زمانی که کودکان کم‌سن‌اند، پدر و مادر و اطرافیان صفاتی را به آنها نسبت می‌دهند. بعضی والدین احساس می‌کنند که فرزندشان «خجالتی» یا «حساس» است. بعضی دیگر هم ممکن است بگویند که کودکشان «آسان‌گیر» یا «شاد» است. درحالی‌که این صفات فقط بخش جزئی و کوچکی از شخصیت کودک است و شکل‌گیری شخصیت و شناخت ویژگی های شخصیتی کودکان امری زمان‌بر است. باوجوداین، دانستن درباره شخصیت کودک از سنین پایین به والدین کمک می‌کند که از روش‌های درستی برای رشد و پرورش فرزندشان استفاده کنند.
| آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
سرشت و شخصیت در کودکان چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
از بدو تولد، تا حد مختصری می‌توان به شخصیت کودک پی برد. برای مثال، بعضی از نوزادان به برنامه منظم روزانه مشتاق و علاقه‌مندند. درحالی‌که برخی دیگر به انعطاف‌پذیری در برنامه‌ها تمایل دارند. محققان و روان‌شناسان این سرنخ‌های اولیه را «خوی یا سرشت» می‌نامند. سرشت ذاتی است. به یاد داشته باشید که نوزادان با سرشت خاص خود به دنیا می‌آیند، اما این سرشت لزوماً به شخصیت آنها تبدیل نمی‌شود.
شخصیت همان چیزی است که تمام عواطف، پاسخ‌های رفتاری و نگرش فرد را تعیین می‌کند. به بیان دقیق‌تر، شخصیت عموماً در سال‌های بزرگسالی پدیدار می‌شود. بیشتر روان‌شناسان بر این باورند که شخصیت هر فرد را می‌توان در طول دوره‌ای چندساله مشاهده کرد. این خصوصیات تا قبل از نوجوانی مدام در حال تغییرند. به‌طور دقیق‌تر، این پاسخ‌های رفتاری، حوالی 11 تا 12 سالگی، شروع به نمایان شدن می‌کنند.
شخصیت واقعی کودکان در چه سنی پدیدار می‌شود؟
معمولاً در 3 تا 5 سالگی، فرزندتان خصوصیات شخصیتی معینی را نمایش می‌دهد. درواقع، برخی از این ویژگی های شخصیتی کودکان را می‌توانید حتی در نخستین ماه‌های تولد هم مشاهده کنید. با بیشتر شدن تحرک کودک، او استقلالش را نشان می‌دهد و با بزرگ‌تر شدن، نشانه‌هایی از اجتماعی بودن یا خجالتی بودن را بروز می‌دهد. زمانی که کودک دنیای بیرون را تجربه می‌کند، به مدرسه می‌رود و دوست‌هایی پیدا می‌کند، می‌توان پدیدار شدن شخصیت او را مشاهده کرد. سرانجام زمانی که فرزندتان به سنین نوجوانی می‌رسد، صفات مشخصی خواهد داشت که آنها را آشکار می‌کند و شخصیتش کم‌وبیش در این سن قطعی خواهد شد.
انواع ویژگی های شخصیتی کودکان کدام‌اند؟
بسته به صفات شخصیتی، می‌توان انواع متفاوت شخصیت‌ها را در کودکان دسته‌بندی کرد. درست مانند خلق‌وخو‌های مختلف، محققان متعدد ویژگی‌های شخصیتی را هم به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی کرده‌اند. بااین‌حال، رایج‌ترین نظریه‌های شخصیت بر پنج ویژگی شخصیتی کلیدی متمرکزند:
-
مسئولیت‌پذیر
این ویژگی در افرادی وجود دارد که بسیار درستکار و مسئول‌اند و با میل برای اهداف بلندمدت کار می‌کنند. چنین افرادی، برای انجام تعهداتشان، به نظارت کمتری نیاز دارند.
