شاید پیش از این بارها نام بیش‌فعالی به گوشتان خورده باشد، اما آیا به‌واقع می‌دانید این اختلال چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟ دراصل تفاوت اختلال کم‌توجهی ـ بیش فعالی و طیف اوتیسم یا درخودماندگی چیست؟
گاهی افراد تفاوت کم‌توجهی‌ـ بیش فعالی و طیف اوتیسم را به‌علت تشابه نشانه‌های این دو اختلال متوجه نمی‌شوند. برای مثال، مشکل توجه، فعالیت بیش از حد، بی‌توجهی به حریم شخصی دیگران، نقص مداوم ارتباط اجتماعی و رفتارهای تکانشی هم در اختلال کمتوجهیـبیشفعالی و هم در طیف اوتیسم دیده می‌شود. لازم به ذکر است، امکان وقوع توأمان این دو اختلال هم در فرد وجود دارد. در این مقاله از کودکت ، دربارۀ این دو اختلال خواهیم گفت تا تفاوت آن‌ها را بهتر درک کنید.
مقاله مرتبط: علائم اولیه اوتیسم از نوزادی تا ۳ سالگی
نشانه‌های اختلال کم‌توجهی ـ بیش فعالی و طیف اوتیسم چه تفاوتی دارند؟
شدت نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم در افراد مختلف متفاوت است، لذا به آن طیف اوتیسم گفته می‌شود. هرچند اختلال کمتوجهیـبیشفعالی، مانند اختلال طیف اتیسم، دارای طیف نیست اما نشانه‌های گسترده‌ای دارد که هریک از آن‌ها در کودکان مختلف به‌شکل متفاوتی بروز پیدا می‌کند. اگر بخواهید شفاف‌تر و دقیق‌تر به تفاوت اختلال کم‌توجهی‌ـ بیش فعالی و طیف اوتیسم پی ببرید، لازم است با هر یک بهتر آشنا شوید.
نشانه‌های کم‌توجهی ـ بیش فعالی چیست؟
نشانه‌های اختلال کمتوجهیـبیشفعالی یا همان ADHD در هر کودک به‌شکل متفاوتی بروز پیدا می‌کند، اما به‌طور کلی، این موارد در افراد مبتلا به این اختلال دیده می‌شود:
۱. بی‌توجهی
دست‌کم شش مورد از این نشانه‌ها باید دست‌کم شش ماه طول کشیده باشد. شدت این نشانه‌ها باید به حدی بوده باشد که موجب ناهماهنگی سطح رشد شده و بر فعالیت‌های اجتماعی و تحصیلی فرد تأثیر منفی مستقیم گذاشته باشد.
- ناتوانی در توجه به جزئیات،
- داشتن مشکل در حفظ توجه به تکالیف و فعالیت‌ها،
- ناتوانی در دنبال‌کردن دستورالعمل‌ها،
- داشتن مشکل در ساماندهی کارها و اتمام فعالیت‌ها،
- بی‌میلی یا نفرت از تکالیف نیازمند فعالیت ذهنی مستمر،
- گم‌کردن وسایل،
- حواس‌پرتی،
- فراموشکاری،
- وقتی با او صحبت می‌شود، به‌نظر می‌رسد گوش نمی‌دهد.
