کودکان هر روز با انبوهی از تبلیغات، اخبار جعلی و اطلاعات غلط مواجه می‌شوند. حتی کودکان خردسال نیز در معرض انواع مختلف محتوای رسانهای مثل برنامه‌ها، فیلم‌ها و تبلیغاتی که در تبلت و تلفن‌های هوشمند مشاهده می‌کنند، هستند.
مطالعه‌ای توسط بنیاد خانواده کایزر (Kaiser Family Foundation) نشان داده‌است که کودکان ۸ تا ۱۸ ساله هر روز بیش از ۷٫۵ ساعت در تعامل با انواع مختلف رسانه از تلویزیون، موسیقی و فیلم گرفته تا رایانه، بازی‌های ویدیویی و رسانه‌های اجتماعی هستند. این مطالعه با در نظر گرفتن این واقعیت که بچه‌ها در شبانه‌روز از بیش از یکی از این اشکال رسانه استفاده می‌کنند، نشان داده است که بسیاری از کودکان هر روز تقریباً ۱۱ ساعت از رسانه‌ها استفاده می‌کنند.
به همین دلیل، به گفته بسیاری از مربیان و محققان حالا که رسانه‌ها حضور فعالی در زندگی روزمره ما دارند ضروری است که والدین به فرزندان خود یاد بدهند که چگونه به مصرف‌کنندگان منتقد رسانه تبدیل شوند و آموزش نگاه انتقادی به کودکان خود را در نظر بگیرند. اما این وظیفه چگونه انجام می‌شود؟ قطعاً محدود کردن مصرف رسانه مخصوصاً برای کودکان زیر ۲ سال بسیار مهم است ، اما آموزش سواد رسانه ای به کودکان نیز به همان اندازه مهم است.
سواد رسانه ای چیست؟
طبق گزارش وب سایت رسانه حس مشترک (Common Sense Media) ؛ یک سازمان غیرانتفاعی که درباره رسانه‌ها و فن‌آوری به خانواده‌ها و مربیان آموزش می‌دهد، سواد رسانهای توانایی شناسایی انواع مختلف رسانه‌ها و درک انواع پیام‌هایی است که به ما منتقل می‌کنند.
علاوه بر رسانه‌های سنتی، رسانه‌هایی که بچه ها هر روز استفاده می‌کنند شامل پیام کوتاه ، میم (meme) و ویدیوهای که وایرال می‌شوند یعنی به سرعت در فضای اینترنت پخش می‌شوند تا محتواهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های ویدیویی و تبلیغات است. سواد رسانهای یعنی کمک به کودکان برای شناسایی انواع مختلف این رسانه‌ها و تشخیص این که تولیدکننده محتوا در رسانه قصد انتقال چه پیام‌ها و مفهومی را دارد. یادگیری نحوه تشخیص این دلایل و انگیزه‌ها اساس سواد رسانهای است.
چرا سواد رسانهای مهم است؟
اکثر مردم به شدت تحت تأثیر انواع رسانه‌ها هستند، که این موضوع در نهایت بر آن چه فکر می‌کنند و نحوه تصمیم‌گیری آنها تأثیر می‌گذارد. این امر درباره کودکان نیز صادق است. وقتی والدین به فرزندان خود آموزش می‌دهند تا در هنگام استفاده از رسانه، نگاه انتقادی داشته‌باشند، در واقع آنها را به توانایی تجزیه و تحلیل، ارزیابی و تولید انواع مختلف رسانه مجهز می‌کنند.
این کار به بچه‌ها کمک می‌کند تا بین واقعیت و داستان تفاوت قائل شوند و منابع معتبر اطلاعات را شناسایی کنند. هدف از سواد رسانهای این است که به کودکان کمک کند تا مصرف‌کننده آگاه رسانه بشوند، به مهارت‌های تفکر انتقادی دست یابند، منابع معتبر اطلاعاتی را پیدا کنند و عقاید خود را با احترام بیان کنند.
سواد رسانهای همچنین به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های شهروندی خود را توسعه دهند. در واقع، آنها می‌آموزند که چگونه با دیگران در یک بحث سالم و محترمانه شرکت کنند و در نهایت یاد می‌گیرند که چگونه در توسعه دموکراسی مشارکت کنند.
در پایان کودکانی که آموزش نگاه انتقادی به رسانه را دیده‌اند، احتمالاً تصمیمات آگاهانه‌ای باتوجه به اعتقادات و باورهای خود، اتخاذ می‌کنند. آنها همچنین به احتمال زیاد می‌دانند چگونه و چرا با آنچه که به آن اعتقاد ندارند، مواجه شوند.
فواید آموزش نگاه انتقادی به کودکان
ما در عصر دیجیتال زندگی می‌کنیم و هرکسی می‌تواند در فضای اینترنت، رسانه ایجاد کند، به این معنی که سازندگان محتوای رسانهای ممکن است انگیزه‌های پنهانی داشته باشند. به همین دلیل، ضروری است که والدین آموزش نگاه انتقادی به کودکان را جدی بگیرند.
در این تمرین به کودک آموزش بدهید که به این پرسش پاسخ بدهد: چرا شخصی پیام خاصی را تولید کرده و آیا پیام از منبع معتبری از اطلاعات است یا خیر.
اگرچه یادگیری این مهارت همیشه آسان نیست، اما یادگیری آن در دنیای امروز ضروری است. در اینجا چند روش دیگر وجود دارد که بچه ها با یادگیری آنها می‌توانند نگاه انتقادی در هنگام استفاده از رسانه داشته باشند.
یاد بگیرید که انتقادی فکر کنید
وقتی بچه‌ها شروع به ارزیابی محتوایی که می‌بینند، می‌کنند، یاد می‌گیرند اندکی درنگ کنند و به پیام‌هایی که دریافت می‌کنند، فکر کنند. و همچنین یاد می‌گیرند که تشخیص دهند که آیا این اطلاعات منطقی است یا به کمی تحقیق بیشتر نیاز دارد. در نهایت، آنها یاد می‌گیرند که به مسائل فکر کنند نه اینکه فقط ارزش ظاهری آنها در نظر بگیرند. همچنین یاد می‌گیرند مصداق‌هایی بیابند که عقاید آنها را تأیید کند.
منابع قابل اعتماد را شناسایی کنید
دانستن اینکه برای یافتن اخبار و اطلاعات معتبر باید به کدام منبع مراجعه کرد، مهارت مهمی در این عصر است. آموزش کودکان برای تبدیل شدن به مصرف‌کننده منتقد، به آنها این امکان را می‌دهد تا تشخیص دهند که برخی منابع اطلاعاتی نسبت به منابع دیگر کمتر قابل اعتماد هستند.
دیدگاه‌های مختلف را تشخیص دهید
بخشی از سواد رسانهای پذیرش این اصل است که هر کس دیدگاه متفاوتی دارد. توانایی شناسایی دیدگاه یک تولیدکننده پیام رسانه، به کودکان کمک می‌کند تا بفهمند همه متفاوت هستند و این موضوع اشکالی ندارد. حتی اگر با دیدگاه خاصی موافق نباشند، می‌توانند آن را تشخیص دهند و همزمان به آن احترام بگذارند.
یک مصرف کننده هوشمند باشید
تبدیل شدن به یک مصرف‌کننده منتقد رسانه به کودکان می‌آموزد که چگونه مشخص کنند چه محتوایی معتبر و قابل اعتماد هستند. همچنین به آنها کمک می‌کند پیام‌های تبلیغ کنندگان و بازاریاب‌ها را تشخیص بدهند و ارزیابی کنند. آنها یاد می‌گیرند که این پیام‌ها را ارزیابی کنند و با فهم بیشتر از پیام‌هایی که دریافت می‌کنند تصمیم بگیرند.
آگاهانه تصمیم بگیرید
وقتی بچه ها یاد می‌گیرند که از مصرف کنندگان منتقد رسانه‌ها باشند ، می‌آموزند که چگونه درباره یک موضوع خاص تحقیق کنند و نظرات خود را درباره آن موضوع شکل دهند. سپس از این اطلاعات برای تصمیم‌گیری، حل مساله یا توسعه عقاید خود استفاده می‌کنند. آنها به احتمال بیشتری می‌دانند که چرا به چیزی معتقد هستند و چرا کاری را انجام می‌دهند.
مسئولیت رسانهای ایجاد کنید
درک اینکه پیام‌ها، پست‌های شبکه‌های اجتماعی و فیلم‌ها همگی تأثیرگذرا هستند، بخش مهمی از سواد رسانهای است – حتی زمانی که فرزند شما خودش از تولیدکنندگان محتوای رسانهای است. در حالت ایده‌آل، این درک فرزندان شما را به سمت تولید محتوای رسانهای خود با هدف معتبر و قابل اعتماد بودن سوق می‌دهد.
چگونه به فرزندان خود بیاموزیم که مصرف کنندگان انتقادی رسانه باشند
یادگیری این که چگونه اشکال مختلف رسانه را دریابیم، پیچیده و گیج‌کننده است، اما ارزش این را دارد که به بچه‌های خود یاد دهید چگونه به مصرف کنندگان انتقادی تبدیل شوند.
در اینجا چند نکته در مورد چگونگی آموزش حتی به بچه‌های کوچکتر وجود دارد تا بتوانند مصرف‌کنندگان منتقدی برای رسانه‌ها باشند.
از سن پایین شروع به آموزش کنید
بیشتر افراد تصور می‌کنند که زمان شروع آموزش سواد رسانهای در اواخر دوره ابتدایی یا اوایل دوره راهنمایی است. اما بیشتر متخصصان رسانه‌ها می‌گویند که والدین باید خیلی زودتر از این سن شروع کنند، خصوصاً به این دلیل که امروزه کودکان از سنین پایین در معرض رسانه‌ها هستند. در حقیقت، یک گزارش در مرکز تحقیقات پیو نشان داده‌است که بر طبق اظهارات بیش از یک سوم والدین فرزندان آنها قبل از ۵ سالگی شروع به استفاده از تلفن‌های هوشمند کرده‌اند.
برای شروع آموزش سواد رسانه ای به کودک، با اصول اولیه شروع کنید. با اصل ساده‌ای مثل اشاره کردن به تفاوت بین واقعیت و فانتزی می‌توان اساس آموزش مهارت‌های سواد رسانهای را در آینده بنا نهاد. والدین می‌توانند برای کودکان خردسال توضیح دهند که افرادی که در تبلیغات بازرگانی فعالیت می‌کنند، درست مانند نمایش بازی کردن، نقش بازی می‌کنند. اگرچه درک این مفهوم ممکن است مدتی طول بکشد، اما به بچه‌ها کمک می‌کند یاد بگیرند که هر آنچه در رسانه می‌بینند بازتاب واقعی واقعیت نیست.
وقتی بچه‌ها بزرگ می‌شوند ، حتی ممکن است درک کنند که چیزهایی که در شبکه های اجتماعی می‌بینند فقط بخش جالب زندگی یک شخص است. این پست‌ها دقیقاً منعکس کننده فراز و نشیب‌هایی نیستند که افراد هر روز تجربه می‌کنند. اما حساب کاربری اکثر افراد در رسانه‌های اجتماعی فقط جنبه‌های خوب زندگی آنها را نشان می‌دهد. این آموزش باعث می‌شود کودکان باور نکنند که دیگران زندگی بهتری نسبت به آنها دارند و یا دیگران چالش‌هایی را که خود با آن مواجه می‌شوند، تجربه نمی‌کنند.