-
سازگار
این افراد اجتماعی‌اند. تعامل با آنها دلپذیر است و زمانی که در گروه قرار می‌گیرند، برای کمک و همکاری آماده‌اند. همچنین هیجانات خود را به‌راحتی و به‌وفور نشان می‌دهند.
-
پذیرش تجربه‌های جدید
این افراد، خواهان تجربه چیزهای جدیدند و انعطاف‌پذیر، خلاق، کنجکاو و ماجراجو هستند. دوست دارند ذهن و حس خود را تحریک و تهییج کنند و از فعالیت‌های مختلفی مانند هنر، موسیقی، امتحان کردن خوراک‌های عجیب‌وغریب و مطالعه لذت می‌برند. آنها، با ذهنی باز، هر روز دنبال ایده‌های جدیدند.
-
روان‌رنجور بودن
افرادی که به‌طور منظم خصوصیاتی منفی مانند احساس گناه، خشم، اضطراب، استرس و افسردگی را نشان می‌دهند. افرادی که از سطوح بالای روان‌رنجوری رنج می‌برند عموماً به‌شکل ضعیفی به استرس‌ها پاسخ می‌دهند و هر موقعیتی را همچون وضعیتی تهدیدآمیز تفسیر می‌کنند.
-
برون‌گرا بودن
برون‌گراها معمولاً افرادی پرانرژی‌اند که بودن در کنار مردم را دوست دارند. درست برخلاف درون‌گراها که دوست دارند با خودشان وقت بگذرانند.
درنهایت، ترکیب حاصل از این خصوصیات، همان چیزی است که در قالب شخصیت فرد تعریف می‌شود.
سازگاری والدین با ویژگی های شخصیتی مختلف کودکان
کودکان شخصیت‌های مختلفی دارند و نقطه قوت یک کودک ممکن است نقطه ضعف کودک دیگر تلقی شود. کلید حل مسئله شناسایی ویژگی‌ها و تفاوت‌های فردی و درک آن‌هاست. به بیان دیگر، بهتر است والدین بدانند که چه سبک فرزندپروری مناسب شخصیت کودکشان است. دانستن نکات زیر شما را یاری می‌کند تا با ویژگی‌های شخصیتی کودک سازگارتر شوید:
-
درباره شخصیت کودک مطالعه کنید
به کودک و نحوه تعاملش با دیگران دقت کنید تا بفهمید او جسور است یا خجالتی، درون‌گراست یا برون‌گرا. تلاش کنید فعالیت‌های موردعلاقه کودک را بشناسید. سطح انرژی او، تحملش نسبت به محرومیت‌ها و نحوه پاسخش به تغییرات را شناسایی کنید. دقت در این موارد شما را به‌سمت شناسایی ویژگی‌های شخصیتی فرزندتان سوق خواهد داد.
-
به فردیت فرزندتان احترام بگذارید
برای پدر یا مادر دشوار است که بپذیرد فرزندش با آنچه انتظار داشته است تفاوت دارد. اگر فرزندتان ویژگی‌ها و نقایص شما را به ارث برده باشد، همواره و بر سر تمامی مسائل با هم اختلاف‌نظر خواهید داشت. به همین دلیل، بهتر است از تصورات خود دست بردارید و شخصیت فرزندتان را همان‌طور که هست بپذیرید. به‌هرحال، برخی از رفتارهای کودک چالش‌برانگیز خواهد بود، اما این رفتارها را بپذیرید و با عشق و قدردانی روی آنها کار کنید.
