گزینه‌های کنترل بارداری برای زنان در طول زمان تغییرات زیادی کرده است. دستگاه داخل رحمی IUD یکی از روش‌های مؤثر پیشگیری از بارداری است که امروزه در دسترس زنان قرار دارد.
IUD چیست؟
دستگاه داخل رحمی (IUD: Intrauterine Device) یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری در زنان است. IUD وسیله‌ای Tشکل است که برای جلوگیری از بارداری در رحم زن تعبیه میشود. این دستگاه انتخاب مناسبی برای کسانی است که نمی‌توانند از سایر اشکال پیشگیری از بارداری مانند قرص‌های ضد بارداری استفاده کنند. قبل از استفاده از این روش، باید با پزشکتان مشورت کنید تا بررسی شود آیا IUD روش پیشگیری از بارداری مناسبی برای شماست یا نه، همچنین تمام خطرات و فواید آن را هم ارزیابی کنید. شما می‌توانید به زندگی روزمره خود به‌صورت عادی ادامه دهید (ورزش کنید، رابطه جنسی داشته باشید و از تامپون استفاه کنید).
انواع دستگاه‌های داخل رحمی
به‌طورکلی دو نوع IUD وجود دارد:
- IUDهای مسی (ParaGard)
این نوع از IUDها پرکاربردترین نوع‌اند. یک سیم مسی به دور ساقه دستگاه Tشکل بسته شده است. این IUD می‌تواند تا ۱۰ سال باقی بماند و روش بسیار مؤثری برای کنترل بارداری است.
- IUDهای هورمونی یا لوونورژسترل (Mirena، Kyleena، Liletta، Skyla)
این‌گونه به نظر می‌رسد که این نوع IUD در پیشگیری از بارداری کمی مؤثرتر از IUD مسی باشد. این نوع IUD، بسته به نوع استفاده، می‌تواند تا ۵ سال از بارداری جلوگیری کند.
چه کسانی می‌توانند از IUD استفاده کنند؟
IUD را اکثر زنان می‌توانند استفاده کنند؛ زنان جوان و زنانی که هیچ‌وقت بچه‌دار نشده‌اند. بااین‌حال، احتمال خارج شدن دستگاه در زنانی که زایمان نکرده‌اند بیشتر است، زیرا اندازه رحمشان کوچک‌تر از زنانی است که قبلاً زایمان کرده‌اند. همچنین IUD برای زنانی که پریودهای سنگین دارند نیز بسیار مناسب است.
شما می‌توانید از IUD در همه حالات زیر استفاده کنید:
- اگر بجه دارید یا هیچ‌وقت بچه‌دار نشده‌اید،
- اگر مجردید،
- IUD در هر سنی قابل‌استفاده است (نوجوانان و زنان بالای ۴۰ سال)،
- اگر به‌تازگی سقط جنین عمدی یا غیرعمدی داشتید، اما هیچ عفونتی وجود ندارد،
- اگر در دوران شیردهی هستید،
- اگر اهل کار یا فعالیت فیزیکی سخت هستید.
چه کسانی نباید از IUD استفاده کنند؟
- اگر خونریزی غیرطبیعی واژینال دارید نباید از IUD استفاده کنید؛
- اگر سرطان رحم یا دهانه رحم دارید نباید از IUD استفاده کنید؛
- زنان باردار نباید از IUD استفاده کنند. می‌توانید بعد از زایمان IUD بگذارید. درواقع بهترین زمان برای گذاشتن IUD درست بعد از زایمان است.
همچنین اگر اخیراً به بیماری التهابی لگن (PID) مبتلا شده‌‌اید یا به مس حساسیت دارید، ممکن است نتوانید از IUD استفاده کنید. پزشکتان مناسب بودن شرایط شما را برای این روش پیشگیری از بارداری ارزیابی خواهد کرد.
