هفته بیستم
در این مرحله سلولهای عصبی ارتباطات پیچیده و ادراک حسی را با مغز و سایر نقاط بدن ایجاد می‌کنند. این رشد، تا سن ۵ تا ۶ سالگی ادامه دارد.
هفته بیست و یکم
در این مرحله، رشد جنین کاهش پیدا می‌کند. اندام‌های مثل قلب، قوی‌تر می‌شود و چربی در عضلات جنین جمع خواهد شد.
هفته بیست و دوم
با دریافت اداراکات حسی پیچیده توسط مغز، جنین قادر به تشخیص صدا‌های مختلف می‌شود.
هفته بیست و سوم
در این مرحله، تمام سلولهای عصبی که به طور مستقل توسعه یافته‌اند، شروع به پیوستن به یک سیستم عصبی واحد و کامل می‌کنند.
هفته بیست و چهارم
در این مرحله مغز شروع به تنظیم تمام عملکرد بدن و فعال‌سازی سیستم شنوایی و بینایی می‌کند و تمام حواس کودک را گسترش می‌دهد.
هفته بیست و پنجم
نخاع شروع به سخت و صاف شدن می‌کند. سیستم عصبی رشد بیشتری پیدا کرده است و قادر به کنترل تنفس ارادی است.
هفته بیست و ششم
تا این مدت مغز به شکل صاف بود. اما بافت ان در این مدت، شکل مواج به خود می‌گیرد. امواج مغزی با تقویت حس‌گر‌های بینایی و شنوایی قوی‌تر می‌شود.
هفته بیست و هفتم
همانطور که مغز شروع به پردازش بسیاری از حواس می‌کند، ممکن است کودک شما در این زمان حتی خواب هم ببیند. در هفته بیست و هفتم، بافت مغز با سرعت زیادی در حال رشد است.
هفته بیست و هشت تا چهل‌ام
در این زمان، مغز تنفس را کنترل می‌کند و دمای بدن را تنظیم می‌کند. رشد مغز همزمان با ایجاد ارتباط بین سلولهای عصبی به سرعت در حال افزایش و اندازه‌ی آن در حال بزرگ‌تر شدن است. مغز و ریه از ارگان‌هایی هستند که رشدشان تا انتهای سه ماه سوم بارداری طول می‌کشد. مغز نوزاد اندازه‌ی یک چهارم مغز بزرگسالان است.
عوامل اثر‌گذار بر رشد مغز جنین
شرایط جسمی و روانی مادر روی مغز جنین می‌تواند اثرات منفی یا مثبت داشته باشد. در طول بارداری، مغز جنین نسبت به بعضی از اختلالات آسیب‌پذیر است. این نقص‌ها ممکن است باعث مرگ نوزاد، ناتوانی ذهنی و معلولیت‌های جسمی شود. برخی از عوامل اثر‌گذار بر رشد مغز جنین عبارتند از:
تاثیر الکل و مواد مخدر بر رشد مغز جنین
مقاله مرتبط: در کدام مرحله از بارداری احتمال سقط جنین بیشتر است؟
مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر با اختلالاتی مانند ADHD (اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی) در ارتباط است. سندرم جنین الکلی یکی از اختلالاتی است که به دنبال مصرف الکل توسط مادر باردار در طول حاملگی به وجود می‌آید. الکل می‌تواند جلوی رشد کلی و افزایش وزن جنین را بگیرد. مطالعات نشان داده است، زنانی که سیگار می‌کشند نوزادان کوچکتری دارند و این نوزادان از عقب‌ماندگی‌های جسمی و ذهنی رنج می‌برند. ماری‌جوآنا حاوی ماده‌ی فعالی به اسم تتراهیدروکانابینول (THC) است که رشد طبیعی سلولهای عصبی را مهار می‌کند. همانطور که جنین رشد می‌کند، ممکن است یک اختلال مغزی را که منجر به اختلالات روانی خواهد شد، به ارث برده باشد. سمومی مانند جیوه، کادمیوم و غیره که وارد خاک، آب یا هوا شده‌اند، می‌توانند باعث آسیب‌های عصبی جنین شوند. حتی قرار گرفتن مادر در معرض اشعه‌ی رادیواکتیو می‌تواند به رشد مغز جنین آسیب برساند.
آسیب‌های جنسی، جسمی و روانی
هر گونه ضربه‌ی جسمی، روحی و جنسی می‌تواند باعث اختلال در رشد مغز جنین شود. ترس و ضربه‌ی روحی می‌تواند باعث افزایش فشار خون مادر شود. جنین تمام مواد مغذی خود را از جفت دریافت می‌کند. افزایش یا کاهش فشار خون می‌تواند در دریافت مواد مغذی اختلال ایجاد کند. اکسیژن کافی از طریق جفت به جنین می‌رسد. این اکسیژن برای رشد جنین کافی است. اکسیژن اضافی باعث آسیب مغزی می‌شود. افتادن زن حامله روی شکم یا کمرش احتمال آسیب به کاسه‌ی سر جنین را افزایش می‌دهد.
چگونگی رشد جنین و اختلالات مربوط به آن هنوز مورد تحقیق قرار گرفته است. هنوز پاسخ دقیقی به بسیاری از سوالات مربوط به چگونگی رشد مغز جنین داده نشده است. برای تمام مادران اینکه چطور یک سلول تخم تبدیل به جنین و در نهایت تبدیل به کودکت خواهد شد، بسیار شگفت‌انگیز است.
