دوستی‌های خوب اغلب باارزش‌ترین قسمت‌های دوران کودکی‌اند. دوستی صمیمی در کودکان یعنی آنها میزان چشمگیری از وقتشان را با یکدیگر سپری می‌کنند و تمایل دارند پیوندهای محکمی تشکیل دهند. کودکان روزنه اجتماعی منسجمی را مهیا می‌کنند که به آنها کمک می‌کند مهارت‌های اجتماعی کسب کنند. همچنین برایشان منبع حمایتی است که بیشتر کودکان به آن وابسته‌اند و از آن لذت می‌برند. اغلب، این کودکان دوستان دیگری هم دارند که علاقه‌مندند با آنها هم وقت بگذرانند. باوجوداینکه بیشتر کودکان یک یا چند دوست صمیمی دارند، برخی کودکان این‌گونه نیستند.
والدین ممکن است درمورد اهمیت داشتن دوست بسیار صمیمی تردید داشته باشند. برای مثال، شما ممکن است از اینکه کودکتان دایره روابط اجتماعی‌اش را محدود به یک نفر کرده است نگران باشید. یا ممکن است تصور کنید که اگر دوست صمیمی نداشته باشد، از دست می‌رود. همچنین ممکن است نگران مراقبت از کودکتان پس از به هم خوردن روابط دوستانه‌اش باشید.
در اینجا، اهمیت روابط دوستی صمیمی در کودکان ، فواید دوست صمیمی و معایب آن و سایر انواع دوستی‌ها بررسی می‌شود. در این مقاله به چگونگی پیشرفت روابط دوستانه در سنین مختلف و مدل‌های متفاوت کودکان پرداخته می‌شود. همچنین بررسی می‌شود که والدین برای پیشرفت مهارت‌های دوست‌یابی چگونه می‌توانند به فرزندشان کمک کنند.
| آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
دوست صمیمی در کودکان چیست؟
بیشتر کودکان یک دوست صمیمی یا گروهی از دوستان صمیمی دارند. سایر کودکان گروهی از دوستان دارند که یکی یا تعدادی از آنها را به‌عنوان دوست صمیمی در نظر نمی‌گیرند. هرچند یک یا چند نفر از آن کودکان وقت بیشتری را با فرزندتان سپری می‌کنند و عملاً دوست صمیمی خواهند بود.
این روابط ممکن است سال‌ها به طول بینجامند یا عمر کوتاهی داشته باشند. برخی کودکان دوران کودکی‌شان را با مجموعه‌ای از دوستان صمیمی به اتمام می‌رسانند، برخی ممکن است یک دوست را در کل مدت زندگی‌شان حفظ کنند. بنابراین، تعدادی کودکان هستند که گروه کوچک یا بزرگی از دوستان دارند که هیچ‌کدام از آنها بر دیگری برتری ندارد. دیگران ممکن است دوست صمیمی نداشته باشند یا ترجیح دهند تنها بازی کنند.
اغلب، بهترین روابط دوستانه به‌صورت طبیعی یا به دلایل عملی پیشرفت می‌کند. به‌ویژه هنگامی که کودکان با سلایق یا پیش‌زمینه‌های مشترک در تقابل نزدیک با یکدیگر باشند. کودکانی که میزان چشمگیری از زمانشان را با هم می‌گذرانند مانند نشستن کنار هم در کلاس، بازی در یک تیم ورزشی، شرکت در یک باشگاه و فعالیت یا زندگی در یک محله. این کودکان تمایل بیشتری دارند تا با هم این‌گونه ارتباطات را تشکیل دهند.
از سوی دیگر، بچه‌ها ممکن است به‌صورت آنلاین یا در جای دیگری حضوری ملاقات کنند و با هم جور شوند. اگر والدین بچه‌ها با هم دوستان خوبی باشند، بچه‌ها به‌راحتی می‌توانند با هم دوستان صمیمی شوند، زیرا آنها مدت زمان زیادی را با هم می‌گذرانند.
اغلب کودکانی با خصوصیات، شخصیت‌ها و سلایق مشترک به هم جذب می‌شوند. اما گاهی کودکانی با شخصیت‌های کاملاً متفاوت و آن‌هایی که به نظر می‌آید هیچ چیز مشترکی ندارند ممکن است دوستان صمیمی شوند.