IUD چگونه کار می‌کند؟
دستگاه داخل رحمی یکی از وسایل پیشگیری از بارداری است که از پلاستیک انعطاف‌پذیر ساخته شده است و داخل رحم قرار می‌گیرد. این یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری طولانی‌مدت بسیار مؤثری است که می‌توان به‌راحتی آن را بازگرداند.
IUDهای مسی: مس به‌عنوان اسپرم‌کُش عمل می‌کند و مانع از حرکت اسپرم به دهانه رحم میشود. این ماده پوشش داخلی رحم را تغییر می‌دهد که همین امر باردار شدن را دشوار می‌کند.
IUD هورمونی: این IUD نوعی پروژسترون هورمونی آزاد می‌کند که مخاط دهانه رحم را غلیظ می‌کند. این امر مانع از آزاد شدن تخمک از تخمدان میشود و درنتیجه از بارداری جلوگیری می‌کند.
دستگاه داخل رحمی (IUD) چقدر مؤثر است؟
IUD یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از بارداری محسوب میشود و ۹۹ درصد مؤثر است. لازم نیست مصرف آن (مانند قرص) را به خاطر بسپارید یا نگران استفاده نادرست (مانند کاندوم) از آن باشید.
روش قرار دادن IUD داخل رحم
در زمان جایگذاری، پزشک ابتدا واژن را با محلول ضدعفونی‌کننده تمیز می‌کند. سپس اسپکولومی را داخل واژن می‌برد که به‌آرامی رحم را به واژن نزدیک می‌کند. سپس IUD را با کمک اپلیکاتور وارد می‌کند. ممکن است درد یا گرفتگی مختصری احساس کنید که موقتی است. این فرایند حدود ۵ دقیقه طول می‌کشد.
سپس اپلیکاتور خارج میشود و بازوهای فنر IUD در داخل رحم همانند شکل T باز می‌شوند. وقتی IUD قرار داده شود، چیزی احساس نخواهید کرد. رشته‌های متصل به انتهای IUD از دهانه رحم آویزان میشود و کمی به داخل واژن بیرون می‌زند. نباید با سیم‌ها کمانچه بزنید یا آن‌ها را بکشید، درغیراین‌صورت ممکن است IUD جابه‌جا شود.
IUD همان‌جایی که در رحم جایگذاری شده است باقی می‌ماند. در برخی موارد، ممکن است به‌دلیل جایگذاری نادرست بیرون بیاید که اتفاق نادری است.
IUD چه زمانی شروع به کار می‌کند؟
اگر IUD ظرف ۷ روز پس از شروع قاعدگی وارد رحمتان شود، فوراً اثرگذاری خود را شروع خواهد کرد. اگر در هر زمان دیگری در طول چرخه قاعدگی قرار داده شود، درصورتی‌که قصد دارید در هفته اول از زمان جایگذاری رابطه جنسی واژینال داشته باشید، باید از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید. محافظت از بارداری بعد از ۷ روز شروع میشود.
پس از درمان باید انتظار چه مواردی را داشته باشید؟
پس از فرایند، ممکن است تا چند روز کمی احساس گرفتگی کنید. ممکن است پزشک به شما بگوید که برای جلوگیری از گرفتگی مقداری دارو (داروهای مسکن) مصرف کنید.
بسیاری از افرادی که IUD می‌گذارند باید بعد از پریود بعدی برای معاینه مراجعه کنند. پزشک بررسی می‌کند که آیا IUD هنوز داخل است یا نه و همچنین عفونتی وجود دارد یا خیر.
ممکن است بعد از جایگذاری IUD مقداری لکه‌بینی داشته باشید که ظرف ۶ ماه از بین می‌رود. IUDهای هورمونی باعث کم شدن قاعدگی می‌شوند و ممکن است پریودتان نیز متوقف شود. IUDهای مسی باعث سنگین‌تر شدن پریود می‌شوند. اگر به‌دلیل استفاده از IUD احساس ناراحتی کردید، باید بلافاصله با پزشکتان مشورت کنید.