-
همدلی کنید
گاهی اوقات ممکن است ویژگی‌های شخصیتی اوضاع را به هم بریزند. مثلاً فرزندتان عاشق انعطاف است، اما شما برقراری منظم برنامه‌ها را می‌پسندید. گاهی اوقات، شخصیت شما، کارهایی که انجام می‌دهید یا روش شما برای انجام کارها با روش فرزندتان سازگاری ندارد و این موضوع باعث ایجاد تعارض و کشمکش می‌شود. در این مواقع، بهتر است یک قدم به عقب بروید و امور را از دریچه‌ای تازه نگاه کنید. همین طور که همدلی کردن را به کودک خود می‌آموزید بهتر است نسبت به علایق کودک خود نیز همدلی نشان دهید و به‌دنبال راه‌هایی برای سازش و جلوگیری از هرگونه تنش باشید. برای مثال، اگر فرزندتان در موقعیت‌های جدید به زمان نیاز دارد، موضوع را برای او تکرار کنید و فرصت‌هایی را برای حل مسئله در اختیارش قرار دهید. درنهایت، با هر روشی که می‌توانید به کودک کمک کنید تا برای چیزی که می‌خواهد آماده شود.
-
نیازهای خود و فرزندتان را از هم مجزا کنید
ممکن است نیازهای شما با خواسته‌های فرزندتان متفاوت باشد. برای مثال، ممکن است شما و همسرتان بخواهید مدام از خانه بیرون بروید و معاشرت کنید و فرزندتان ماندن در خانه را ترجیح دهد. برای جلوگیری از تنش، در والدگری خود، محدودیت‌ها و قوانین سالمی را لحاظ کنید و کودک را همچون شخصی مجزا ببینید که علایق خاص خودش را دارد.
-
حامی کودک باشید
ممکن است با افرادی برخورد کنید که اعمال و رفتارهای کودک را قضاوت می‌کنند. جلوی این افراد را بگیرید. به بیان دیگر، مدافع و حامی ویژگی‌های شخصیتی منحصربه‌فرد فرزندتان باشید و همواره از تأییدهای مثبت برای مقابله با نظرات منفی استفاده کنید. برای مثال، اگر شخصی بیان می‌کند که فرزندتان زیادی مستقل است، به او بگویید که در کودکتان جسارت و سرزندگی می‌بینید. به‌این‌ترتیب، فرزندتان احساس می‌کند که شما همیشه در کنار او هستید و در همه امور به شما اعتماد می‌کند.
محک عکس‌العمل‌های کودکان
هر ویژگی شخصیتی باعث بروز واکنش‌های متفاوتی در کودک می‌شود. پنج خصوصیتی که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد شاخص‌های خوبی‌اند که از طریق آنها می‌توانید واکنش کودک را پیش‌بینی کنید. این شاخص‌ها در همه کودکان وجود دارند اما نقطه تمایز نوع ابراز آن‌هاست. پس الگوی خاص کودک را به یاد بسپرید و سبک فرزندپروری خود را براین‌اساس انتخاب کنید.
-
شدت عکس‌العمل
بعضی کودکان عکس‌العمل‌های شدیدی به مسائل نشان می‌دهند و برخی دیگر برعکس عمل می‌کنند. بعضی از کودکان موقعی که هیجان‌زده می‌شوند جیغ می‌کشند، موقعی که شادند فریاد می‌زنند و وقتی که عصبانی می‌شوند، چیزها را پرتاب می‌کنند. برخی دیگر هرگز سروصدایی ایجاد نمی‌کنند و هیجانات خود را در حالات صورت یا تن صدا نشان نمی‌دهند.
ویژگی‌ها
کودکان می‌توانند واکنش‌های خود را به طرق مختلفی نشان دهند. راه رفتن، فریاد زدن یا ادا درآوردن فقط چند مورد از روش‌هایی است که آنها هنگام خشم یا ناراحتی استفاده می‌کنند.
چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
- اگر کودکتان کم‌حرف است و عکس‌العمل‌های خفیف نشان می‌دهد
- او را در فعالیت‌هایی درگیر کنید که بده‌بستان دارند، به عبارتی او را درگیر فعالیت کنید.
- در زمان انجام کارها توجه کودک را جلب کنید. مثلاً می‌توانید از موسیقی یا صداهای بلند و مختلف در زمان کتاب خواندن استفاده کنید.
- فرزندتان را به فعالیت و کار وادارید.