عوامل تاثیرگذار بر دوست‌یابی در کودکان
دکتر مایکل وایت هد، درمانگر خانواده و ازدواج شهر تویین فالز واقع در ایالت ایداهو، تخمین می‌زند که به‌طور میانگین اغلب کودکان بین 7 تا 9 دوست دارند. به گفته ی او «این افراد کسانی‌اند که کودکان با آنها صحبت می‌کنند و به‌طور منظم و رودررو با آنها ملاقات می‌کنند.» تعداد و کیفیت روابط دوستانه برای هر کودک متفاوت است و به عوامل متعددی مانند نوع شخصیت، مهارت‌های تنظیم هیجانی و رفتارهای اجتماعی مانند صمیمیت بستگی دارد.
وایت هد می‌گوید: «من فکر می‌کنم این موضوع بسیار به کودکان و سطح برون‌گرایی آنها بستگی دارد که این دو مورد تعیین‌کننده تعداد دوستان صمیمی است که آنها می‌توانند داشته باشند.» تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که داشتن والدینی با مهارت‌های اجتماعی مثبت به‌عنوان الگو می‌تواند در آموزش مهارت دوست‌یابی و دوست ماندن به بچه‌ها کمک کند.
اهمیت روابط دوستانه کودکان
روابط دوستانه کودکان اهمیت دارد زیرا امکان معاشرت، حمایت، تعامل اجتماعی با همسالان و فرصت کشف هویتشان در محیط خارج از خانواده را برای کودکان فراهم می‌کند.
رنتا کلاباچا، درمانگر خانواده و ازدواج در شهر شیکاگو ایالت ایلینویز، می‌گوید: «روابط دوستانه بخش عظیمی از تکامل در چرخه زندگی محسوب می‌شود.»
نقش دوست صمیمی در تکامل کودکان
دکتر مایکل وایت هد، درمانگر خانواده و ازدواج
عزت‌نفس
تحقیقات نشان می‌دهند که داشتن گروهی قوی از دوستان به کودکان کمک می‌کند تا درباره خودشان احساس خوبی داشته باشند. به‌خصوص داشتن ارتباطات دوستانه متقابل، عزت‌نفس را افزایش می‌دهد و احساسات مثبت درباره مدرسه و همکلاسی‌هایشان ایجاد می‌کند.
مهارت‌های اساسی اجتماعی
کلاباچا توضیح می‌دهد که، در زمان کودکی و نوجوانی، دوستی‌ها به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌های متعددی مانند قدرت حل مسئله، حل اختلاف، قدرت مصالحه، مهارت‌های شنیداری، تدبیر، تنظیم احساسات، احساس استقلال، شکل‌گیری هویت و ایجاد حس تعلق یا اجتماعی بودن را پرورش دهد.
درحقیقت، تحقیقات نشان می‌دهند که داشتن دوستی‌های محکم کودکی با سلامت احساسات مربوط به تعلق و پیشرفت مهارت‌های سالم اجتماعی مرتبط است. علاوه‌براین، داشتن حداقل یک دوست در زمان کودکی با سلامت روانی بهتری در بزرگسالی مرتبط است.
هوش احساسی
وایت هد اشاره می‌کند که تحقیقات نشان داده‌اند که هوش احساسی (ظرفیت تنظیم احساسات و مناسب بودن ازنظر اجتماعی) بیشتر از آی‌کیو پیش‌بینی‌کننده موفقیت بزرگسالان است. به گفته وی، هنگامی که کودکان ارتباطات مثبتی با همسالان خود داشته باشند، به احتمال زیاد مهارت‌های تنظیم احساسی، حل اختلاف و توانایی حل مسئله در آنها افزیش می‌یابد.
اغلب اوقات، هنگامی که کودکان از لحاظ اجتماعی منزوی‌اند یا از روابط مثبت با همسالانشان دور می‌شوند، ارتباطات منفی با همسالان افزایش می‌یابد (مانند تأثیرات بد یا قلدری). وایت هد می‌گوید: «این موضوع می‌تواند مسیر کودک را به‌سمت رفتارهای بیرونی منفی بکشاند.»