اگرچه احتمال خارج شدن IUD بسیار کم است، اما ممکن است در ۳ ماه اول این اتفاق بیفتد. به احتمال زیاد IUDها در طول دوره قاعدگی بیرون می‌آیند، بنابراین باید پد یا تامپونتان را بررسی کنید تا ببینید آیا بیرون افتاده است یا خیر. توصیه میشود پس از قرار دادن IUD، از نوار بهداشتی استفاده کنید. اگر از تامپون استفاده می‌کنید، باید مکرراً آن را تعویض کنید و هنگام بیرون کشیدنش مراقب باشید رشته‌های IUD کشیده نشود.
پس از اتمام کار گذاشتن IUD، حال اکثر زنان نسبتاً خوب است که بتوانند زندگی عادی را از سر بگیرند. برای تسکین هرگونه درد، دارو تجویز میشود.
در صورت افتادن IUD از بارداری در امان نخواهید بود. ازاین‌رو، باید به پزشکتان مراجعه کنید یا در این میان روش‌های دیگر پیشگیری از بارداری را به کار بگیرید.
مدت زمان ماندگاری IUD چقدر است؟
IUD مسی می‌تواند تا ۱۲ سال دوام داشته باشد و IUD هورمونی بین ۳ تا ۶ سال دوام می‌آورد.
بااین‌حال، حداقل چارچوب زمانی برای ماندن IUD وجود ندارد و هر زمان که بخواهید می‌توانید آن را بردارید.
شما باید زمان تعویض IUD را پیگیری کنید. به نظر می‌رسد قرار دادن IUD هزینه اولیه بالاتری دارد. بااین‌حال، در درازمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر است، زیرا محافظت از بارداری با IUD می‌تواند بین ۵ تا ۱۰ سال دوام بیاورد. این روش شکلی ارزان و برگشت‌پذیر از روش‌های کنترل بارداری است.
آیا می‌توان دستگاه داخل رحمی را هر زمانی وارد رحم کرد؟
قرار دادن دستگاه داخل رحمی در طول سیکل قاعدگی بی‌خطر است. در این مدت بعید است زن باردار باشد و دهانه رحم نیز حین جریان گشاد میشود. این گشادشدگی کمک می‌کند تا جایگذاری آسان‌تر شود.
IUD چه عوارض و خطراتی دارد؟
IUD یکی از رایج‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری در سراسر جهان است. پس از قرار دادن، نیازی به نگهداری ندارد و بسیار مؤثر است.
خطرات استفاده از دستگاه داخل رحمی:
- IUD مسی باعث افزایش خونریزی قاعدگی و گرفتگی همراه با لکه‌بینی میشود. IUD هورمونی باعث کاهش خونریزی قاعدگی و گرفتگی عضلات میشود.
- در موارد معدودی، IUD ممکن است به داخل رحم گیر کند یا باعث ایجاد سوراخ شود. سوراخ کردن نادر است، اما همیشه هنگام قرار دادن IUD رخ می‌دهد. اگر رحم سوراخ شده باشد باید IUD برداشته شود.
- گاهی اوقات، IUDها در سال اول از رحم به داخل واژن خارج می‌شوند. این اتفاق ممکن است در چند ماه اول رخ دهد. اگر IUD بلافاصله پس از تولد نوزاد یا در زنی که هیچ‌وقت باردار نشده است قرار داده شود، احتمال بیرون آمدن بسیار زیاد است.
- IUD هورمونی ممکن است باعث ایجاد کیست‌های خوش‌خیم شود که خودبه‌خود از بین می‌روند.
- IUD هورمونی همچنین ممکن است عوارض جانبی هورمونی مانند حساسیت سینه‌ها، نوسانات خلقی، سردرد و آکنه ایجاد کند. این موارد مشابه عوارض جانبی ناشی از روش‌های پیشگیری از بارداری خوراکی‌اند. بااین‌حال، این عوارض احتمالی پس از چند ماه اول از بین می‌روند.
