آهن ماده‌ای معدنی است که نوزادان و کودکان برای سلامتی و رشد به آن نیاز دارند. سلول‌های قرمز خون حاوی هموگلوبین هستند، پروتئینی که اکسیژن را به تمام سلول‌های بدن می‌رساند. بدن برای تولید هموگلوبین نیاز به آهن دارد. آهن به سلول‌های قرمز خون رنگ می‌دهد. وقتی بدن آهن کافی نداشته باشد، سلول‌های قرمز خون کوچک و کم‌رنگ می‌شوند. در چنین وضعیتی، سلول‌های خونی نمی‌توانند اکسیژن کافی را به اندام‌ها و ماهیچه‌ها برسانند. این وضعیت کم‌خونی نامیده می‌شود. از آنجا که در بحث تغذیه کودکان، آهن و نیاز به آهن از ضروریات اساسی است، در این مقاله کودکت، به بررسی نقش و تاثیر مصرف آهن در کودکان و نوزادان پرداخته می‌شود.
نشانه های کمبود آهن چیست؟
مغز نوزادان و کودکان برای اینکه به طور معمول رشد کند به آهن نیاز دارد. نوزادانی که آهن کافی دریافت نمی‌کنند (کمبود آهن) ممکن است از نظر فیزیکی فعالیت کمتری داشته باشند و به‌کندی رشد کنند. همچنین، ممکن است علائم زیر را از خود نشان دهند:
– وزن‌گیری آهسته،
– پوست رنگ‌پریده،
– بی‌اشتهایی،
– تحریک‌پذیری (بداخلاقی و بی‌قراری).
کمبود آهن ممکن است بر عملکرد کودکان بزرگ‌تر در مدرسه نیز تاثیر بگذارد. سطوح پایین آهن ممکن است تمرکز را برای کودکان دشوار کند و باعث احساس خستگی و ضعف در آن‌ها شود.
چه مقدار آهن مورد نیاز نوزادان و کودکان است؟
جنینی که چهل هفته در رحم مادر بوده با ذخیره آهنی که از خون مادر به دست آمده به دنیا می‌آید. در شش ماه اول، نیاز نوزادان شیرخوار به آهن از شیر مادر تامین می‌شود. اما اگر بعد از شش ماهگی، مدتی طولانی بگذرد و نوزاد شیرخوار با غذاهای دیگر تغدیه نشود، خطر کمبود آهن در او افزایش می‌یابد.
اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه نمی‌کند، برای دوازده ماه اول، تغذیه نوزاد باید از شیر‌خشک‌های غنی شده با آهن مخصوص نوزادان باشد. شیرخشک باید بر پایه شیر گاو باشد. وقتی نوزادان خوردن غذاهای جامد را آغاز می‌کنند، مقدار نیاز آن‌ها به آهن بستگی به سنشان دارد.
در مصرف روزانه توصیه شده (The Recommended Dietary Allowance (RDA))، مقدار نیاز روزانه هر فرد به آهن مشخص شده است.
| سن | مقدار نیاز روزانه به آهن |
| ۷ تا ۱۲ ماه | ۱۱ میلی‌گرم |
| ۱ تا ۳ سال | ۷ میلی‌گرم |
| ۴ تا ۸ سال | ۱۰ میلی‌گرم |
| ۹ تا ۱۳ سال | ۸ میلی‌گرم |
| ۱۴ تا ۱۸ سال | ۱۱ میلی‌گرم (برای پسرها) ۱۵ میلی‌گرم (برای دخترها) |
چه غذاهایی منابع خوبی برای آهن هستند؟
دو نوع متفاوت از آهن وجود دارد:
-آهن «هم» که خیلی راحت‌تر جذب بدن می‌شود. این نوع آهن در انواع گوشت وجود دارد.
– آهن «غیرهم» که در منابع گیاهی مثل حبوبات، سبزیجات و غلات وجود دارد.
غذاهای سرشار از آهن مانند:
- گوشت‌ها: گوشت گاو، گوشت بره، گوشت خوک، گوشت گوساله، جگر، جوجه، بوقلمون، خوک آبی (مخصوصا جگر)،
- ماهی،
- تخم‌مرغ،
- دانه‌های خوراکی و غلات: غلات غنی شده با آهن، نان‌های تهیه شده با غلات کامل، نان‌های غنی شده، ماکارونی و برنج.
منابع دیگر آهن مانند:
- حبوبات: نخود، عدس، نخودفرنگی و لوبیای خشک شده،
- سبزیجات: اسفناج، کلم بروکلی، کلم بروکسل، نخودفرنگی سبز و لوبیا.
برای اینکه بدن آهن این غذاها را بهتر و راحت‌تر جذب کند، غذاهای حاوی آهن با منبع خوب ویتامین c می‌تواند ترکیب شود مثل پرتقال، گوجه و فلفل قرمز. برای مثال، صبحانه غلاتی غنی شده با آهن را با تکه‌های پرتقال سرو کنید و ماکارونی را با گوشت و سس گوجه.
آیا شیر گاو منبع خوبی برای آهن است؟
خیر، شیر گاو منبع خوبی برای آهن نیست. حتی با وجود اینکه شیر گاو درست به اندازه شیر انسان آهن دارد، اما بدن نمی‌تواند آن را به‌خوبی جذب کند.
- قبل از اینکه شیر گاو را به تغذیه کودک خود اضافه کنید، مطمئن شوید کودک آهن و ویتامین c را از منابع دیگر به دست می‌آورد. تا قبل از اینکه کودک ۹ تا ۱۲ ماهه شود، به او شیر کامل گاو ندهید.
- نوشیدن بیش از حد شیر گاو ممکن است منجر به فقر آهن شود. ( محدود شود به ۵۰۰ میلی‌لیتر بعد از ۱۲ ماهگی)
آیا لازم است به کودک مکمل آهن داده شود؟
- نوزادان شیرخوار و نوزادانی که از زمان تولد شیرخشک غنی شده با آهن دریافت می‌کنند نیازی به مکمل آهن ندارند.
- نوزادانی که با وزن کم متولد شده‌اند نیاز به مکمل آهن دارند. اینکه چه نوع مکملی باشد و چه مقدار و چه مدت داده شود، بستگی به وزن زمان تولد و رژیم غذایی نوزاد دارد. مقدار درست و کافی مکمل کودک، طبق مشورت و نظر پزشک متخصص، تعیین می‌شود.
- کودکان بالاتر از یک سال نیاز به مکمل آهن ندارند، مگر اینکه به قدر کافی غذاهای سرشار از آهن مصرف نکنند. اگر فکر می‌کنید در تغذیه کودک مقدار کافی آهن وجود ندارد، این موضوع را با پزشک متخصص مطرح کنید.
بهترین راه مصرف مکمل برای کودکان چیست؟
- سعی کنید قرص‌های مکمل آهن را با شکم خالی به کودک بدهید (تقریبا یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از وعده‌های غذایی). ممکن است نیاز باشد برای پیشگیری از دل‌درد بعضی کودکان، مکمل‌های آهن را باید با وعده غذایی اصلی مصرف کنند.
- ویتامین c کمک می‌کند بدن آهن را به‌خوبی جذب کند. قرص‌های مکمل آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا میوه‌های دیگری که سرشار از ویتامین c هستند به کودک بدهید.
- همزمان با مصرف مکمل یا دو ساعت بعد از آن، به کودک خود داروی ضد اسید معده ندهید یا اجازه ندهید کودکتان شیر یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین مثل نوشیدنی گازدار بنوشد، چون باعث می‌شود جذب آهن در بدن متوقف شود.
- قرص‌های آهن ممکن است باعث سوزش معده، حالت تهوع، اسهال، یبوست و گرفتگی عضلات شود. مطمئن شوید کودک هر روز به مقدار فراوان مایعات می‌نوشد و میوه، سبزیجات و غذاهای فیبردار مصرف می‌کند.
- کودک نیاز دارد قرص آهن را چند ماه بخورد (حداقل ۳ تا ۶ ماه) تا ذخیره آهن در بدنش تولید شود.
آیا مکمل های آهن عوارض جانبی هم دارند؟
شواهد کمی وجود دارد که شیرخشک‌ها، غلات و غذاهای سرشار از آهن باعث بروز فعل و انفعالات گوارشی مضر مثل یبوست در نوزادان و کودکان نوپا می‌شود.
برخی عوارض جانبی معمول مکمل‌های آهن عبارت‌اند از:
بیشتر کودکان، بعد از چند هفته کوتاه پس از مصرف مکمل‌های آهن، احساس بهبود می‌کنند.
آیا چیز دیگری در مورد مصرف آهن در کودکان وجود دارد؟
- مصرف قرص‌های مکمل آهن ممکن است مدفوع نوزاد را به رنگ سیاه متمایل به خاکستری یا متمایل به سبز درآورد که طبیعی است.
- نوع مایع آهن ممکن است روی دندان‌های کودک لک بیندازد. برای جلوگیری از ماندگار شدن لکه‌ها، دندان‌های کودک را بعد از هر بار مصرف مکمل بشویید.
- مکمل‌های آهن را دور از دسترس کودکان کوچک نگه دارید. مصرف مقدار زیاد آهن ممکن است خیلی خطرناک باشد.
