جمجمه یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین استخوان‌های بدن انسان است. با توجه به اینکه جمجمه از مغز محافظت می‌کند، وجودش ضروری است و مهم‌ترین اندام بدن محسوب می‌شود. بااین‌حال، اگر به سر نوزاد تازه متولدشده دقت کرده باشید، متوجه خواهید شد که سر او نسبتاً نرم است. به حدی که چندین نقطه نرم (معمولاً در دو قسمت) روی سر خود دارد. این نقاط نرم سر نوزاد فونتانل یا نرمه سر (fontanelles) نامیده می‌شوند. اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد، اما واقعیت این است که سر نرم نوزادتان راه‌حلی طبیعی برای کمک به تولد ایمن و آسان هنگام زایمان است. این مقاله تمام جزئیاتی را که باید درمورد نقاط نرم سر نوزاد بدانید برایتان فراهم می‌کند. بخوانید تا بیشتر بدانید!
فونتانل یا نقاط نرم روی جمجمه نوزاد چیست؟
سر بزرگ‌ترین قسمت بدن نوزادان است. باوجوداین، نوزاد می‌تواند هنگام زایمان از مجرای تولد (زایمان) عبور کند. آنچه اجازه می‌دهد تا این عبور مستقیم انجام شود فرایندی به نام قالب‌سازی سر جنین است. در این فرایند نقاط نرم سر نوزاد به‌نحوی حالت می‌گیرند که اندازه سر کاهش یابد. درنهایت و به‌محض اینکه استخوان‌های جمجمه به یکدیگر متصل شوند و شکل سر نوزاد را به خود بگیرند، این نقاط نرم بسته می‌شوند.
نقاط نرم روی کدام قسمت سر قرار دارد؟
نقاط نرم یا فونتانل‌ها در بالا و پشت سر نوزاد قرار دارند. بنابراین، فونتانل قدامی و فونتانل خلفی نامیده می‌شوند.
فونتانل قدامی نرم و گوشتی است و در بالای سر قرار دارد. فونتانل قدامی معمولاً بین ۹ تا ۱۸ ماهگی بسته می‌شود. فونتانل خلفی نسبت به فونتانل قدامی کمی بیشتر مشهود است. این فونتال در قسمت پایین سر نوزاد قرار دارد و ممکن است در بدو تولد بسته شود. فونتانل‌های جمجمه با رشد سر و شکل‌گیری کامل جمجمه ناپدید می‌شوند.
چرا نوزادان روی سرشان نقاط نرم دارند؟
نقطه نرم روی سر نوزاد هنگام زایمان عبور جنین از کانال زایمان را آسان می‌کند. وجود نقاط نرم روی سر نوزاد می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات سلامتی یا عوارض پزشکی باشد.
چه اقدامات احتیاطی باید انجام شود؟
رسیدگی و مراقبت از نوزاد بسیار فراتر از شیر دادن و عوض کردن پوشک است. یکی از مواردی که هر بزرگسالی باید همواره به خاطر بسپارد این است که ملایم باشد. خصوصاً هنگام کنترل سر نوزاد.
رشد سر نوزاد تا حدود یک سال پس از تولدش ادامه می‌یابد. جمجمه هنوز به‌خوبی رشد نکرده و شکل نگرفته است. درحالی‌که فونتانل‌های نوزاد بافت‌هایی دارند که مغز را می‌پوشانند، هنوز هم کنترل سر باید با احتیاط انجام شود.
سر نوزاد حتماً باید پوشانده شده باشد، خصوصاً در زمستان و هوای سرد. ماساژ ملایم سر هنگام حمام هم به شکل‌گیری استخوان‌ها کمک می‌کند. همچنین، حتماً سر نوزاد را برای هر علامت یا نشانه‌ای از مشکلات یا ناهنجاری‌ها بررسی کنید. معمولاً ظاهر نقاط نرم نشان‌دهنده مشکلات زمینه‌ای است که در ادامه توضیح داده شده است.
چه چیزی طبیعی است و چه چیزی غیرطبیعی؟
این احتمال وجود دارد که نقطه نرم روی سر نوزاد شما متفاوت‌تر از حالت معمول باشد. اگر نقطه نرم کمی تورفتگی داشته باشد، نشان‌دهنده کم‌آبی بدن نوزاد است. اگر تورفتگی خیلی زیاد باشد، می‌تواند نشانه سو تغذیه باشد.