مقاله مرتبط: بیش فعالی کودکان ؛ دلایل و راه های کنترل آن را بیشتر بشناسید
۲. بیش فعالی
-
- اغلب روی صندلی وول می‌خورد، با دست و پاهایش ور می‌رود یا آن‌ها را تکان می‌دهد؛
- وقتی لازم است بنشیند، صندلی را ترک می‌کند؛
- در مکان‌هایی که مناسبتی ندارد می‌دود؛
- نمی‌تواند بی‌سروصدا بازی کند؛
- نمی‌تواند بر فعالیتی باقی بماند، مگر آنکه بسیار لذت‌بخش باشد؛
- با مهارت‌های اجتماعی چالش دارد؛
- اغلب در حال حرکت است، نمی‌تواند هنگام فعالیت‌های ثابت مانند وعده‌های غذایی یا در مدرسه و کلاس درس آرام و نشسته بماند؛
- زیاد حرف می‌زند؛
- قبل از پایان سؤال، جواب می‌دهد؛
- قادر به انتظارکشیدن برای نوبت نیست؛
- وسط حرف دیگران می‌پرد، بدون‌ملاحظه و بی‌هوا حرف می‌زند، معنای نشانه‌های غیرکلامی را متوجه نمی‌شود؛
- به محرک‌های حسی مختلف مانند صداها، بوها، مزه‌ها و احساسات واکنش اغراق‌شده نشان می‌دهد؛
- بازی‌های پرریسک و فعالیت‌های جسمی پرخطر انجام می‌دهد.
اگر با دقت بیشتری به این نشانه‌ها و نشانه‌های طیف اتیسم، که در ادامه به آن پرداخته می‌شود، توجه کنید، شاید بهتر بتوانید به تفاوت بین آن‌ها پی ببرید.
نشانه‌های اختلال اوتیسم چیست؟
- نقص مداوم ارتباطات و تعاملات اجتماعی در موقعیت‌های مختلف،
- نقص در رفتارهای ارتباطی غیرکلامی (انسجام ضعیف ارتباط کلامی و غیرکلامی، ناهنجاری تماس چشمی، پرهیز از برقراری ارتباط چشمی و فیزیکی)،
- تأخیر در کلام یا بدون کلام،
- تکرار چندبارۀ عبارات و کلمات،
- چالش در درک نشانه‌های غیرکلامی،
- ناتوانی در دوست‌یابی و مشارکت در بازی‌های تخیلی مشترک،
- بی‌علاقگی به همسالان،
- چالش در بروز احساسات خود و درک احساسات دیگران،
- الگوهای علاقه، رفتار و فعالیت تکراری،
- رفتارهای حرکتی، استفاده از اشیاء و گفتار به‌صورت قالبی یا تکراری،
- اصرار به یک‌نواختی و نپذیرفتن تغییرات در جریان عادی زندگی،
- علائق محدود و ثابت،
- واکنش بیش از حد یا کمتر از حد به محرک‌های حسی مانند بوها، صداها و مزه‌ها،
- آگاه‌نبودن از خطر و امنیت.
نشانه‌های گفته‌شده باید در اوایل دوران رشد وجود داشته باشد و به‌وضوح سبب تخریب کارکردهای اجتماعی و تحصیلی شود.
تماشا کنید: ویدیو: اوتیسم در کودکان – دکتر مریم کشاورز و فریبا مدرسی
تأثیرات هیجانی و اجتماعی اختلال ADHD چیست؟
به‌علت دنبال نکردن دستورالعمل‌های اجتماعی، یافتن دوست و حفظ روابط دوستانه برای این کودکان دشوار است. واکنش‌های ناخوشایندی که دیگران، به‌علت رفتارهای اغراق‌شده و بی‌توجهی این کودکان، نسبت به آن‌ها از خود نشان می‌دهند موجب کاهش اعتمادبه‌نفس و انگیزۀ آن‌ها می‌شود. درنتیجه، کودک مبتلا به اختلال ADHD با خود فکر می‌کند به اندازۀ کافی خوب نیست، یا بد و متفاوت است.
تأثیرات هیجانی و اجتماعی اختلال طیف اوتیسم چیست؟
از اصلی‌ترین چالش‌های کودکان دچار طیف اوتیسم می‌توان به مشکل در برقراری ارتباط، درک الزامات اجتماعی و انجام کارها و عادت‌های تکراری اشاره کرد. بسیاری از کودکان اتیستیک، حتی آن‌ها که دچار نقص‌های شناختی نیستند، در دوست‌یابی، برقراری ارتباط اجتماعی و فهم سرنخ‌های اجتماعی مشکل دارند.