شرایط برابر
دکتر جیمز یونس، پروفسور روانشناسی دانشگاه کاتولیک واشنگتن، می‌گوید: «در ادامه، دوستی بین همسالان به کودکان اجازه می‌دهد که رابطه‌ای با شرایط برابر را تجربه کنند.» این پویایی متفاوت با آن چیزی است که در داخل خانواده تجربه می‌شود، چراکه در خانواده والدین صاحب‌نظر و مرجع قدرت‌اند. یونس بیان می‌کند: «دوستی رابطه‌ای ضروری و متمایز از روابط با والدین است.» درحقیقت او می‌گوید که همسالان در دنیای متقابلی زندگی می‌کنند که در آن هر کودک اقتدار و استقلال را با دیگران به اشتراک می‌گذارد.
یونس ادامه می‌دهد: «از تماشای کودکان خردسال در حال بازی درمی‌یابیم که آنها به‌طور مشترک قوانین را تعیین می‌کنند. دوستی از این رابطه متقابل شکل می‌گیرد که در آن همسالان منتخب توافق می‌کنند که با هم کنار بیایند و از یکدیگر حمایت کنند.»
آیا دوست صمیمی در کودکان بهترین است؟
دوستان معمولی و دوست صمیمی در کودکان هر دو اهمیت دارند و می‌توانند نیازهای متفاوتی را برای کودکان برآورده کنند. تحقیقات نشان می‌دهند که داشتن شبکه‌ای قوی از دوستی‌ها در دوران کودکی (شبکه‌ای شامل دوست صمیمی، ولی نه‌فقط محدود به آن) برای سازگاری روانی مثبت و سلامتی مفید است. به‌علاوه، داشتن یک یا دو دوست (حتی اگر دوستان صمیمی نباشند) فواید چشمگیری برای تکامل احساسی و اجتماعی کودکان خواهد داشت.
کلاباچا می‌گوید: «کودکان به‌طور قطع به دوستان نزدیک با علایق مشترک نیاز دارند تا بتوانند احساسات و مشکلاتشان را با آنها در میان بگذارند و حس تعلق به کسی را تجربه کنند. اما بازی با کودکانی از سنین مختلف با سلایق متفاوت نیز به همان اندازه اهمیت دارد. زیرا به کودکان اجازه می‌دهد مهارت‌های کار گروهی و همدلی را با در نظر گرفتن سن، توانایی و سطح علاقه دیگران گسترش دهند. همچنین در کنار آن، اگر بزرگ‌ترین فرد گروه دوستان باشند، مهارت‌های رهبری و پرورش را می‌آموزند تا بتوانند به‌خوبی در کنار هم بازی کنند.»
پذیرفتن انواع روابط دوستانه
داشتن یک دوست صمیمی مزایای زیادی دارد، مانند صمیمیت شخصی، احساس تعلق و رفاقت. اما نداشتن دوست صمیمی الزاماً چیز بدی نیست. کلاباچا می‌گوید: «هیچ مطالعه‌ای ندیده‌ام که یک عدد یا نوع خاصی از روابط دوستانه را بهتر یا بدتر از دیگری معرفی کند.»
مزایای داشتن گروهی از دوستان در کودکان
مزایای داشتن گروهی از دوستان بی‌اندازه است، البته بیشتر شامل احساس دوست داشته شدن، مرتبط بودن و پذیرفته شدن است، به‌ویژه هنگامی که صحبت از جمعیت‌های خاص (مثل مهاجران جدید و اقلیت‌ها) باشد.
دکتر مایکل وایت هد، درمانگر خانواده و ازدواج می‌گوید: «علاوه‌براین، داشتن یک دوست صمیمی معایبی نیز دارد. برای مثال، اگر رابطه دوستی به پایان برسد، کودک ممکن است احساس سرخوردگی، عصبانیت، تنهایی، خیانت یا طردشدگی کند، درحالی‌که از نابودی این پیوند نزدیک غمگین است. این احساس فقدان ممکن است بسیار قوی‌تر از زمانی تجربه شود که یک دوستی معمولی به پایان می‌رسد، به‌خصوص اگر پای زورگویی در میان باشد.