فونتانل بزرگ یا پهن معمولاً در نوزادان نارس دیده می‌شود. بااین‌حال، اگر فکر می‌کنید نقطه نرم خیلی بزرگ است، باید در اولین فرصت با پزشک خود مشورت کنید. چراکه ممکن است نشانه بیماری‌هایی مانند مننژیت، انسفالیت یا موارد دیگر باشد.
همچنین، در موارد نادر، فرورفتگی‌ها می‌تواند نشانه تورم در مغز باشد. این حالت درصورت همراه بودن با تب و خواب‌آلودگی جای نگرانی خواهد داشت. دلایل تورم در مغز فقط به آسیب‌های سر محدود نمی‌شود. بنابراین، اگر به نظر می‌رسد فونتانل نوزاد بزرگ شده، مطمئن شوید که تشخیص کامل انجام شده است.
به‌غیر از ظاهر بصری، بسته شدن فونتانل‌ها نیز باید بررسی شود. چراکه عوارضی وجود دارد که ممکن است در صورت بسته شدن نقاط قبل و بعد از زمان تخمینی ایجاد شوند. بخوانید تا بیشتر بدانید.
بسته شدن دیرهنگام نقاط نرم سر نوزاد
نقطه نرم قدامی به‌طور متوسط در هفته هجدهم بسته می‌شود. درحالی‌که فونتانل خلفی حدوداً در هفته ششم تا هشتم بسته می‌شود. تأخیر در بسته شدن نقطه نرم نوزاد نشان‌دهنده اختلالاتی مانند قدکوتاهی، مشکلات متابولیکی، هیدروسفالی و سندروم داون است. درصورت بسته نشدن فونتانل‌ها در زمان گفته‌شده، باید با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید.
بسته شدن زودهنگام نقاط نرم روی سر نوزاد
بسته شدن زودهنگام فونتانل‌ها ممکن است منجر به عوارضی شود. اگر نقاط نرم زود بسته شوند، فشار در سر افزایش می‌یابد و می‌تواند منجر به کرانیوسینوستوز (craniosynostosis) شود. دراین‌صورت نوزاد رشد غیرطبیعی جمجمه خواهد داشت. این مورد از شکل غیرمعمول سر مشخص است. درصورت مشاهده علائم کرانیوسینوستوز در نوزادتان، باید با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید و به‌دنبال راهنمایی پزشکی باشید.
اکنون احتمالاً این سؤال برایتان پیش آمده است که آیا درمانی برای ناهنجاری‌های تشخیص‌داده‌شده در فونتانل وجود دارد یا نه.
گزینه‌های درمانی برای ناهنجاری‌ها در فونتانل
پزشک می‌تواند برای شرایطی که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است درمان‌های خاصی را تجویز کند:
برای فونتانل‌های فرورفته
نقطه نرم فرورفته در سر نشانه کم‌آبی بدن است. برای درمان این وضعیت، نوزاد باید به‌اندازه کافی از مایعات تغذیه کند. درصورت تشخیص سوءتغذیه ازجانب متخصص اطفال، باید به رژیم غذایی نوزاد برای تأمین تغذیه کامل توجه شود.
برای کرانیوسینوستوز
اگر این نقص مادرزادی حاد نباشد، متخصص اطفال یک قالب جمجمه‌ای برای تغییر شکل جمجمه و اجازه به رشد طبیعی مغز توصیه می‌کند. بااین‌حال، در موارد کرانیوسینوستوز حاد، پزشک ممکن است جراحی اصلاحی را توصیه کند که می‌تواند فشار سر را کاهش دهد و تقارن سر را بهبود بخشد. این درمان باعث بهبود ظاهر سر نیز می‌شود.
نقاط نرم روی سر نوزاد راهی طبیعی است که به جنین کمک می‌کند از کانال زایمان عبور کند، اما فقط این نیست. فونتانل‌ها می‌توانند به نشان دادن اختلالات زمینه‌ای یا پیچیدگی‌هایی که احتمالاً کودک از آن‌ها رنج می‌برد کمک کنند. بنابراین حتماً مراقب جمجمه نوزاد و نقاط نرم روی سر او باشید.