در جایگاه پدر یا مادر، به‌خوبی می‌دانید چه چیزی برای نوزادتان خوب یا بد است. دراین‌باره شکی نیست. اما اگر به‌تازگی صاحب فرزند شده‌اید احتمالاً درمورد چگونگی رفتار با نوزادتان و کارهایی که باید انجام دهید تردیدهایی خواهید داشت. بسیاری از والدین درمورد عادات غذایی فرزندشان پرسش‌ها و نگرانی‌هایی دارند. برخی نگران بی‌اشتهایی و بدغذایی نوزادشان‌اند، درحالی‌که والدین دیگر درمورد تغذیه بیش از حد نوزاد نگران‌اند. اما آیا ممکن است بیش از حد به نوزاد شیر یا غذا داد؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش با این مقاله کودکت همراه باشید.
آیا می‌توان به نوزاد بیش از اندازه شیر یا غذا داد؟
در صورت آشنایی والدین با حالات و نشانه‌های نوزادشان و استفاده از توصیه‌های پزشکی، احتمال تغذیه بیش از اندازه نوزاد به صفر می‌رسد. باوجوداین هرگونه اجبار و فشار برای رسیدن به میزان مشخصی از مصرف شیر می‌تواند منجر به تغذیه بیش از اندازه نوزاد شود.
چه نوزادانی در معرض خطر تغذیه بیش از حد قرار دارند؟
اگرچه به‌طورکلی احتمال تغذیه بیش از حد در هر نوزادی وجود دارد، اما برخی از نوزادان بیشتر از دیگران در معرض آن‌اند. نوزادان کمتر از دوازده هفته کنترلی بر جریان شیر ندارند که باعث می‌شود بیشتر از نیازشان شیر بخورند. به همین ترتیب، کنترل جریان شیر در نوزادی که از شیشه شیر تغذیه میکند نسبت به نوزادی که شیر مادر می‌خورد سخت‌تر است.
چه عواملی موجب تغذیه بیش از حد نوزادان می‌شود؟
آیا امکان تغذیه بیش از حد در نوزادی که از شیر خشک تغذیه میکند وجود دارد یا خیر؟ بسیاری از والدین با این سؤال مواجه‌اند. باید دانست تمایل به تغذیه بیش از حد نوزاد ارتباطی به منبع تغذیه ندارد. بنابراین، دراین‌مورد تفاوتی بین نوزادی که شیر خشک می‌خورد با نوزادی که از شیر مادر تغذیه میکند وجود ندارد.
عوامل زیادی می‌تواند منجر به تغذیه بیش از حد نوزاد شود. این عوامل عبارت‌اند از:
ارتباط بین خواب و شیر خوردن
این عادت رفتاری در بین نوزادان بسیار رایج و معمول است. والدین نیز به شکل‌گیری آن کمک می‌کنند. نوزادان ممکن است در ماه‌های اول تولد هنگام شیر خوردن و به‌اصطلاح زیر سینه مادر خوابشان ببرد. این روند می‌تواند در ماه‌های بعد ادامه پیدا کند و باعث ایجاد ارتباط بین خواب و شیر خوردن در ذهن نوزاد شود. دراین‌صورت، هنگامی که نوزاد احتیاج به خوابیدن دارد، شیر می‌خواهد. هنگام شب نیز وقتی از خواب بیدار می‌شود، برای خوابیدن مجدد نیاز به خوردن شیر خواهد داشت. چنین رفتارهایی باعث سردرگمی والدین برای پی بردن به نیاز واقعی نوزادشان می‌شود.
وقفه‌های مداوم در خواب
شرطی شدن نوزاد و ایجاد وابستگی بین خواب و شیر خوردن، در نوزادان کوچک‌تر که چرخه خواب کوتاه‌تری دارند، باعث وابستگی بیشتر آن‌ها به شیر خوردن برای خوابیدن می‌شود. هربار که نوزاد از خواب بیدار می‌شود، نیاز به محرکی برای بیدار ماندن دارد و ممکن است در اغلب‌اوقات بدخلق و بهانه‌جو باشد. این عوامل موجب گریه و بی‌قراری نوزاد می‌شود و مادر را مجبور میکند برای آرام کردن نوزاد به او شیر یا شیرخشک بدهد. عمل مکیدن به‌طور خودکار کودک را آرام میکند. درنتیجه والدین گمان می‌کنند نوزاد به‌دلیل گرسنگی از خواب بیدار شده است. همچنین این باور تقویت می‌شود که بین شیر خوردن و خواب وابستگی و ارتباط وجود دارد.