کلاباچا می‌گوید: «اگر فرزندتان رابطه دوستانه‌ای دارد که به‌طرز ناخوشایندی به پایان رسیده است، افکار، احساسات یا قضاوت خود را درمورد دوستش به او تحمیل نکنید. در عوض، به صحبت‌های کودک درمورد کشمکش‌هایش گوش دهید. آموزش حس غم، به‌ویژه برای بچه‌های کوچک‌تر و ارائه راه‌هایی برای گذر از این مرحله (مانند دور هم جمع شدن با دوستان دیگر یا شرکت در فعالیت‌های جدید) می‌تواند مفید باشد.
به‌هرحال، درگیری یا احساسات آسیب‌دیده به بهترین دوستی‌ها محدود نمی‌شود و ممکن است در هر نوع رابطه‌ای بین بچه‌ها ایجاد شود. کلاباچا می‌گوید: «اشکال اصلی هر گروهی از دوستان عموماً مربوط به درگیری‌های بین بچه‌هاست. این درگیری‌ها ممکن است با یک نفر یا بین چند کودک در گروه اتفاق بیفتد و باعث شود دیگران احساس کنند که باید طرف کسی را بگیرند یا از گروه جدا شوند تا از درگیری یا نگرانی جلوگیری کنند.»
دکتر جیمز یونس می‌گوید: «دوستی رابطه‌ای صادقانه است که در آن هر فرد به دیگری احترام می‌گذارد زیرا آنها چیزی را با هم ساخته‌اند.»
نقش والدین در تقویت مهارت‌های دوستی در کودکان
راه‌های زیادی وجود دارد که والدین می‌توانند به بچه‌ها در دوست‌یابی و حفظ دوستی‌ها کمک کنند. به‌هرحال، وایت هد و کلاباچا هر دو معتقدند که هیچ دلیلی وجود ندارد که مستقیماً در تسهیل ایجاد روابط دوستانه صمیمی تلاشی صورت گیرد. در عوض، والدین می‌توانند به‌سادگی فرصت‌هایی را برای فرزندانشان فراهم کنند تا با همسالان مشابه و هم‌فکر خود تعامل داشته باشند و به‌راحتی حمایت اولیه را برای معاشرت مثبت ارائه دهند و سپس منتظر جور شدن بچه‌ها با هم باشند.
وایت هد توصیه می‌کند: «والدین باید مهارت‌های اجتماعی حرفه‌ای را آموزش دهند و زمان‌هایی را برای ملاقات فرزندانشان با دوستان خود در نظر بگیرند.»
وایتهد می‌گوید: در نسل‌های پیشین، بچه‌ها به‌راحتی تنها به پارک می‌رفتند و سایر کودکان را ملاقات می‌کردند و دوست می‌شدند. اما ازآنجاکه امروزه نظارت بیشتر امری عادی است، دوستی کودکان بیشتر به مشارکت والدین وابسته است. او ادامه می‌دهد: «من قبلاً از برگزاری قرارهایی برای بازی کودکان متنفر بودم، اما این واقعیت امروزه اکثر ارتباطات اجتماعی کودکان است.»
وایتهد توصیه می‌کند: «برای بچه‌هایی که مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارند یا موانع دیگری برای پرورش دوست‌یابی بر سر راه آن‌هاست، بهتر است والدین قبل از هر ملاقات آداب معاشرت را مرور کنند.» جست‌وجوی دوستان بالقوه در میان بچه‌ها که علایق مشترکی دارند، مانند فوتبال، کتاب، هنر، ابرقهرمانان یا هر چیز دیگری که فرزندتان دوست دارد، می‌تواند به گرد هم آوردن بچه‌ها کمک کند.
وایتهد پیشنهاد می‌کند: «اگر مشکلات شدیدی برای دوست‌یابی در کودک وجود داشته باشد، والدین باید بچه‌ها را در فعالیت‌هایی شرکت دهند که کودک علاقه دارد و در جایی که بچه‌های دیگر در آن حضور خواهند داشت.» کلاس‌های آشپزی، گروه‌های تئاتر، گروه‌های بازی‌های رایانه‌ای یا ویدئویی، ورزش، فعالیت‌های کتابخانه‌ای و انجمن‌های ادبی ایده‌های امکان‌پذیر دیگری‌اند.