چه متخصصانی می‌توانند به درمان اختلال ADHD کمک کنند؟
حال که با نشانه‌های اختلال کم‌توجهی ـ بیش فعالی آشنا شدید، بهتر است بدانید در این زمینه باید از کدام متخصص کمک بگیرید.
از جمله متخصصانی که می‌توانند اختلال کمتوجهیـبیشفعالی را تشخیص دهند و برای آن داروهایی تجویز کنند، متخصصان اطفال، مغز و اعصاب و روان‌پزشکان کودک هستند. این افراد می‌توانند مشکلات دیگری مانند اضطراب را نیز بررسی کنند.
روان‌شناسان بالینی کودک هم می‌توانند از رفتاردرمانی برای آموزش مدیریت تعاملات و فعالیت‌های گوناگون به کودک استفاده کنند. درمان شناختی‌ـ‌رفتاری به مشکلات هیجانی ناشی از اختلال ADHD کمک می‌کند. تشخیص این اختلال و سایر مشکلات همراه آن مانند اضطراب هم در حوزۀ تخصص روان‌شناسان بالینی کودک قرار دارد. این متخصصان به مشکلات یادگیری در کودکان کم‌توجه‌ـ‌بیش‌فعال هم می‌پردازند.
عصب‌‌روان‌شناسان (نوروسایکولوژیست) کودک هم می‌توانند اختلالات این‌چنینی را تشخیص دهند و به بررسی مشکلات یادگیری در این کودکان بپردازند.
چه متخصصانی می‌توانند به درمان طیف اتیسم کمک کنند؟
متخصصان اطفال، مغز و اعصاب، متخصصان کودک، روان‌پزشکان کودک و روان‌شناسان در درمان طیف اتیسم فعال هستند. آن‌ها می‌توانند نشانه‌های احتمالی را شناسایی کنند و آن‌ها را تشخیص دهند. این متخصصان خدمات درمانی لازم برای کمک به بیماران طیف اتیسم را ارائه می‌دهند.
روان‌شناسان بالینی و مددکاران اجتماعی هم به کودکان اتیستیک در بهبود مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کنند. درمان‌های شناختی‌ـ‌رفتاری به رفع مشکلات هیجانی کودکان می‌پردازد. این متخصصان می‌توانند مشکلات یادگیری در کودکان را بررسی و سایر بیماری‌های ممکن و مرتبط با طیف اتیسم مانند اختلال ADHD را شناسایی کنند.
عصب‌‌روان‌شناسان هم می‌توانند به تشخیص طیف اتیسم بپردازند و مشکلات همراه با آن مانند اختلال ADHD یا اضطراب را شناسایی کنند. علاوه بر این‌ها، متخصصان کاردرمانی هم به کودک در یادگیری مهارت‌های لازم در مواجهه با موقعیت‌های چالش‌برانگیز کمک می‌کنند. از جمله کارهای تخصصی کاردرمانگران درمان یک‌پارچگی حسی است. در این نوع درمان، با استفاده از روش‌های مختلف، حواس گوناگون کودک به‌کار گرفته می‌شود.
گفتاردرمانگر‌ها هم بر مهارت‌های کلامی و زبانی کودکان اتیستیک کار می‌کنند و درواقع، به آن‌ها مهارت‌های کلامی برقراری ارتباط با دیگران را می‌آموزند.
در مدرسه برای مبتلایان اختلال ADHD چه باید کرد؟
کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی‌ـ بیش فعالی باید در مدرسه مورد توجه و مراقبت بیشتری قرار بگیرند. برای مثال، لازم است در صندلی نزدیک معلم بنشینند یا جایی که حواسشان کمتر پرت می‌شود. این کودکان، برای داشتن تمرکز، بیشتر از سایرین نیاز به همکاری دارند.
