سیستم ایمنی بدن یک نوزاد به توانمندی سیستم ایمنی بدن یک فرد بزرگسال نیست. اگرچه طبیعت، مادران را مجهز به یک نوع توانمندی کرده است که از طریق آن می‌توانند پادتن‌ها و مصونیت بدن خود را به نوزادانشان منتقل کنند اما باز هم بدن لطیف و ضعیف کودکان قادر به مبارزه با بیماری‌ها نیست. توانمند کردن سیستم ایمنی بدن نوزاد از طریق شیردهی و ایمنی‌سازی حاصل از این عمل امکان‌پذیر است. این موضوع به‌ویژه در ماه‌های اولیه تولد نوزاد که سلامتی او بیشتر از هر وقت دیگری مستعد به خطر‌افتادن است ضروری محسوب می‌شود. با کودکت همرا باشید تا در مورد سیستم ایمنی بدن نوزاد بیشتر صحبت کنیم.
سیستم ایمنی چطور کار می‌کند؟
سیستم ایمنی بدن انسان یک شبکه پیچیده تشکیل شده از پروتئین و سلول‌هایی است که توان دفاع از بدن ما در برابر عفونت و بیماری‌ها را دارند. هنگامی که موجودات خارجی نظیر ویروس‌ها یا باکتری‌ها به بدن ما هجوم می‌آورند، گلبول‌های سفید بدن، آن‌ها را به عنوان موجودات غیرخودی و بیگانه تشخیص داده و در واکنش به این عوامل بیماری‌زا تولید پادتن می‌کنند. پادتن‌ها اساسا پروتئین‌های مبارزه کننده با عفونت هستند که از ما در برابر ابتلا به بیماری محافظت می‌کنند. وظیفه سیستم ایمنی بدن انسان محافظت از طریق شناسایی موجودات خارجی و نشان دادن واکنش مناسب در برابر این موجودات است.
چه زمانی سیستم ایمنی بدن نوزاد شکل می‌گیرد
مادر، پادتن‌های ضروری نوزاد را از طریق جفت جنین و در دوران سه‌ماهه پایانی بارداری به بدن او منتقل می‌کند. این مصونیت محافظت کافی از نوزاد جهت زنده ماندنش در فرایند متولد شدن را فراهم می‌کند. سطوح مصونیت در بدن مادر میزان و نوع پادتن‌هایی را که قرار است به بدن نوزاد منتقل شوند تعیین خواهد کرد.
نوزاد در فرایند متولد شدن از وجود باکتری‌های مفید در درون واژن مادرش نفع می‌برد. به همین دلیل روده نوزاد پر از مقادیر عظیم باکتری‌های مفید است و همین باکتری‌ها سبب افزایش مصونیت نوزاد می‌شوند. شیردهی و متعاقب آن گسترش و تکمیل سیستم ایمنی بدن رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند و نقش بی‌نهایت مهمی در ماه‌های اولیه زندگی نوزاد ایفا می‌کنند. نوزادانی که بلافاصله پس از تولد با شیر مادر تغذیه می‌شوند، جریان تازه‌ای از مصونیت از طریق شیر به بدنشان وارد می‌شود. کولوستروم (Colostrum) یا همان شیر آغوز که اولین شیر تولید شده پس از زایمان در سینه مادر است حاوی پادتن‌های قدرتمندی است که می‌توانند با بیماری‌ها مبارزه کنند.