کلاباچا می‌گوید: «تا زمانی که فرزندتان بتواند دوست پیدا کند، با همسالانش معاشرت مثبت داشته باشد و تعطیلات را به‌تنهایی سپری نکند، دیگر نباید زیاد نگران باشید که آیا او دوست صمیمی دارد یا به مشارکت والدین برای دوست‌یابی نیازمند است.» بااین‌حال، اگر کودک تلاش می‌کند ولی به نظر می‌رسد که منزوی و دورافتاده از جمع است، والدین می‌توانند با ایفای نقش در حین بازی، پیدا کردن گروه مهارت‌های اجتماعی یا یافتن فعالیتی که کودک از برقراری ارتباط با افراد آن گروه لذت ببرد، به او کمک کنند تا مهارت‌های اجتماعی شدن را ایجاد کند.
پشتیبانی قدم‌به‌قدم از روابط دوستی در کودکان
در طول دوران کودکی، والدین می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند تا مهارت‌های دوستی سالم را تقویت کنند. در اینجا پیشنهادات کلاباچا آمده است.
کودکان نوپا، پیش‌دبستانی و کودکان دوره اول ابتدایی:
والدین می‌توانند به بچه‌ها کمک کنند تا مهارت‌های خوب دوستی مانند اشتراک‌گذاری یا همدلی را توسعه دهند.
بچه‌های دبستانی:
والدین می‌توانند به بچه‌ها کمک کنند تا دعوا و مشاجرات را از طریق فکر کردن به راه‌حل‌های متعدد جهت‌دهی کنند.
نوجوانان و نوجوانان:
والدین می‌توانند با پرسیدن سؤالاتی به بچه‌ها کمک کنند تا کیفیت دوستی‌ها را ارزیابی کنند یا به نوجوان اجازه دهند درمورد هرگونه مسائل مربوط به دوستی فکر کند. البته والدین اجازه ندارند درمورد دوست‌ها و رفتارهایشان اعمال نظر کنند.
بااین‌حال، یونس خاطرنشان می‌کند که والدین باید از وابستگی یا درگیر شدن بیش از حد در زندگی اجتماعی فرزند خود اجتناب کنند. همچنین اهمیت دارد که برای نقش منحصربه‌فردی که دوستی با همسالان (دوستان صمیمی یا سایر دوستان) برای بچه‌ها ارائه می‌دهد، ارزش قائل شوند. یونس می‌گوید: «گاهی اوقات، والدین سعی می‌کنند «بهترین دوست» فرزندشان باشند یا سعی می‌کنند شبکه‌ای اجتماعی بسازند که معتقدند در درازمدت به موفقیت منجر می‌شود.»
پس دوستی به دارایی باارزشی تبدیل می‌شود که والدین در آن مداخله می‌کنند. این موضوع اهمیت و ارزش دوستی را تضعیف می‌کند، چراکه هر فردی چه کودک و چه بزرگسال برای یافتن روابط متقابل راه خودش را دارد. پس به کودکتان کمک کنید که در مسیر دوست‌یابی قرار گیرد و روی مهارت‌های مرتبط کار کند. در ادامه اجازه دهید آنها در مسیر دوستی خودشان از پس چگونگی و زمان یافتن دوست صمیمی برآیند.
کلام آخر
والدین دوست دارند فرزندانشان در روابط دوستانه خود شاد باشند. بنابراین، ممکن است اگر فرزندتان دوست صمیمی نداشته باشد، یا اگر او وقت خود را فقط با یک دوست صمیمی سپری می‌کند، احساس نگرانی کنید. بااین‌حال، مهم این است که فرزندتان دوستانی داشته باشد، نوع یا تعداد دقیق آنها اهمیتی ندارد. یک دوست صمیمی می‌تواند تأثیر مثبتی در زندگی فرزندتان داشته باشد، ولی فقدان این رابطه برای سلامتی او خطری محسوب نمی‌شود. البته تا زمانی که او مجموعه‌ای قوی از دوستانی دارد که می‌تواند رویشان حساب کند.