- فقط متخصص بهداشت یا پزشک می‌تواند IUD را خارج کند. هرگز نباید خودتان اقدام به برداشتن IUD کنید.
- IUD ممکن است باعث عفونت دستگاه تناسلی در رحم شود که به بیماری التهابی لگن در ماه‌های اول پس از قرار دادن آن می‌انجامد.
- ممکن است گاهی اوقات ترشحات بدبوی واژن را تجربه کنید.
- گاهی اوقات ممکن است بی‌دلیل تب داشته باشید.
مزایای IUD چیست؟
- IUD روش بسیار مؤثری برای کنترل بارداری است.
- این روش بسیار مقرون‌به‌صرفه است.
- استفاده از IUD بسیار آسان است.
- IUD باعث اختلال در پیش‌نوازی یا مقاربت نمی‌شود.
- نیازی به همکاری شریک جنسی یا همسرتان ندارد.
- استفاده از IUD در دوران شیردهی بی‌خطر است.
- هر زمان که با مشکلی مواجه شدید یا خواستید استفاده از آن را متوقف کنید، میشود حذفش کرد. باروری با اولین چرخه تخمک‌گذاری پس از برداشتن IUD بازمی‌گردد.
- IUD هورمونی می‌تواند خونریزی شدید قاعدگی‌تان را تسکین دهد.
- IUD مسی می‌تواند به‌عنوان روش پیشگیری اضطراری از بارداری در عرض ۵ روز پس از مقاربت محافظت‌نشده استفاده شود.
- IUD را می‌توان بعد از زایمان طبیعی، سزارین یا سقط در ۳ ماهه اول گذاشت.
چگونه می‌توان مطمئن شد که IUD هنوز سر جای خود قرار دارد؟
هیچ مشکل جدی ناشی از IUD وجود ندارد. بااین‌حال، گاهی اوقات، رشته‌های IUD دیده نمی‌شوند، زیرا به داخل کانال دهانه رحم کشیده می‌شوند. در موارد بسیار نادر، گم شدن IUD ممکن است به‌دلیل بارداری یا سوراخ شدن یا دفع رحم باشد. بنابراین، مهم است بدانید چگونه می‌توانید بررسی کنید آیا IUD هنوز سر جای خود است یا خیر.
- اگر IUD دارید، باید ماهی یک بار رشته‌ها را به‌تنهایی بررسی کنید. درصورتی‌که بتوانید رشته‌ها را احساس کنید، IUD دست‌نخورده است. دهانه رحم در طول دوره‌های قاعدگی به‌طور طبیعی حرکت می‌کند، بنابراین وقتی به‌سمت پایین می‌رود، می‌توانید دستگاه را نزدیک به خروجی واژن احساس کنید.
- اگر قادر به احساس آن نیستید، باید با پزشک مشورت کنید.
IUD چگونه برداشته میشود؟
اگر می‌خواهید IUD را بردارید، باید به پزشکتان مراجعه کنید. لطفاً سعی نکنید خودتان این کار را انجام دهید. پزشک زمانی که تاریخ انقضای IUD رسیده باشد یا با مشکل پزشکی مواجه شوید آن را خارج می‌کند.
برداشتن IUD فقط چند دقیقه طول می‌کشد. برای خانم‌ها برداشتن IUD نسبت به گذاشتن آن درد و احساس ناخوشایند کمتری دارد. در صورت نیاز به مصرف دارو در صورت بروز گرفتگی در آینده، ممکن است بخواهید با پزشک مشورت کنید. درصورتی‌که IUD به‌دلیل عفونت در رحم برداشته شد و برایتان دارو تجویز کردند، حتماً دوره درمان را کامل طی کنید.
پزشک اسپکولومی را وارد واژن شما می‌کند و به‌دنبال رشته‌ها می‌گردد. اگر رشته‌ها آنجا نبودند، پزشک می‌تواند ابزار نازکی را از طریق دهانه رحمتان وارد کند تا رشته‌ها را بگیرد. او به‌آرامی رشته‌های IUD را خواهد کشید. این کار IUD را از طریق دهانه رحم و از واژن خارج می‌کند. سپس پزشک اسپکولوم را بیرون می‌آورد.
آیا IUD می‌تواند بر توانایی باردار شدن تأثیر بگذارد؟
پس از برداشتن IUD، سطح باروری شما به‌یکباره به حالت عادی بازمی‌گردد. IUD باعث ناباروری نمی‌شود و پس از برداشتن آن قطعاً می‌توانید باردار شوید. خطر ناباروری ناشی از IUD وجود ندارد.
- اگر IUDی که استفاده کرده‌اید غیرهورمونی باشد، باروری‌تان اصلاً تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت. این کار شبیه استفاده از کاندوم به‌عنوان روشی برای جلوگیری از بارداری است. ازآنجاکه هیچ هورمونی در بدنتان ترشح نمی‌شود، پس از برداشتن IUD می‌توانید باردار شوید.
- اگر از IUD هورمونی استفاده می‌کردید، می‌توانید در اولین سیکل پس از برداشتن IUD باردار شوید.
اگر حتی پس از برداشتن IUD قادر به بارداری نیستید، باید با پزشکتان مشورت کنید.
دستگاه داخل رحمی چه تأثیری بر پریود خواهد داشت؟
IUD هورمونی و IUD مسی به طرق مختلف بر پریود تأثیر می‌گذارند.
نوع هورمونی IUD ممکن است قاعدگی را سبک‌تر کند. حتی ممکن است بعد از گذاشتن IUD اولین قاعدگی‌تان را رد کنید و پریود نشوید. پریودها حتی ممکن است کامل متوقف شوند. در برخی موارد، IUDهای هورمونی ممکن است در ۳ تا ۶ ماه اول باعث خونریزی نامنظم شوند. زمانی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنید یا زمانی که به‌سمت IUD می‌روید، الگوی قاعدگی‌تان متفاوت خواهد بود. در موارد نادر، IUDهای هورمونی می‌توانند در طولانی‌مدت باعث بدتر شدن پریود شوند.
IUDهای مسی باعث می‌شوند پریودهایتان سنگین‌تر، طولانی‌تر و دردناک‌تر شوند. در این نوع IUD، زمان می‌برد تا پوشش داخلی رحم با جسم خارجی سازگار شود، بنابراین ممکن است اندکی التهاب یا آسیب بافتی وجود داشته باشد.
چه علائمی ممکن است نشان‌دهنده مشکل باشد؟
در صورت استفاده از IUD، باید مراقب علائم غیرعادی مربوط به آن باشید. این علائم عبارت‌اند از:
- اگر بعد از گذاشتن IUD درد طولانی‌مدت شکم داشتید،
- اگر تأخیر در قاعدگی یا خونریزی بین پریودها را تجربه کردید،
- درد شکم همراه با تأخیر در پریود،
- ترشحات واژن که ممکن است ناشی از عفونت باشد،
- طول رشته IUD کوتاه‌تر یا بلندتر از حد معمول باشد،
- احساس کنید کف پلاستیکی سخت IUD از دهانه رحم خارج میشود،
- مشکل تنفسی.
اگر زنی با وجود داشتن IUD باردار شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
برخلاف برخی روش‌های دیگر پیشگیری از بارداری، شما همچنان با وجود IUD قرارداده‌شده در رحم تخمک‌گذاری خواهید داشت. IUD گاهی اوقات می‌تواند مقداری یا کامل از رحم خارج شود. این اتفاق در زنان در سال اول پس از قرار دادن دستگاه رخ می‌دهد و احتمال آن در چند ماه اول بیشتر است.
گاهی اوقات، IUD ممکن است در رحم جاسازی شود. در برخی موارد نادر، دستگاه ممکن است رحم را سوراخ کند. اگر این اتفاق بیفتد، دستگاه کار نخواهد کرد و باید آن را بردارید و جایگزین کنید.
