باکتری‌ها و ویروس‌ها دو عامل بروز بیماری در کودکان‌اند. عفونت‌های رایجی که باکتری‌ها ایجاد می‌کنند عبارت‌اند از عفونت ادراری، عفونت گلو و عفونت گوش. سرماخوردگی و آنفلوانزا را ویروس‌ها ایجاد می‌کنند. توجه به این نکته ضروری است که تشخیص ویروسی یا باکتریایی بودن عفونت‌ها بر عهده پزشک کودک شماست و هریک درمان متفاوت و مناسب خود را دارد. در این مقاله کودکت به بررسی آنتی بیوتیک های رایج در کودکان خواهیم پرداخت.
به یاد داشته باشید که آنتی‌بیوتیک‌ها در عفونت‌های باکتریایی کارآمدند و بر ویروس‌ها اثری ندارند. گاهی با تشخیص پزشک در عفونت‌های ویروسی، برای پیشگیری از اضافه شدن عفونت باکتریایی یا به‌دلیل شرایط ویژه ایمنی بدن، آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز می‌شوند. تشخیص نیاز به آنتی‌بیوتیک حتماً و فقط باید از سوی پزشک کودکتان صورت بگیرد.
آنتی‌بیوتیک‌ها از زمانی که کشف شده‌اند جان میلیون‌ها انسان را نجات داده‌اند. اما خوب است بدانید مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به‌خودی‌خود با گذر زمان باعث کم اثر شدن آن‌ها می‌شود. به همین دلیل ضروری است که مصرف آن‌ها را فقط به شرایطی که واقعاً ضرورت دارد محدود کنید. مصرف مکرر و نابجای آنتی‌بیوتیک‌ها میتواند منجر به تغییر باکتری‌ها و مقاوم شدن آن‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها شود و این موضوع اثربخشی‌شان را کم و کمتر می‌کند که نگرانی بسیار جدی به حساب می‌آید.
طول دوره درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها موضوع مهمی است که باید همواره به آن توجه ویژه کنید و دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف این داروها را ادامه دهید. مصرف طولانی‌تر میتواند باعث بروز عفونت ثانویه شود. مصرف کوتاه‌تر از حد تعیین‌شده از سوی پزشک نیز خطر از بین نرفتن کامل عفونت یا بروز مقاومت به آنتی‌بیوتیک را به دنبال دارد. به این معنی که این آنتی‌بیوتیک در عفونت‌های آینده برای بدنتان آن‌قدر که باید کارآمد نخواهد بود. مصرف ناکافی و ناقص این داروها میتواند منجر به مقاوم شدن باکتری‌ها شود. درنتیجه دفعات بعدی عفونت شدیدتر و مقاوم به آنتی‌بیوتیک ایجاد خواهد شد و نیاز به آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر یا دوزهای بالاتر ایجاد می‌شود. نهایتاً هم ممکن است دارویی برای درمان عفونت وجود نداشته باشد.
پیش از بررسی آنتی‌بیوتیک‌های رایج در کودکان ، لازم است بدانید از هر ۱۵ نفر ۱ نفر دچار واکنش حساسیتی به آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه پنی‌سیلین‌ها (آموکسی‌سیلین، کوآموکسی‌کلاو، پنی‌سیلین و مانند این‌ها) و سفالوسپورین‌ها (سفکسیم، سفالکسین و مانند این‌ها) می‌شود. در اغلب موارد واکنش حساسیتی با شدت خفیف تا متوسط اتفاق می‌افتد و میتواند با علائمی مانند تورم و خارش پوست، کهیر، سرفه، عطسه، سفت شدن گلو و ایجاد مشکل خفیف در تنفس خود را نشان دهد. این علائم را به‌راحتی می‌توان با آنتی‌هیستامین‌ها (داروهای ضد حساسیت) کنترل کرد. برای انتخاب آنتی‌هیستامین مناسب با پزشک یا با مرکز اطلاعات دارویی تماس بگیرید (۸۲۱۰۱-۰۲۱)
در موارد نادر، ممکن است آنتی‌بیوتیک‌ها باعث بروز واکنش‌های حساسیتی شدید و تهدیدکننده زندگی شوند. به این نوع از واکنش بدن آنافیلاکسی می‌گوییم. علائم اولیه آنافیلاکسی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- احساس سبکی سر و غش کردن،
- اختلال در تنفس (تنفس سریع یا آهسته)،
- عطسه،
- افزایش ضربان قلب،
- تعریق غیرطبیعی،
- گیجی و اضطراب،
- از دست دادن هوشیاری.