نوزادان تا چه مدت پادتن‌های مادرشان را در خود حمل می‌کنند
اگرچه بسیاری از مادران از مصونیت ایجاد شده توسط شیردهی آگاه هستند اما این سوال که پادتن‌ها تا چه زمانی قادر به محافظت از نوزاد هستند نیاز به روشن شدن دارد. نوزادان هنگامی که مادر پادتن‌های مورد نیاز را از طریق جفت جنین به او منتقل می‌کند دارای یک نوع مصونیت انفعالی می‌شود. این فرایند معمولا در ۳ ماه پایانی بارداری روی می‌دهد و از آن جهت انفعالی است که توسط سیستم ایمنی بدن نوزاد تولید نشده‌اند بلکه از طریق مادر به بدن او وارد شده‌اند. این سیستم ایمنی بدن مادر است که تصمیم می‌گیرد چه نوع پادتن‌هایی به بدن کودک منتقل خواهند شد. بیایید تصور کنیم که شما در گذشته مبتلا به بیماری آبله‌مرغان شده بودید پس در این حالت نوزادتان مقداری از پادتن‌های ضد بیماری آبله‌مرغان را دریافت خواهد کرد، هرچند که اگر قبلا به این بیماری دچار نشده‌اید نوزادتان نیز در مقابل آن مصونیت نخواهد داشت.
مصونیت منتقل شده از مادر موقتی است و همزمان با چندهفتگی یا چندماهگی نوزاد کاهش پیدا می‌کند. بنابراین شروع واکسیناسیون به محض اینکه نوزاد ۲ ماهه شد امری ضروری محسوب می‌شود. مصون کردن نوزاد در برابر ویروس موسوم به HiB یا همان آنفولانزای نوع B و سیاه‌سرفه باید جزو اولین اقدامات شما در راستای مصون‌سازی باشد زیرا مصونیت در برابر این این نوع بیماری‌ها به سرعت کم می‌شود. واکسن سه‌گانه سرخک، اوریون و سرخجه را می‌توان در سن ۱ سالگی کودک به او تزریق کرد زیرا مصونیت انفعالی منتقل شده از مادر تا آن سن پابرجا می‌ماند.
چگونه سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت کنیم
هر سختی فایده‌های خودش را دارد و والدین هربار که کودکشان بیمار می‌شود باید در نظر داشته باشند که او در حال تولید و گسترش پادتن‌های جدیدتری برای محافظت از بدنش است. این پادتن‌ها برای مبارزه با بیماری‌های مشابهی استفاده خواهند شد که ممکن است در آینده نزدیک بروز پیدا کنند. در این میان نکات ذیل می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن نوزادان کمک کند:
۱. شیردهی
شیر مادر با انواع ترکیبات مغذی مناسب در مقادیر مناسب آن نظیر چربی، پروتئین، قند، پروبیوتیکس (probiotics) و پادتن‌های ضروری جهت تقویت و پشتیبانی از سیستم ایمنی بدن نوزاد شما غنی شده است. تمام پادتن‌هایی که در بدن مادر برای مبارزه با میکروب‌ها تولید شده‌اند از طریق شیر مادر به بدن نوزاد منتقل می‌شوند.
متاسفانه باید گفت که بیماری‌های کشنده‌ای نظیر فلج اطفال یا سرخک و سرخجه نیازمند درمان دارویی هستند و شیر مادر حاوی پادتن‌های مورد نیاز برای مبارزه با این بیماری‌ها نیست. همچنین گاهی مادر به دلیل وجود شرایط حاد بدنی و بیماری‌های خاص قادر به شیردهی به نوزادش نیست و شیر خشک و غذای کمکی تنها گزینه‌هایی هستند که برای تغذیه نوزاد باقی می‌مانند.
بیشتر بخوانید: آیا با مزایای شیردهی برای مادر و کودک یا فواید شیر مادر آشنا هستید؟
۲. مکمل‌ها
باکتری روده که به شدت برای سیستم ایمنی بدن اهمیت دارد در صورت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند توان خود را از دست بدهد. گزینه توصیه شده برای تقویت سیستم ایمنی بدن در طول دوره مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده از مواد غذایی حاوی پروبیوتیک است.
از منظر مصونیت بدن نیز اگر نگاه کنیم پروبیوتیک‌ها برای تاخیر در بارداری و مرحله بعد از زایمان نیز بی‌خطر محسوب می‌شوند اما بهترین کار این است که قبل از شروع به استفاده از هر نوع مکملی برای نوزاد با پزشک خود مشورت کنید. عموما شیر مادر و غذای کمکی برای تامین تمام ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری بدن نوزاد کافی هستند.