نکته دیگری که باید به خاطر داشته باشید این است که درحالی‌که IUD مسی بلافاصله پس از قرار دادن شروع به کار می‌کند، IUD هورمونی فقط درصورتی‌که در ۷ روز اول سیکل قرار داده شود بلافاصله شروع به کار می‌کند. اگر IUD هورمونی در هر زمان دیگری در طول چرخه قاعدگی قرار داده شود، ۷ روز طول می‌کشد تا مؤثر واقع شود. ازاین‌رو، توصیه میشود در این مدت از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید. انجام ندادن این کار ممکن است منجر به بارداری شود.
- زنانی که با قرار دادن IUD باردار می‌شوند با خطر بیشتری برای حاملگی خارج از رحم مواجه‌اند. در این حالت، جنین در خارج از رحم لانه‌گزینی می‌کند.
- اگر فرد باردار شود و IUD هنوز در رحم باقی بماند، ممکن است خطر ابتلا به عفونت شدید، سقط جنین یا زایمان زودرس افزایش یاید. بنابراین، پزشکان هنگامی که زنی باردار میشود، IUD را خارج می‌کنند.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرید؟
پزشک روند صحیح قرار دادن IUD را دنبال می‌کند. بااین‌حال، گاهی اوقات، ممکن است IUD به‌دلیل انقباضات در رحم به بیرون رانده یا جابه‌جا شود. اگر خونریزی یا ناراحتی بیش از حد داشتید، باید فوراً با پزشک مشورت کنید و از روش جایگزین دیگری برای جلوگیری از بارداری استفاده کنید.
این علائم ممکن است نشانه وجود مشکل باشند:
- درد شدید در شکم،
- احساس درد هنگام رابطه جنسی،
- زمانی که پریود نمی‌شوید یا نشانه‌ای از بارداری دارید،
- ترشحات غیرمعمول از واژن همراه با بوی بد،
- تغییر در طول یا موقعیت رشته IUD.
سؤالات متداول
آیا می‌توان در دوران شیردهی از IUD استفاده کرد؟
IUD هورمونی (Mirena) می‌تواند مشکلاتی در شیردهی ایجاد کند. IUD Mirena باعث ترشح پروژسترون در بدن میشود و به کاهش شیر مادر شیرده می‌انجامد.
آیا در زمان داشتن IUD به روش دیگری برای پشتیبانی از جلوگیری از بارداری نیاز خواهد بود؟
میزان موفقیت این روش ۹۹ درصد است. بااین‌حال، بسته به نوع IUD، ممکن است فوراً شروع به کار نکند و شما را ملزم به استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری جایگزین کند. همان‌طور که قبلاً گفته شد، اگر از IUD مسی استفاده کرده باشید، بلافاصله شروع به کار می‌کند. IUD مسی حتی ممکن است به‌عنوان روش پیشگیری از بارداری اضطراری استفاده شود. اگر از IUD هورمونی استفاده می‌کنید و در ۷ روز اول پریودتان گذاشته شده است، بلافاصله شروع به کار می‌کند. درغیراین‌صورت، باید در این مدت از روش کنترل بارداری پشتیبان استفاده کنید.
آیا شریک جنسی IUD را احساس خواهد کرد؟
خیر، IUD را نمی‌توان حین رابطه جنسی حس کرد. درصورتی‌که دستگاه را احساس کردید، باید با پزشک مشورت کنید. ممکن است در روزهای اولیه پس از قرار دادن IUD حین رابطه جنسی احساس درد داشته باشید.
این روش روشی مناسب و مقرون‌به‌صرفه برای پیشگیری از بارداری است، هرچند IUD نمی‌تواند از بیماری‌های مقاربتی جلوگیری کند. عوارض جانبی IUD در کمتر از ۱ درصد از زنان رخ می‌دهد. اگر می‌خواهید از این روش پیشگیری از بارداری استفاده کنید، با پزشکتان صحبت کنید.