در همه حال یادگیرنده باشید و به دنبال مواردی در زندگی روزمره خود باشید که می‌تواند برای گفتگو با کودک در مورد رسانه‌ها مورد استفاده قراربگیرد. به عنوان مثال، اگر نشانه‌هایی از اطلاعات غلط را در یک خبر یا یک پست در شبکه‌های اجتماعی مشاهده کردید، در مورد آن صحبت کنید. یا اگر می‌بینید شخصی در یک ویدیوی «یوتیوب» جملات مخاطره آمیز بیان می‌کند و هیچ حقیقتی برای اثبات آن ارائه نمی‌دهد، با هم تحقیق کنید تا بفهمید واقعیت چیست.
به کودک بیاموزید که عناوین اصلی ممکن است فریبنده باشند و اینقدر جذاب نوشته می‌شوند تا فقط بر روی لینک آن کلیک کنند.
به آنها کمک کنید قبل از اشتراک گذاری آنلاین، مقاله را کامل بخوانند. بعضی اوقات یک عنوان یک ادعای تکان دهنده را مطرح می‌کند اما هنگامی که کودک شما بر روی مقاله کلیک کند، ممکن است متوجه شود که محتوای آن مقاله از ادعای آن پشتیبانی نمی‌کند.
مهم است بچه‌ها یاد بگیرند که چگونه با رسانه‌ها از طریق روش‌های سالم ارتباط برقرارکنند. بخشی از این موضوع آگاهی از این موضوع است که چه محتوایی را و به چه دلیلی به اشتراک می‌گذارند. در مورد معنای ایجاد پست یا به اشتراک گذاشتن مقاله با هم بحث کنید تا بچه‌ها یاد بگیرند از زوایای مختلف به فعالیت‌های آنلاین خود نگاه کنند.
در استفاده از رسانه با کودکان همراه شوید
تقریباً هر پدر و مادری اهمیت همراهی با فرزند در خواندن کتاب را درک می‌کند. در حین خواندن یک کتاب با هم در مورد تصاویر صحبت می‌کنید، جملات را بلند می‌خوانید و درباره داستان نظر می‌دهید. همین اتفاق باید در مورد انواع دیگر رسانه‌ها، به ویژه رسانه‌های دیجیتال هم بیفتد.
به جای اینکه فقط یک تبلت یا تلفن هوشمند به آنها بدهید، کنار آنها بنشینید و درباره کارهایی که می‌کنند و آنچه می‌بینند صحبت کنید. درباره آنچه که فکر می‌کنند یا این که در مورد مسائل خاص چه احساسی می کنند، سوال کنید. حتی می‌توانید از آنها بخواهید که به شما یاد دهند چگونه بازی ویدیویی مورد علاقه خود را انجام می‌دهند یا از آنها بخواهید در مورد ویدیویی که مشاهده می‌کنند صحبت کنند.
بارها و بارها والدین قوانین و دستورالعمل‌هایی درباره زمان استفاده از صفحه تلفن همراه، تبلت و .. تنظیم می کنند بدون این که واقعاً به این فکر کنند که بچه‌هایشان چه می‌بینند یا چه کاری انجام می‌دهند. با آنها دراستفاده از رسانه همراه شوید. باور کنید از آنچه که می‌توانید از فرزند خود بیاموزید شگفت زده می‌شوید.
به فرزند خود نشان دهید چگونه اطلاعات معتبر پیدا کنند
با بزرگتر شدن بچه‌ها به آنها کمک کنید تا یک داستان خبری معتبر را تشخیص دهند. به عبارت دیگر، روزنامه نگاران معتبر غالباً هر دو طرف داستان را به اشتراک می‌گذارند و منابعی برای اطلاعات خود فراهم می کنند. علاوه بر این از آن جایی که اطلاعات زیادی در اینترنت وجود دارد، سعی کنید به آن ها بیاموزید که کجا منابع اطلاعاتی معتبر و چگونه محتوای با کیفیت پیدا کنند.
همچنین می‌توانید رسانه‌هایی که اطلاعات خبری با کیفیت و موثق منتشر می‌کنند را به آنها معرفی کنید. سعی کنید از جملات کلیشه‌ای مانند «دیگر نمی‌توان به رسانه اعتماد کرد» خودداری کنید. هنوز منابع معتبری وجود دارند، فقط ممکن است برای پیدا کردن آنها تلاش منسجمی لازم باشد.
به بچه‌ها بیاموزید که همه چیز را زیر سوال ببرند
آموزش نگاه انتقادی به کودکان در استفاده از رسانه به کودک ، یک درس نیست. بلکه، یک مکالمه مداوم است که از همان زمان کودکی تا سن نوجوانی با کودکان خود به طور منظم دارید.
در بسیاری از مواقع، این مکالمات با سوالاتی نامحدود شروع می‌شوند که کودکان شما را به یاد محتوای رسانهای که دیده‌اند، می‌اندازند. به عنوان مثال، از نوجوان خود بپرسید که فکر می‌کند هدف تولید کننده از تولید یک مقاله یا یک ویدیو چیست. یا بپرسید فکر می‌کند چه کسی از تولید این مقاله یا فیلم سود می‌برد.
حتی می‌توانید از آنها در مورد برنامه‌ای که در رسانه دیده‌اند و فکر می‌کنند قابل باوراست، سوال بپرسید و درباره این که چگونه می‌توانند درباره آن تحقیق کنند تا بفهمند که آیا چنین چیزی حقیقت دارد، صحبت کنید. سوالاتی از این قبیل باعث می‌شود که اندکی تامل کنند و به پیام رسانهای که تماشا کردند فکر کنند.
یک الگو خوب باشید
بچه‌ها با دیدن رفتار والدین خود نکته‌های زیادی درباره سواد رسانهای می‌آموزند. به آنها نشان دهید که شما به یافتن اطلاعات واقعی اهمیت می‌دهید و علاقه‌مند هستید. همچنین می‌توانید برای آنها الگو باشید که چگونه بدون بی‌احترامی به دیگران و یا بدون عصبانی شدن از اخبار، مواردی را زیر سوال ببرید.
تا آنجایی که در توان دارید، نشان دهید که اطلاعات قابل اعتماد و قابل استناد نیز وجود دارد. از فرزندان خود دعوت کنید تا موضوعی را با شما کشف کنند یا درباره موضوعی که سوال می‌کنید تحقیق کنند. بنشینید و منابع معتبر اطلاعات را به صورت آنلاین جستجو کنید. به آنها نشان دهید که چگونه درباره هر چیزی، با شناسایی منابعی که می‌توانند به آن ها اعتماد کنند و منابعی که از آنها می‌توانند چشم پوشی کنند، تحقیق کنند .
سخن آخر
کودکان شما هر روز با انبوهی از پیام‌ها، رسانه‌ها و اطلاعات مواجه می‌شوند و این باعث می‌شود که آنها نتوانند تشخیص دهند چه چیزی واقعی و چه چیزی غیر واقعی است. به همین دلیل، یادگیری چگونگی تعیین این که چه چیزی را باور کنیم و چه چیزی را باید زیر سوال ببریم یک مهارت اساسی در زندگی است. هیچ زمان بهتری از الان برای شروع وجود ندارد.
حتی اگر کودک شما نوپا یا در مقطع پیش دبستانی است، می‌توانید زمینه شروع سواد رسانهای را فراهم کنید. سپس در طول زندگی فرزندان، می‌توانید به آنها یاد بدهید که از آنچه که (توسط رسانه‌ها) به آنها تحمیل می‌شود، سر در بیاورند و در این حین یاد می‌گیرند با اعتماد به نفس بیشتر و با ذکاوت بیشتر عمل کنند.