- اگر کودکتان زیاد قشقرق به پا می‌کند
- از به کار بردن موسیقی و نور زیاد پرهیز کنید.
- از تهییج کردن کودک بپرهیزید و در زمان قشقرق به‌آرامی مسئله را حل کنید. نشانه‌های عشق و محبت خود را با بغل کردن نشان دهید.
- مراقب خواب کافی کودک باشید و اوقات‌فراغت او را کاهش دهید.
-
سطح فعالیت
درست از زمانی که فرزندتان شروع به راه رفتن می‌کند، شما می‌توانید سطح فعالیت او را حدس بزنید. برخی از کودکان از پا نمی‌ایستند و بی‌وقفه راه می‌روند، درحالی‌که برخی دیگر ترجیح می‌دهند در همان جایی که هستند دنبال اسباب‌بازی بگردند. برخی از کودکان علاقه دارند که از دست‌ها و پاهای خود برای کشف اسباب‌بازی‌ها استفاده کنند، به‌جای اینکه مدام به این‌طرف و آن‌طرف بروند.
ویژگی‌ها
بعضی از کودکان انرژی زیادی دارند و تحرک و دویدن را دوست دارند، درحالی‌که بعضی دیگر دوست دارند بنشینند و بازی کنند. درواقع هر کودکی سطح انرژی و فعالیت متفاوتی دارد.
چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
- اگر کودکتان فعالیت چندانی ندارد
- اسباب‌بازی یا شیء موردنظر را کمی دور از دسترس کودک قرار دهید تا او به تحرک تشویق شود.
- ویژگی‌های کودک را شناسایی کنید و در گام اول او را به تماشا وادارید. آهسته‌آهسته کودک را تشویق کنید که با کمک شما حرکت کند.
- با یکدیگر به موسیقی‌های مختلف گوش کنید و با آنها همراه شوید. با دست‌هایتان، دست‌ها و پاهای کودک را تکان دهید تا بتواند با موزیک برقصد.
- اگر کودک سطح فعالیت بالایی دارد
- فرصت‌هایی برای کشف را در اختیار کودک قرار دهید. قایم‌موشک و بازی‌هایی ازاین‌دست ازجمله فعالیت‌هایی‌اند که کودک را مشغول می‌کنند.
- انتظار نداشته باشید کودک به مدت طولانی بنشیند.
- پیش از فرا رسیدن زمان خواب، بازی‌های او را محدود کنید تا بدنش آرام بگیرد.
-
شخصیتی تحمل‌پذیر نسبت به ناکامی‌ها
دوران نوپایی کودک زمانی طلایی برای محک زدن سطح تحمل اوست. کودکی که تحمل بالاتری دارد به تلاش در کارها ادامه می‌دهد و کودکی که زود جوش می‌آورد نشانه‌هایی از پریشانی و تحریک را خیلی زود آشکار می‌کند.
ویژگی ها
برخی از کودکان نگرش مثبتی دارند و تا زمانی که به هدفشان برسند به تلاش ادامه می‌دهند. درحالی‌که برخی دیگر به‌آسانی تسلیم و پریشان می‌شوند.
چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
- اگر کودکتان خیلی زود تسلیم می‌شود
- با گفتن اینکه کاری که انجام می‌دهد دشوار است و باید به تلاش ادامه دهد، کودک را تشویق کنید.
- با ارائه راه‌حل‌هایی کودک را در رسیدن به نتیجه یاری کنید.
- به کودک کمک کنید کمی استراحت کند و پس از مدتی دوباره تلاش کند.
- اگر کودکتان ثابت‌قدم است
- ازآنجاکه تعامل به کودک بسیار کمک می‌کند، در زمان بازی با او همراه شوید.
- فعالیت‌های کودک را مدام زیر نظر داشته باشید و راه‌های جدید و جایگزین را برای انجام کارها به او پیشنهاد دهید.
- چنین کودکی ممکن است هرگز منصرف نشود. به کودک یادآوری کنید که بعضی از کارها به زمان نیاز دارند و او باید صبر کند.