۳. واکسیناسیون
یکی از موثرترین و بی‌خطرترین راه‌های محافظت از نوزاد در برابر ابتلا به بیماری‌های جدی و خطرناک انجام واکسیناسیون نوزادان است. انجام واکسیناسیون سبب تحریک سیستم ایمنی بدن به واکنش نشان دادن در برابر میکروب ضعیف شده بیماری‌های خطرناک می‌شود و به طور ساده بگوییم سیستم ایمنی بدن نوزاد میکروب‌های مورد نظر را هنگام ورودشان در آینده به بدن نوزاد شناسایی خواهد کرد. سپس با واکنش نشان دادن و تولید پادتن‌های مناسب به مقابله با آن‌ها خواهد پرداخت و از بروز هرگونه شرایط حاد جلوگیری خواهد کرد.
۴. تغذیه مناسب
یک رژیم غذایی سالم کلید به وجود آمدن یک سیستم ایمنی توانمند در بدن نوزادان است. با گنجاندن میوه‌ها و سبزیجات تازه در رژیم غذایی نوزاد بدن او می‌تواند تمام مواد مغذی ضروری را دریافت کرده و دارای یک سیستم ایمنی توانمند و مستحکم شود.
ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌ها (antioxidants) جهت مبارزه با بیماری‌ها ضرورت دارند و این‌ها را می‌توان از طریق عوامل تقویت کننده سیستم ایمنی نظیر توت فرنگی، گریپ فوروت (grapefruits) و سایر انواع میوه‌ها و سبزیجات تامین کرد. کلم بروکلی، اسفناج، گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی را می‌توان به شکل آب میوه و پوره‌های نرم به رژیم غذایی نوزاد اضافه کرد.
بیشتر بخوانید: با نیازهای غذایی کودک خود آشنایی دارید؟
۵. فعالیت بدنی
سیستم ایمنی بدن نوزاد از طریق انجام حرکات نرمشی یا بازی کردن تقویت می‌شود. در دوران خردسالی، کودک می‌تواند با فعالیت‌هایی نظیر شنا کردن، انجام حرکات ژیمناستیک یا صرفا دویدن در یک فضای مناسب به تقویت سیستم ایمنی بدن خود کمک کند.
کودکانی که از لحاظ فیزیکی فعال‌تر از سایر هم سن وسال های خود هستند سیستم ایمنی توانمندتری برای مبارزه با باکتری‌ها و میکروب‌های بیماری‌زا در اختیار دارند و نسبت به سایر هم سن وسال های خود کمتر بیمار می‌شوند.
۶. خواب
مشاهده شده است نوزادانی که ساعات کافی از شبانه‌روز نمی‌خوابند کج خلق‌تر شده و همچنین مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها می‌شوند. نوزاد شما باید در طول روز خواب نیمروزی مناسب داشته باشد و شب هنگام نیز به خوبی بخوابد.
فقدان خواب کافی اغلب اوقات سبب می‌شود که نوزاد مستعد ابتلا به انواع عفونت‌ها و بیماری‌ها شود. خواب کافی و مناسب برای تقویت سیستم ایمنی بدن نوزادان، بازیابی انرژی از دست رفته آن‌ها و گسترش نیروی مغزیشان ضروری است. شما باید محیطی راحت و دنج برای خوابیدن نوزاد فراهم کنید (۱۶ الی ۱۸ ساعت برای نوزاد تازه متولد شده و ۱۳ الی ۱۵ ساعت برای کودکان ۱ سال به بعد).
بیشتر بخوانید: میزان خواب در سنین مختلف کودکی تا ۱۸ سالگی چند ساعت است؟
۷. محیطی عاری از میکروب
با ایجاد یک محیط تمیز و بهداشتی شما قادر خواهید بود که از سیستم ایمنی بدن نوزاد در برابر حملات میکروب‌ها محافظت کنید. اطمینان حاصل کنید که محیط خانه کاملا تمیز و بهداشتی باشد. دست و پای نوزاد را گاه به گاه بشویید و همچنین به کسانی که با نوزاد سر و کار دارند همین توصیه را بکنید. نوزادان در این سن وسال علاقه شدیدی دارند که هر چیزی را به دهان ببرند و این کار سبب می‌شود میکروب‌ها از راه دهان وارد بدنشان شوند.
۸. محیطی عاری از دود سیگار
اگرچه سیگارکشیدن برای سلامتی تمام انسان‌ها مضر است، اما سلامتی کودکان کم سن و سال در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرد زیرا دود سیگار می‌تواند از طریق تهاجم به سیستم‌های تنفسی نوزاد به سلامتی آن‌ها لطمه وارد کند. همچنین گفته شده است سموم موجود در دود سیگار سبب لطمه به سیستم ایمنی بدن نوزاد می‌شود.
دشواری تنفسی، آسم، برونشیت و گرفتگی ریه‌ها و عفونت گوش خطراتی هستند که نوزاد در صورت قرار گرفتن مکرر در معرض دود سیگار می‌تواند با آن‌ها مواجه شود.
غذاهای تقویت کننده سیستم ایمنی بدن نوزاد
غذاهایی که در ذیل اشاره شده‌اند در زمره غذاهای متداولی هستند که سبب افزایش توان سیستم ایمنی بدن نوزادان می‌شوند و باید بخش مهمی از رژیم غذایی نوزاد را تشکیل دهند:
- سیر: این غذای ممتاز دارای خواص آنتی باکتریال، ضد قارچ و ضد ویروس بسیار عالی است که سبب می‌شود رتبه برتر را در میان غذاهای تقویت کننده سیستم ایمنی بدن نوزادان کسب کند.
- مغز بادام: این میان وعده خوشمزه حاوی ویتامین E است و می‌تواند سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت کند.
- کلم بروکلی: این ماده غذایی که سرشار از ویتامین‌های A، C، و E است حاوی بسیاری از آنتی‌اکسیدان‌های مورد نیاز بدن کودک نیز است و می‌توان آن را به شکل پوره یا سایر اشکال غذایی به نوزاد خوراند.
- سوپ گوشت: این غذا که از جوجه یا ماهی تهیه می‌شود به قوی‌تر شدن استخوان‌های نوزاد کمک می‌کند و نوزادان نیز طعم آن را دوست دارند.
- شیر مادر: مطالعات بارها اثبات کرده‌اند که نوزادان تغذیه شده با شیر مادر با عفونت‌های کمتری مواجه می‌شوند و هنگام بیمار شدن زودتر از نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند سلامتی خود را به دست می‌آورند. به همین دلیل است که شیر مادر در میان غذاهای تقویت کننده سیستم ایمنی بدن نوزادان یک ضرورت بی قیدوشرط محسوب می‌شود.
سیستم ایمنی بدن نوزاد نارس
نوزادان نارس همواره در معرض خطرات بیشتری برای ابتلا به عفونت قرار دارند زیرا سیستم ایمنی بدنشان به دلیل تولد زودهنگام و پیش از موعد طبیعی به طور کامل شکل نگرفته است. این نوزادان پادتن‌های کافی از مادرشان دریافت نکرده‌اند زیرا زودتر از سایر نوزادان متولد شده‌اند.
محیط بیرون از رحم هنوز برای نوزاد شما یک محیط جدید و ناآشنا محسوب می‌شود و در نتیجه مصون نگهداشتن او در برابر عفونت‌های این محیط خارجی یک چالش بزرگ برای شما خواهد بود. به سلامتی نوزاد نظارت دقیق داشته باشید و در صورت مشاهده علائمی نظیر تب، اسهال، مشکلات تنفسی یا تغییر رنگ و خشکی پوست یا لب‌های نوزاد حتما به پزشک اطلاع دهید.