تصور رؤیایی از کودک سالم
سلامتی ازنظر پزشکی با توجه به مجموعه‌ای از عوامل و مقادیر مؤثر تعریف می‌شود. این عوامل ممکن است ازطرف والدین نادیده گرفته شود. کودک سالم ازنظر والدینی که برای بار اول صاحب فرزند شده‌اند، تحت تأثیر تصورات ذهنی آن‌ها، کودکی چاق و تپل است. برخی از نوزادان به‌طور طبیعی با جثه‌ای کوچک‌تر و لاغرتر از نوزدان دیگر به دنیا می‌آیند اما سلامتی کامل دارند. والدین چنین نوزادی، در تلاشی خیرخواهانه برای چاق شدن فرزندشان، او را وادار به تغذیه بیش از نیاز خود می‌کنند. همین امر منجر به پرخوری در نوزاد می‌شود.
انتخاب شیر غنی‌شده به‌جای شیر معمولی
شیر غنی‌شده یا شیر پرانرژی را معمولاً پزشک برای نوزادانی که با فقر مواد مغذی مواجه‌اند یا نوزادان نارسی که نیاز بیشتری به برخی مواد مغذی دارند تجویز میکند. این شیرخشک‌ها حاوی کالری بیشتر و نیز عناصر غذایی فراوان‌اند. اگرچه این نوع شیرخشک برای نوزادان ضعیف یا بیمار بسیار مفید است، اما برای نوزادان معمولی منجر به دریافت عناصر غذایی غیرضروری و بیشتر از نیازشان می‌شود.
در نظر گرفتن مقادیر بالا در مصرف شیرخشک
معمولاً روی بسته‌های شیرخشک برآوردها و مقادیری درج شده است که مقدار مناسب مصرف برای نوزاد را تعیین میکند. این مقادیر تقریبی و به‌طور متوسط تعریف می‌شوند. این در حالی است که برخی نوزادان می‌توانند نیازهای تغذیه‌ای خود را با مقدار کمتری شیر دریافت کنند. والدین معمولاً تلاش می‌کنند با توجه به نوشته‌های روی شیرخشک مقدار کاملی شیر به نوزاد بدهند. درحالی‌که ممکن است نوزاد به آن مقدار شیر نیاز نداشته باشد. توجه به نوشته‌های روی بسته‌های شیرخشک باعث نادیده گرفتن علایم سیری در نوزاد و تغذیه بیش از اندازه او می‌شود. این وضعیت در نوزادانی که نارس به دنیا آمده‌اند تا حد زیادی شایع و معمول است.
بی‌توجهی به علایم و نشانه‌های نوزاد
برخلاف تصور والدین، نوزادان می‌توانند به‌خوبی احساس گرسنگی یا سیری را درک کنند و آن را نشان دهند. هنگامی که نوزاد احساس سیری میکند، به‌طور خودکار دست از شیر خوردن می‌کشد. نوزادان بزرگ‌تر بعد از سیر شدن شیشه شیر را کنار می‌گذارند یا از سینه مادر جدا می‌شوند. توجه به این نشانه‌ها برای آگاهی بهتر نسبت به اشتهای نوزاد مهم است. اگر این علایم و نشانه‌ها نادیده گرفته شود، نوزاد بیشتر در معرض خطر تغذیه بیش از حد قرار می‌گیرد.
با عجله غذا دادن به نوزاد
تأخیر در وعده‌های غذایی نوزاد، به‌ویژه اگر همراه با گرسنگی طولانی‌مدت نوزاد باشد، می‌تواند منجر به تغذیه بیش از حد شود. نوزادی که مدت‌ها گرسنه مانده با عجله شروع به خوردن مقدار زیادی شیر مادر یا شیرخشک میکند. علاوه‌براین، جریان شیر از نوک پستان و توانایی نوزاد در مکیدن می‌تواند باعث افزایش میزان شیر دریافتی نوزاد شود. در چنین مواردی، بدن دیر از حالت معمول به احساس سیری می‌رسد و همین امر منجر به تغذیه بیشتر از نیاز کودک می‌شود.
