حساسیت غذایی کودکان زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی آن‌ها نسبت به پروتئینی که معمولا بی‌ضرر است و در غذا وجود دارد، واکنش نشان می‌دهد. بنابراین سیستم ایمنی تلاش می‌کند با ترشح آنتی‌بادی، اقدام به مبارزه با این مواد کند. حساسیت غذایی کودکان معمولا با فاصله اندکی از مصرف ماده غذایی جدید و حساسیت‌زا نمود پیدا می‌کند.
حساسیت غذایی در کودکان
حساسیت غذایی کودکان و نوجوانان امری عادی است. بیش از ۸ درصد کودکان زیر ۳ سال با این مشکل رو به رو هستند. اگر سابقه حساسیت غذایی در خانواده وجود داشته باشد یا شرایطی مانند آسم، اگزما، تب یونجه و اختلالاتی شبیه به این‌ها در فامیل و اعضای خانواده سابقه داشته باشد، احتمال پا گرفتن حساسیت غذایی کودکان هم افزایش پیدا می‌کند. از این میان، رابطه اگزما و حساسیت غذایی در نوزادان بسیار قوی است.
نوزادانی که در سن زیر ۳ ماهگی دچار اگزما می‌شوند بیشتر از سایرین در خطر ابتلا به حساسیت غذایی هستند. به طور کلی، هرچه قدر کودکی در سنین پایین‌تر به اگزما دچار بشود و شدت اگزما نیز در او بیشتر باشد، با احتمال بیشتری در آینده به حساسیت غذایی کودکان دچار خواهد شد.
بیشتر بخوانید: ده راهکار طلایی برای تغذیه کودک نوپا
شیر، تخم مرغ و بادام
مواد غذایی که بیشتر موجبات حساسیت غذایی کودکان را فراهم می‌کنند بیشتر شامل شیر، تخم مرغ، بادام زمینی و سایر دانه‌ها نظیر فندوق، گردو و بادام هستند. آمارها حاکی از آن است که:
- ۱/۶ تا ۷ درصد از نوزادان به شیر حساسیت دارند
- ۲ درصد از کودکان زیر ۲ سال به تخم مرغ حساس هستند
- بیش از ۲ درصد کودکان به بادام زمینی حساسیت دارند.
بروز علائم حساسیت غذایی نوزادان
تشخیص حساسیت غذایی کودکان بسیار آسان است. به کمک علائم و نشانه‌های زیر نیز می‌توانید به تشخیص در این زمینه دست پیدا کنید:
- ایجاد جوش و تحریک شدن پوست اطراف دهان، بینی، چشم و سایر نقاط بدن
- تورم خفیف لب‌ها، چشم‌ها و صورت
- آریزش یا کیپ شدن بینی، عطسه و آب آمدن از چشم‌ها
- خارش دهان و آزردگی در ناحیه گلو
- تهوع، استفراغ و اسهال
- احساس خستگی
اگر حساسیت با شدت بیشتری در کودک شما ایجاد شود، ممکن است خِس‌خِس سینه، مشکلات تنفسی، تورم زبان و گلورا هم به علاسم حساسیت او اضافه شود. در برخی موارد حتی احتمال افت فشار شدید هم وجود دارد.حساسیت شدید در کودکان با عنوان آنافیلاکسی شناخته می‌شود. این نوع حساسیت ممکن است خدای نکرده، جان کودک شما را هم تهدید کند.
خوشبختانه، حساسیت کودکان به این شدت معمولا اتفاق نمی‌افتد. اگر کودکتان دچار چنین حساسیتی شد، ضمن حفظ خونسردی، در صورتی که پزشک قبلا برای کودک تجویز کرده است، از سرنگ خودکار آدرنالین کمک بگیرید و سریعا با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. در این حالت اصلا سعی نکنید کودک را وادار به بالا آوردن بکنید.
بیشتر بخوانید: آیا می‌دانید بدترین غذاها برای کودکان کدام غذاها هستند؟
تاخیر در بروز علائم حساسیت
گاهی‌اوقات بلافاصله بعد از مصرف غذایی حساسیت‌زا، نشانه و علائمی در کودک دیده نمی‌شود به همین خاطر برخورد و مدیریت اوضاع کمی سخت‌تر می‌شود. هر چند که این نوع از حساسیت غذایی کودکان بیشتر شایع است. در این مواقع، واکنش نسبت به ماده غذایی حساسیت زا دیرتر صورت می‌گیرد و علت آن درگیر شدن بخش‌های مختلف سیستم ایمنی با ماده غذایی است.