-
نحوه پاسخ به تغییرات
معمولاً کودکان خیلی سریع با تغییرات سازگار می‌شوند، اما در موقعیت‌های غیرعادی، کودکانی هم هستند که با هرگونه تغییر مخالفت می‌کنند. تغییری کوچک در اتاق می‌تواند این کودکان را آشفته کند.
ویژگی‌ها
برای بعضی از کودکان، تغییرات هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند و به‌راحتی آنها را می‌پذیرند. برخی دیگر از کودکان اصلاً دوست ندارند کوچک‌ترین تغییری ایجاد شود.
چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
- اگر کودک در مقابل تغییرات مقاوم است
- برای اینکه پذیرش تغییر ساده‌تر شود، از وسایل و اشیای آشنا برای کودک استفاده کنید.
- قبل از هر تغییری، مراحل آشناسازی کودک با آن را انجام دهید تا راحت‌تر با تغییر کنار بیاید.
- قبل از رسیدن زمان شروع و پایان هر فعالیتی، پیشاپیش به کودک اطلاع دهید.
- اگر کودکتان با تغییرات راحت است
- آگاه باشید که ممکن است کودک واکنش‌های جزئی نشان دهد و درنهایت تغییر را بپذیرد.
- مدت زمانی را منحصراً به کودک اختصاص دهید تا هرگونه نشانه و واکنشی را که به نظر قابل‌توجه می‌رسد خیلی زود دریافت کنید.
-
واکنش نسبت به افراد جدید
کودکان، زمانی که افراد جدید و چهره‌های ناآشنا را می‌بینند، عکس‌العمل‌های متفاوتی دارند. برخی از آنها بزرگ‌ترین لبخند را روی صورت می‌کارند و برخی دیگر در اتاقشان پنهان می‌شوند.
ویژگی‌ها
بعضی از کودکان ملاقات و تعامل با افراد غریبه را دوست دارند و برخی دیگر دوست ندارند. حال باید دید نحوه برخورد صحیح با هرکدام از این دو گروه چگونه است.
چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
- اگر کودک در مقابل افراد جدید مقاومت نشان می‌دهد
- کودک را در فرایند معرفی افراد قرار دهید و او را به طرف مقابل معرفی کنید. درباره کتاب یا اسباب‌بازی محبوب کودک صحبت کنید تا موضوعی مشترک برای گفت‌وگو و آشنایی پیدا شود.
- اگر قرار است با افراد جدید ملاقات کنید، از قبل کودک را آماده کنید.
- حامی کودک باشید و به او برچسب نزنید. القابی نظیر «خجالتی» یا «درون‌گرا» را به کودک نسبت ندهید.
- اگر کودک نسبت به افراد جدید مشتاق است
- برای کمک به مهارت‌های اجتماعی کودک، فرصت‌های تعاملی متعددی را برای او فراهم کنید.
- اگر کودک در لحظه دشواری گیر کرده است، برای کمک به حل مسئله پا پیش بگذارید. به یاد داشته باشید که اجتماعی‌ترین کودکان هم ممکن است در لحظات سختی گرفتار شوند.
- به کودک پیشنهاد دهید که مدت زمانی را به‌تنهایی بازی کند.
مشاهده رفتارهای کودکان و نحوه عملکرد آنها در زندگی روزمره به شما کمک می‌کند تا منش و ویژگی های شخصیتی کودکان را بشناسید. تربیت کودک اصلاً کار ساده‌ای نیست، اما درک ویژگی های شخصیتی کودکان در این مسیر راهنما و یاری‌گر شما خواهد بود. در مقام والد، در فعالیت‌های کودک درگیر شوید و زمانی را برای رمزگشایی نیازهای او و برآورده کردن آنها اختصاص دهید تا فرزندتان را به فرد مؤثر و مثبتی تبدیل کنید.
سپاس بسیار مفید بود.