ممکن است علائمی مانند کهیر و خارش شدید پوست، بی‌حالی، بروز تورم در بدن یا دل‌درد نیز اتفاق بیفتد.
واکنش شدید حساسیتی (آنافیلاکسی) موقعیتی اورژانسی است و لازم است در صورت بروز با اورژانس تماس بگیرید.
در ادامه به بررسی آنتی بیوتیک های رایج در کودکان که تجویزشان بدون مشکل است پرداخته می‌شود.
آموکسی‌سیلین و پنی‌سیلین جی
این داروها معمولاً خط اول درمان در عفونت‌های سینوس‌ها یا گوش‌اند و دوره درمان ۱۰ روزه دارند. این عفونت‌ها به دفعات ممکن است برای کودکان اتفاق بیفتند.
نکاتی که لازم است درباره مصرف این داروها (پنی‌سیلین‌ها) بدانید
- یکی از حساسیت‌های دارویی شایع حساسیت به گروه دارویی پنی‌سیلین‌هاست. معمولاً در اولین تجویز این داروها (آموکسی‌سیلین و آمپول پنی‌سیلین) تست حساسیت انجام می‌شود یا تجویز باید تحت شرایط مراقبتی درست صورت بگیرد. به این معنی که تزریق آمپول در مرکز درمانی با امکانات مناسب و مصرف داروی آموکسی‌سیلین با آگاهی از علائم بروز حساسیت صورت بگیرد و در صورت مشاهده علائم حساسیت فوراً به مرکز درمانی مراجعه شود.
- می‌توانید سوسپانسیون آموکسی‌سیلین را در لحظه مصرف با شیرخشک خنک، آب یا سایر نوشیدنی‌های خنک ترکیب کنید و بلافاصله به کودک بدهید. در این صورت توجه کنید که کودک باید تمام نوشیدنی حاوی دارو را بلافاصله بعد از ترکیب شدن مصرف کند.
کوآموکسی‌کلاو (Co-Amoxiclav)
داروی کوآموکسی‌کلاو ترکیب دو داروی آموکسی‌سیلین و کلاولانیک اسید است. به‌دلیل وجود آموکسی‌سیلین لازم است در مصرف این دارو ملاحظات مصرف آموکسی‌سیلین را نیز که پیش‌تر توضیح داده شد در نظر بگیرید.
اگر کودکتان مشکلی در عملکرد کلیه یا کبد دارد، پیش از مصرف کوآموکسی‌کلاو به پزشک یا داروساز کودک اطلاع دهید.
سفالوسپورین‌ها (سِفِکسیم، سِفالِکسین و مانند این‌ها)
خوب است بدانید که، در صورت داشتن حساسیت به داروهای دسته پنی‌سیلین‌ها، امکان بروز حساسیت به‌دنبال مصرف سفالوسپورین‌ها نیز وجود دارد. ازاین‌رو اگر کودکتان به پنی‌سیلین حساسیت دارد، پیش از مصرف سفالوسپورین‌ها به پزشک یا داروسازتان اطلاع دهید.
آزیترومایسین، اِریترومایسین و کِلاریترومایسین
پیش از مصرف این دسته داروها لازم است پزشک یا داروسازتان را از سابقه مشکلات قلبی کودکتان مطلع کنید.
هشدار: اگر نوزادتان بعد از مصرف این داروها به‌دنبال شیر خوردن بی‌قرار شد یا استفراغ کرد، فوراً به پزشک کودک اطلاع دهید.
کوتریموکسازول (Co-trimoxazole)
این دارو ترکیب دو داروی تری‌متوپریم و سولفامتوکسازول است.
لازم است اگر کودکتان کمبود اسید فولیک، بیماری فاویسم (حساسیت به باقلا) یا کمبود آنزیم G6PD، سابقه مشکلات کبدی، کلیوی، تیروئید یا آسم دارد پیش از مصرف این دارو پزشک یا داروسازتان را مطلع کنید.
مصرف این دارو در کودکان زیر دو ماه توصیه نمی‌شود.
خوب است بدانید در طول دوره درمان با این دارو پوست کودکتان ممکن است راحت‌تر از قبل دچار آفتاب‌سوختگی شود. ازاین‌رو لازم است از ماندن زیر نور شدید خورشید اجتناب کنید و از ضدآفتاب مناسب در طول روز بهره بگیرید. پزشکتان را در جریان بروز این عارضه در کودک قرار دهید. همچنین ضروری است هرگونه عارضه پوستی را به پزشک یا دکتر داروساز اطلاع دهید. این نوع ضایعات پوست و مخاط علی‌رغم اینکه امکان وقوع آن بسیار نادر است، ولی به‌علت درگیری‌های جدی که در همه قسمت‌های بدن مانند دهان، بینی، چشم، واژن، مجاری ادراری، گوارشی، تنفسی و پوست ایجاد می‌شود و میتواند تهدیدکننده حیات باشد حائز اهمیت است.
عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک های رایج در کودکان
ازآنجاکه این داروها باکتری‌های مفید بدن را نیز از بین می‌برند، بروز اسهال عارضه شایع مصرف آنتی‌بیوتیک‌هاست. به‌ندرت ممکن است نوعی از اسهال خطرناک بروز کند. برای جلوگیری از بروز خطر به‌دنبال این نوع اسهال، در صورت بروز درد یا گرفتگی شدید شکمی یا اسهال بسیار آبکی یا خونی پیش از انجام هرگونه اقدام درمانی در خانه، حتماً با پزشک مشورت کنید.
این داروها ممکن است منجر به بروز واکنش‌های آلرژیک که پیش‌تر توضیح داده شد، التهاب پوستی در ناحیه پوشک، تهوع، سردرد، بی‌اشتهایی یا ناراحتی گوارشی در کودکان شوند. به یاد داشته باشید این علائم تا زمانی که خفیف و گذرا باشند طبیعی‌اند. در غیر این صورت حتماً باید پزشک یا داروسازتان را مطلع کنید. بدون مشورت با پزشک یا داروساز داروی کودکتان را قطع نکنید.
درصورت تجویز آنتی بیوتیک های رایج در کودکان توسط پزشک فرزندتان، حتماً در زمان‌های تعیین‌شده مقدار درست از آنتی‌بیوتیک را رأس ساعت مشخص به کودک بدهید و دوره درمان را حتی باوجود بهبود علائم بیماری ادامه دهید و آن را تکمیل کنید.
اگر فراموش کردید که آنتی‌بیوتیک را رأس ساعت به کودک بدهید، در اولین فرصت بعد از به یاد آوردن، دوز فراموش‌شده را به کودک بدهید. اگر نزدیک زمان مصرف دوز بعدی است، از دادن دوز فراموش‌شده خودداری کنید و دوز بعدی را سر ساعت خود به کودک بدهید.
هشدار: از دادن دو دوز هم‌زمان این داروها به کودک جداً خودداری کنید.
نحوه آماده‌سازی سوسپانسیون دارویی آنتی‌بیوتیک‌ها را می‌توانید در مقاله «راهنمای روش درست مصرف شکل‌های مختلف دارو برای کودکان» مطالعه کنید.