این نوع از حساسیت‌ها، حساسیت تاخیری یا غیرمرتبط با IgE نامیده می‌شوند. از نشانه‌های این نوع از حساسیت غذایی کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رفلاکس
- ایجاد گاز معده
- اسهال
- یبوست
- وجود خون و مخاط در مدفوع کودک
- اگزمای شدید یا متوسط که در کودکان حساس به شیر رایج است
البته مشاهده این علائم در کودک، لزوما به معنای وجود حساسیت نیست و باید برای اطمینان
تشخیص
اگر علائم حساسیت را در کودک خود مشاهده کردید حتما به پزشک یا کلینیک اطفال مراجعه کنید. بعد از این که علائم حساسیت در کودک را مطرح کردید، پزشک مورد نظر یک آزمایش حساسیت از طریق پوست انجام خواهد داد. این آزمایش برای تشخیص حساسیت در نوزادان بسیار مفید است. ممکن است آزمایش خونی موسوم به RAST هم صورت بگیرد و نتایج را به صورت تلفیقی مورد بررسی قرار بدهند. بهتر است از کیت‌ها و ابزارهای آماده‌ای که برای انجام آزمایش حساسیت فروخته می‌شود استفاده نکنید و حتما به پزشک مراجعه کنید.
اگر کودک دچار حساسیت تاخیری شده باشد، پزشک باید نسبت به از بین بردن ماده حساسیت‌زا اقدام کند. پس از آن، برای جلوگیری از بروز حساسیت‌های مشابه دیگر باید با متخصص تغدیه مشورت کنید. مواظب باشید، هرگز نباید بدون مشورت با متخصص تغذیه کودک نسبت به حذف مواد غذایی از رژیم غذایی کودک اقدام کنید.
بیشتر بخوانید: عادت های خوب غذایی را در کودک خود پرورش بدهید
در صورتی که کودک شیر مادر مصرف می‌کند و به شیر حساس است، این پزشک است که باید با توجه به شرایط کودکت جایگزین مناسبی به شما توصیه کند. اگر هم کودک از شیر خشک استفاده می‌کند، احتمالا باید شیر هیپوآلرژیک را جایگزین شیرخشک معمولی کنید.
متخصص تغذیه با آگاهی از رژیم غذایی کودک شما می‌تواند به تدریج مواد مشکوک به ایجاد حساسیت را به این رژیم اضافه کند. ممکن است قبل از افزودن هر ماده غذایی به رژیم کودک، آزمایش حساسیت هم انجام بگیرد.
پیشگیری
به طور قطعی نمی‌توان گفت که تغذیه مادر در دوران بارداری و شیردهی می‌تواند موجب شکل‌گیری حساسیت غذایی در کودک شود. قرار دادن کودک در معرض مواد مشکوک برای افزایش میزان مقاومت در برابر حساسیت هم چندان تاییدشده و کاربردی نیست. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، شیر دادن به کودک به مدت ۴ تا ۶ ماه تا حدی از دچار شدن به حساسیت‌های غذایی جلوگیری می‌کند. توصیه می‌شود که تا ۶ ماه به کودکان شیر مادر بدهید و بعد از این مدت، به تدریج مواد مشکوک مانند شیر گاو و تخم مرغ که امکان ایجاد حساسیت دارند به رژیم غذایی کودک اضافه کنید. با این کار می‌توانید واکنش‌های کودک به مواد غذایی مختلف را شناسایی کنید.
بادام زمینی از جمله موادی است که ممکن است کودک به آن حساسیت داشته باشد اما مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی منعی ندارد، مگر این که خود مادر به آن حساسیت داشته باشد. اگر کودک به اگزما مبتلا باشد یا سابقه حساسیت در خانواده وجود داشته باشد، بعد از اینکه کودک از شیر گرفته شد، در دادن بادام زمینی و محصولات وابسته باید احتیاط به خرج بدهید. برای امتحان کردن واکنش بدن کودک به مواد مختلف باید تا بعد از ۶ ماهگی نوزاد صبر کنید.
از پروبیوتیک‌ها به عنوان مکملی برای شیر مادر استفاده کنید یا آن‌ها را به شیر خشک اضافه کنید. گفته می‌شود که این کار باعث کاهش خطر ابتلا به حساسیت غذایی کودکان می‌شود. البته این موضوع نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد، پس اگر قصد انجام چنین کاری را دارید، پیش از هر کاری با متخصص تغذیه مشاوره کنید.
بیشتر بخوانید: آیا غذای حاوی بادام زمینی برای کودک ضرر دارد؟
درمان
اگرچه درمان قطعی برای حساسیت وجود ندارد اما برای پیشگیری از حساسیت روش‌های مختلفی شناخته شده است. کنترل حساسیت غذایی در کودکان تا حد زیادی به نوع حساسیت آن‌ها بستگی دارد. برای مثال بیش از ۹۰ درصد از کودکان با بزرگ‌تر شدن دیگر نسبت به شیر گاو و تخم‌مرغ حساسیت نخواهند داشت، در حالی که تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد حساسیت خود نسبت به بادام زمینی را از دست می‌دهند. برای این که وضعیت حساسیت غذایی کودکان را بررسی کنید، باید مرتبا در بازه‌هایی مشخص آن‌ها را نزد پزشک ببرید و آزمایش حساسیت انجام بدهید.
حتی در صورتی که حساسیت کودک بهبود پیدا کند، همچنان امکان دچار شدن به سایر انواع حساسیت برای او وجود دارد. ممکن است کودک دچار سایر شرایط آتوپیک مانند آسم، تب یونجه شود که به آن مارش یا رژه آتوپیک هم گفته می‌شود.
عدم تحمل غذایی یا حساسیت غذایی در کودکان
حساسیت تاخیری و عدم تحمل غذایی معمولا با هم اشتباه گرفته می‌شوند. کودکان گاهی نسبت به برخی از مواد غذایی دچار عدم تحمل غذایی می‌شوند. این حالت با حساسیت غذایی متفاوت است و ارتباطی با سیستم ایمنی کودک ندارد. در واقع وجود اشکال در هضم برخی از مواد غذایی برای کودکان، موجب عدم تحمل غذایی می‌شود. علائم این مشکل به این صورت هستند:
- دل درد
- خارج شدن باد معده
- نفخ
- باد
- اسهال
- استفراغ
شایع‌ترین عدم تحمل غذایی در کودکان، عدم تحمل شیر یا لاکتوز در نوزادان است. این موضوع معمولا با دل درد همراه است و چند هفته طول می‌کشد. اگر احساس می‌کنید که فرزندتان به عدم تحمل غذایی دچار است به پزشک مراجعه کنید و هیچ‌گاه تصمیماتی سر خود اتخاذ نکنید. زیرا علائم این مشکل با سایر مشکلات مانند سلیاک مشابه است. در بیماری سلیاک، روده نسبت به گلاتن موجود در غلات واکنش نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید: تغذیه کودکان در سنین مختلف باید چگونه باشد؟
عدم تحمل غذایی و سایر مشکلات نظیر حساسیت غذایی تاخیری، روند مشابهی برای درمان دارند. در همه این موارد، پزشک پس از تشخیص، شما را به متخصص تغذیه ارجاع می‌دهد تا رژیمی مناسب و خاص برای کودک خود استفاده کنید و به تدریج مواد مختلف و مشکوک به رژیم غذایی کودک اضافه می‌شود تا وضعیت حساسیت او مورد بررسی قرار بگیرد.
مدیریت حساسیت غذایی در کودکان
بعد از تشخیص حساسیت غذایی در کودک باید رژیم غذایی خاصی از سوی کودک مصرف بشود. اگر کودک دچار حساسیت نه چندان شدید به ماده‌ای مانند تخم مرغ بود، کماکان می‌تواند از آن به شکل پخته‌شده در غذاها استفاده کند. اما اگر سطح حساسیت مثلا به آجیل بسیار بالا است، به هیچ وجه نباید از آجیل تحت هیچ شرایطی استفاده بشود. رعایت رژیم غذایی خاص و در میان گذاشتن آن با دیگران در مهمانی‌ها، آخرهفته‌ها، رستوران و سایر موقعست‌های مشابه، کم‌کم به عادتی تبدیل می‌شود که باید به آن پای‌بند بمانید. فرامشو نکنید که همیشه داروهای کودک را با خود همراه داشته باشید. شاید کودک باید آنتی‌هیستامین مصرف کند یا اگر دچار آنافیلاکسی است لازم است که آمپول آدرنالین به همراه داشته باشید.
اگر شما هم تجربه‌ای از حساسیت غذایی کودکان دارید یا راهکار مناسبی برای این مشکل می‌شناسید آن را با ما و خوانندگان کودکت در میان بگذارید.