برای جلب توجه این کودکان و یادآوری دقت بیشتر به آن‌ها، می‌توان از نشانه‌های خاص و تصاویر استفاده کرد. درضمن، لازم است تکالیف طولانی برای این کودکان به بخش‌های کوچک تقسیم شود و دستورالعمل فعالیت‌های روزمره، به‌صورت نقاشی یا نوشته، به آن‌ها ارائه شود. باید توجه داشت که کودکان مبتلا به اختلال ADHD، بین فعالیت‌های مختلف روزانه، به وقفه‌ای برای حرکت نیاز دارند.
در مدرسه برای مبتلایان به طیف اوتیسم چه باید کرد؟
در ابتدا لازم است بدانید، بعضی از کودکان مبتلا به اتیسم نشانه‌ها و شدت بیشتری از خود بروز می‌دهند، بنابراین، شاید بعضی از آن‌ها نیازمند آموزش خاصی باشند. برای کودکان مبتلا به طیف خفیف اتیسم، باید در کلاس جایی نزدیک معلم درنظر گرفت؛ درواقع، باید جایی به آن‌ها اختصاص داد که کمتر حواسشان به محرک‌های دیداری و شنیداری پرت شود. آموزش به کودکان اتیستیک نیاز به وسایل کمک‌آموزشی ویژه‌ای دارد؛ برای مثال، برای آموزش مفاهیم جدید می‌توان از رمزگذاری با رنگ‌ها استفاده کرد.
کودکان اوتیستیک در طول روز نیاز به تحریک حواس گوناگون دارند. بهتر است برای آشنایی بیشتر این کودکان با مهارت‌های اجتماعی از داستان‌ها استفاده کنید؛ داستان‌هایی که در آن‌ها موقعیت‌های اجتماعی و ارتباطی به کودک آموزش داده می‌شود. درضمن، به‌کارگیری راهکارهایی که از اضطراب آن‌ها می‌کاهد هم ضروری است.
مقاله مرتبط: زندگی روزانه یک کودک اوتیستیک چگونه است؟
در خانه برای کودک مبتلا به اختلال ADHD چه باید کرد؟
والدین باید در خانه قوانین مشخصی وضع کنند و از کودک انتظارات معلومی داشته باشند. برای اینکه قوانین خانه برای کودک به عادت تبدیل شوند، لازم است هر روز آن‌ها را تکرار کنید. به یاد داشته باشید، فعالیت‌ها و مسئولیت‌های کودک باید به اجزای کوچک‌تر تقسیم شوند.
برای کمک به افزایش تمرکز کودک هم می‌توان از برنامه‌ریزی تصویری، چک‌لیست‌ها و برچسب‌های برنامه‌ریزی رنگی استفاده کرد. این موارد به افزایش توجه، تمرکز و نظم بیشتر کودک کمک می‌کند. هنگام انجام تکالیف هم باید به کودک اجازۀ وقفه و استراحت داده شود.
برای مطالعه و نوشتن تکالیف باید محیطی مخصوص درنظر گرفته شود. لازم است کودک را از تغییرات ناگهانی برنامه‌ها مطلع کنید و به او آموزش دهید چگونه می‌تواند با تغییرات پیش‌بینی‌نشده روبه‌رو شود.
در خانه برای کودک اوتیستیک چه باید کرد؟
با توجه به نیاز ویژۀ این کودکان، باید برای آن‌ها موارد تربیتی و آموزشی خاصی در خانه درنظر گرفته شود. همچنین، از آنجا که هر کودک اتیستیک به لحاظ شدت و فراوانی نشانه‌ها با کودک دیگر متفاوت است، دستورالعمل واحدی برای آن‌ها وجود ندارد. برای مثال، برای آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌توان از نقش بازی‌کردن استفاده کرد. علاوه بر این‌ها، باید انتظار از کودک و برنامه‌های روزانۀ او به‌طور مشخص تنظیم شوند. وظایف و مسئولیت‌های کودک هم بهتر است به اجزای کوچک‌تری تقسیم شوند. علاوه بر این، باید مهارت‌های اجتماعی برای تعامل با دیگران هم به کودک آموزش داده شود.
منبع :
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub
