نحوه درست استفاده از رسانه در سنین مختلف کودکان

با رعایت این نکات، می‌توانید مطمئن باشید که فرزند شما استفاده‌ی سالمی از تلویزیون، موبایل و اینترنت خواهد داشت. تا چند سال پیش، تنها نگرانی پدر و مادرها درباره‌ی استفاده از رسانه در کودکان این بود که فرزندشان بیش از حد تلویزیون تماشا نکند یا ساعت‌های زیادی را در حال بازی‌های ویدیویی نگذراند. این دغدغه‌ها هنوز هم وجود دارند، اما امروزه لیست نگرانی‌های والدین در رابطه با آسیب‌های رسانه طولانی‌تر هم شده است. گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها، نرم‌افزارهای مختلف، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، همگی می‌توانند کودکان (و البته بزرگسالان) را در هر سنی، گرفتار کنند. یک پدر و مادر آگاه در این موقعیت باید چکار کند؟ بدیهی است که نادیده گرفتن مسئله گزینه‌ی مناسبی نیست، اما کشیدن یک نفس عمیق و ایجاد تعادل حتما یک پیشنهاد عالی برای حل مسئله خواهد بود. 

در این مقاله نکاتی عملی برای شما فراهم کرده‌ایم که متناسب با بازه‌های سنی مختلف کودکان تقسیم‌بندی شده‌اند و برای شروع کار راهنمای خیلی خوبی هستند.

استفاده از رسانه در کودکان صفر تا چهار ساله

• مواجهه‌ی محدود با تلویزیون، موبایل و تبلت

متخصصان شدیدا توصیه می‌کنند که کودکان زیر ۱۸ ماه به‌طور کلی نباید از تلویزیون و دیگر رسانه‌های سرگرم کننده استفاده کنند. پس از ۱۸ ماهگی شما می‌توانید معرفی برنامه‌های باکیفیت را به فرزندان خود شروع کنید، اما همچنان توصیه می‌شود که در این سن، باید کودک خود را با دقت تحت نظر داشته باشید تا بتوانید به سوالات احتمالی او پاسخ بدهید. اگر کودک دو تا پنج ساله دارید، به شما توصیه می‌شود که استفاده از رسانه را به یک ساعت محدود کرده و در این مدت، از برنامه‌های کاملا مناسب و باکیفیت بهره ببرید. توجه داشته باشید که در این بازه‌ی سنی هم بهتر است همراه با کودک خود برنامه‌ها را تماشا کرده و به سوالات او جواب دهید. 

• آغاز هدایت کودک با ارائه‌ی الگوی مناسب

قبل از آن که کودک شما صاحب یک تلفن یا تبلت باشد، بهتر است نحوه‌ی استفاده از این وسایل را به کودک نشان دهید. به همین منظور، شما نباید سر میز شام پیام‌های خود را بر روی تلفن همراهتان چک کنید. زمانی که کسی با شما صحبت می‌کند، به او نگاه کنید نه به گوشی موبایل خود. از یاد نبرید که فرزند شما همیشه در حال نظاره‌ی شماست و فرزند شما همه چیز، همه چیز را، ثبت و ضبط می‌کند. به این صورت است که فرزند شما چیزهای مختلف را یاد می‌گیرد.  

• ارزش اسباب‌بازی‌های سنتی و فضاهای بازی را دست کم نگیرید

بسیار مهم است که فرزند شما، «بازی‌های آزاد» را تجربه کند، که به این معناست که خودش تصمیم بگیرد که چه کارهایی باید انجام بدهد، چطور انجام بدهد و فقط به خاطر بازی کردن بازی کند، نه برای رفتن به مرحله‌ی بعد در یک گیم کامپیوتری یا حتی یاد گرفتن یک مهارت خاص. کودکان باید لذت اجرا کردن – و البته شکستن- قوانینی که خودشان وضع کرده‌اند را بچشند. این شکل بازی به کودک اجازه می‌دهد که:

• با سرعت مطلوب خودش بازی و حرکت کند و نه با سرعت (و عجله‌ای) که یک بازی کامپیوتری به او تحمیل می‌کند. 
• خلاقیت به خرج دهد. 
• تصمیم‌گیری را تجربه کند. 
• به‌اشتراک‌گذاری و همکاری با دیگران را تمرین کند. 
• بر دیگران رهبری کند و از حق خودش دفاع کند. 

اپلیکیشن‌های موبایل، حتی آن دسته از اپلیکیشن‌هایی که ادعا می‌کنند آموزشی هستند، به‌هیچ عنوان برای آن شکل از یادگیری که به‌صورت طبیعی برای کودک اتفاق می‌افتد، مناسب نیستند. 

• تبلت را در خانه بگذارید

درست است که وجود موبایل و تبلت می‌تواند در زمان سفر با اتومبیل یا هواپیما مفید باشند و در حل چالش‌های مسیرهای طولانی به شما کمک کنند، اما این وسایل جایی در کالسکه‌ی کودک یا مسیر رفتن به مدرسه یا مهد کودک ندارند. مهم است که فرزند شما این فرصت را داشته باشد که در دنیای واقعی به اطراف خود نگاه کرده و تفریحی برای خود پیدا کند (در اینجا از یادگیری حرف نمی‌زنیم). نیازی به گفتن نیست که موبایل و تبلت هیچ جایی در قرارهای بازی‌ کودک با همسالان خود ندارد. 

استفاده از رسانه در کودکان ۵ تا ۱۱ ساله

• برنامه‌ها را با هم تماشا کنید

اگر نگران پیام‌های منفی رسانه‌های اجتماعی هستید، بهترین راه، همراهی با کودکتان در استفاده از این امکانات است. در این صورت، شما می‌توانید زمانی که چیزی به نظرتان درست نبود، آن را به فرزند خود خاطر نشان کنید. اگر دختر شما فقط به قهرمان‌های پسر علاقه نشان می‌دهد، یک فیلم یا کارتون با کاراکتر دختر قهرمان و تاثیرگذار، برای او دست و پا کنید. اگر روابط ناسالم یا استانداردهای زیبایی غیر استانداردی را در یک کارتون مشاهده کردید، زمینه‌ی گفتگو درباره‌ی این مسائل با فرزندتان را فراهم کنید. انجام این اقدامات، در کنار این که بر ارزش‌های خانوادگی شما صحه می‌گذارد، به فرزندتان یاد می‌دهد که به‌شکلی فعال و نه غیر فعال تلویزیون تماشا کند و این کار به اعتماد به نفس او کمک خواهد کرد. در هنگام پخش پیام‌های بازرگانی نیز این کار را انجام دهید. 

• استفاده از تلویزیون و موبایل نباید همه‌ی وقت کودک را بگیرد

کارشناسان توصیه می‌کنند که والدین باید محدودیت‌هایی منطقی را برای مدت زمان استفاده از تلویزیون، تبلت یا بازی‌های کامپیوتری برقرار کنند. همچنین طراحی فضاها و زمان‌هایی که کاملا عاری از چنین وسایلی باشند، بسیار ضروری است. مثلا بسیار مهم است که در زمان خواب یا خوردن وعده‌هایی غذایی از تلویزیون یا موبایل استفاده نشود. برقراری و اجرای این دست محدودیت‌ها از سنین پایین به کودکان یاد می‌دهد که به‌شکلی سالم از این وسایل استفاده کنند. 

• درایت به خرج دهید

تشخیص این موضوع که استفاده از رسانه در کودکان به صورت با کیفیت به چه شکل امکان‌پذیر است، ممکن است ساده نباشد. اما به‌طور ساده انیمیشن‌ها و بازی‌هایی برای فرزند شما مناسب هستند که:

• مناسب سن او باشند. 
• تصور و خلاقیت او را درگیر کنند. 
• ارزش‌های صحیحی را به کودک منتقل کنند. 

در نتیجه، اگر تشخیص می‌دهید که فرزند شما نباید یک گیم خاص را بازی کند یا یک انیمیشن خاص را تماشا کند، دلایل خود را به‌صورت مشخص برای کودک توضیح دهید، نه این که فقط به او بگویید که این بازی یا انیمیشن «بد» است. 

• گیم یا انیمیشن را به‌عنوان جایزه یا تنبیه کارهای کودک برای او مطرح نکنید

تکنولوژی به‌خودی‌خود شدیدا برای کودکان جذاب است و اگر قرار باشد ما بازی‌های کامپیوتری یا تماشای انیمیشن را به‌عنوان پاداش کارهای خوب یا تنبیه کارهای بد کودک در نظر بگیریم، جذابیت آن را باز هم در چشم او بیشتر می‌کنیم، چرا که با این کار، تکنولوژی به عنوان چیزی بسیار خواستنی برای کودک مطرح می‌شود. در نتیجه، شانس این که کودک برای تکنولوژی ارزش بیش از حد قائل شود، بسیار بالا می‌رود. 

• کودک را تشویق کنید که فعالیت‌های دیگری هم انجام دهد

راه‌های زیادی برای خوش گذراندن وجود دارند. پیاده‌روی و دویدن در فضای بیرون از خانه، انجام یک ورزش خاص، مطالعه‌ی کتاب، درست کردن کاردستی. تنوع، یک اصل مهم برای ایجاد تعادل در زندگی است. زمینه‌ای را فراهم کنید که فرزند شما علاقه‌مندی‌های مختلفی برای خودش داشته باشد. سعی کنید که خودتان هم مدل خوبی برای این موضوع باشید. اجازه دهید فرزندتان مشاهده کند که شما کتاب می‌خوانید و چیزهایی می‌سازید و سرگرمی‌هایی دارید. در نهایت به همان اندازه که به استفاده از رسانه در کودکان بها می‌دهید، به این فعالیت‌ها نیز بها بدهید. 

• آمادگی این موضوع را داشته باشید که فرزند شما با محتوای غیراخلاقی و نامناسب مواجه شود

فرزند شما، حتی اگر دقیقا به دنبال محتوای نامناسب و غیراخلاقی (مثل پورنوگرافی) هم نباشد، باز هم ممکن است به‌راحتی با آن مواجه شده و جذب آن شود. در چنین موقعیت‌هایی، کنجکاوی کودک نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. بنابراین مهم است که شما خجالت را کنار گذاشته و گفت‌وگوهایی صریح، صادقانه و مناسب سن کودک درباره‌ی رابطه‌ی جنسی با او داشته باشید. به یاد داشته باشید که اگر شما به کنجکاوی‌های فرزندتان درباره‌ی رابطه‌ی جنسی پاسخ بدهید، او با احتمال کمتری در اینترنت به دنبال جواب سوالات خود خواهد گشت و با احتمال بیشتری آنچه را که در اینترنت دیده یا از دوستانش شنیده را با شما در میان خواهد گذاشت. 

همچنین اگر احیانا با فیلم‌های پورن مواجه شد، برایش توضیح دهید که مثل هر فیلم دیگری، چنین فیلم‌هایی نیز به‌هیچ عنوان واقعی نیستند. 

استفاده از رسانه در نوجوانان و جوانان (بالای ۱۲ سال)

• به الگوسازی خود ادامه دهید

زمانی که فرزند شما به سن مناسب رسید و دارای موبایل و تبلت شخصی شد، احتمالا شما دیگر اختیار خیلی از مسائل را نخواهید داشت، اما به یاد داشته باشید که قوانین قدیمی همچنان برقرار هستند. شما نباید سر میز شام از موبایل خود استفاده کنید و مطمئن شوید که رسانه‌ها رقیب فرزندتان در کسب توجه شما نباشند. در کنار الگوسازی مناسب، چنین کارهایی به کودک نشان می دهد که شما مراقب او بوده و به دغدغه‌هایش اهمیت می‌دهید. در نتیجه، فرزند نوجوانتان نیز هرچه بیشتر به شما اعتماد خواهد کرد. حتی اگر فرزند شما بزرگ شده باشد، همچنان نیاز دارد که با شما صحبت کند و دوستانش جای شما را برایش پر نمی‌کنند. 

• حریم شخصی کودک را محترم بشمارید

زمانی که فرزند شما به ۱۳ سالگی رسید، اجازه دارد که یک حساب کاربری در فیس‌بوک یا دیگر شبکه‌های اجتماعی داشته باشد. به‌هرحال، سن استفاده از رسانه‌های اجتماعی در خانه‌ی شما هر چه که هست، از این موضوع اطمینان حاصل کنید که فرزندتان به حریم شخصی اهمیت می‌دهد. همراه با فرزندتان درباره‌ی تنظیمات حریم شخصی سرچ کرده و به او یاد بدهید که چه زمانی یک چیز عمومی است و چه زمانی خصوصی، و عمومی یا خصوصی بودن چه تاثیری بر عکس‌ها و فیلم‌هایی که به اشتراک می‌گذارند، دارد. به عنوان یک قانون کلی، فرزند شما نباید چیزی را به‌صورت آنلاین به اشتراک بگذارد، مگر این که هیچ مشکلی نداشته باشد که تمام دنیا، از جمله مادربزرگ و عمه‌هایش، آن را ببینند. 

• با فرزندتان دوست باشید، اما جاسوسی او را نکنید

اگر فرزند شما در شبکه‌های اجتماعی حضور دارد، او را دنبال کنید، با او دوست بشوید و بر صفحه‌اش نظارت داشته باشید. اما به پیام‌های متنی او وارد نشوید، مگر آن که چیزی شما را نگران کرده باشد. بنا را بر اعتماد به فرزندتان بگذارید. 

• این موضوع را برای فرزندتان روشن کنید که انتشار بعضی از عکس‌ها اصلا ایده‌ی خوبی نیست

گاهی اوقات کودکان فکر می‌کنند که به‌اشتراک‌گذاری عکس‌های خودشان یک راه مناسب برای ایجاد اعتماد است، اما همان‌طور که می‌دانیم، این روش به‌راحتی می‌تواند در جهت عکس عمل کند. درباره‌ی راه‌های سوءاستفاده‌ی افراد با فرزندتان صحبت کنید. مثلا این که رفیق یا پارتنری که فرزندتان بسیار به او اعتماد دارد و عکس‌های خود را در اختیارش می‌گذارد، ممکن است واقعا قابل اعتماد نباشد. یا حتی اگر قول می‌دهد که عکس‌ها را پاک کند، این کار را انجام ندهد و بقیه‌ی افراد عکس‌های فرزند شما را در موبایل او ببینند. به فرزندتان بگویید که به محض فرستادن یک عکس، دیگر هیچ کنترلی بر آن ندارد و به غیر از شایعات و حرف‌هایی که امروز درباره‌ی او زده می‌شوند، این کار به راحتی می‌تواند روابط آینده‌ی او یا فرصت‌های شغلیش را تحت تاثیر قرار دهد. 

همچنین اگر فرزندتان این را نمی‌داند، برایش توضیح دهید که فرستادن عکس‌های نامناسب می‌تواند هم او و هم دوستش را دچار مشکلات روحی روانی کند. 

• نوشتن پیام‌های متنی در شبکه‌های اجتماعی، یک هنر است

برای فرزندتان توضیح دهید که فرستادن پیام‌های متنی به‌راحتی می‌تواند افراد را دچار سوءتفاهم کند. برایش توضیح دهید که از آنجا که در هنگام نوشتن پیام، شخص مقابل صدای فرزندتان را نمی‌شنود و حالت‌های چهره‌اش را نمی‌بیند، ممکن است منظورش را به درستی متوجه نشود. این وضعیت در مورد درک فرزندتان از پیام‌های متنی دیگران هم صادق است. مخصوصا شوخی کردن ممکن است کاملا بی‌ادبانه و بی‌رحمانه به نظر برسند. بنابراین، برای جلوگیری از سوءتفاهم، بهتر است همیشه در هنگام شوخی کردن، کاملا روشن کند که در حال شوخی کردن است و لحنش جدی نیست.