رفلکس مکیدن
نوزادان به‌طورکلی با توانایی مکیدن که رفتاری غیرارادی و خودکار است متولد می‌شوند. وقتی جسمی به دهان، زبان یا سقف دهان فشار می‌آورد، رفلکس مکیدن به‌طور غیرارادی فعال می‌شود. ازآنجاکه این فعالیت غیرقابل‌کنترل است، نوزادن کمتر از ۱۲ هفته توانایی کنترل جریان شیر را ندارند. در چنین حالتی، اگر جریان شیر از سینه مادر زیاد یا سوراخ شیشه شیر نامناسب و بزرگ باشد، نوزاد قبل از مهار کامل رفلکس مکیدن تمایل به تغذیه بیش از نیاز خود پیدا خواهد کرد.
تفسیر اشتباه از نشانه‌های گرسنگی
یکی از اشتباهاتی که اغلب والدین دچار می‌شوند تفسیر و تعبیر غلط از گریه نوزاد است. نوزادان، صرف‌نظر از احساسی که دارند، گریه می‌کنند. اما والدین گریه نوزاد را نشانه‌ای از گرسنگی می‌دانند. اگر گریه همراه با مکیدن غیرارادی نیز باشد، والدین گمان می‌کنند به‌درستی متوجه دلیل گریه نوزاد شده‌اند. این تصور اشتباه است. نوزاد ممکن است به‌دلیل خستگی یا بی‌حوصلگی مشغول مکیدن باشد یا جیغ بزند. اگر والدین برای آرام کردن نوزادی که گریه میکند یا جیغ می‌کشد به او شیر یا غذا بدهند، احتمال تغذیه بیش از حد نوزاد بیشتر می‌شود.
نشانه‌ها و علایم تغذیه بیش از حد نوزاد
نشانه‌های رفتاری
تغذیه بیش از حد موجب ایجاد بار اضافی بر معده، روده و سیستم گوارشی نوزاد می‌شود. همین امر تحریکات درونی بدن و کج‌خلقی و بی‌قراری نوزاد را به همراه دارد. درنتیجه، تحریک‌پذیری نوزاد افزایش پیدا میکند و چرخه خواب او نیز دچار مشکل می‌شود.
نشانه‌های مربوط به روده
وقتی مقدار زیادی شیر خورده شود، روده قادر به هضم آن نخواهد بود. این امر منجر به باقی ماندن مقداری شیر هضم‌نشده در روده می‌شود. شیر هضم‌نشده شروع به تخمیر میکند و باعث بدبویی و آبکی شدن مدفوع یا اسهال انفجاری می‌شود. باد شکم نیز در نوزاد افزایش پیدا میکند. برخی از نوزادان ممکن است گرفتگی عضلات یا اسپاسم را تجربه کنند.
نشانه‌های مربوط به معده
تغذیه بیش از حد نوزاد منجر به کشش معده فراتر از ظرفیت معمول خود برای جا دادن مواد غذایی اضافه می‌شود. درنتیجه، شیر اضافی به‌شکل استفراغ به دهان نوزاد برمی‌گردد. اگر نوزاد با سرعت و عجله شیر بخورد، همراه با شیر مقداری هوا نیز می‌بلعد. در چنین حالتی، با آروغ زدن و بیرون آمدن هوای بلعیده‌شده، شیر زیادی نیز از دهان کودک خارج می‌شود.
نشانه‌های تغذیه بیش از حد نوزاد
گاهی‌اوقات، عشق و علاقه مادر به فرزندش موجب می‌شود تا بیشتر از نیاز کودک به او غذا بدهد. نوزادی که دچار پرخوری شده نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهد که لازم است هر مادری از آن‌ها آگاه باشد. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
بیدار شدن مداوم از خواب
اگرچه گرسنگی یکی از عوامل اصلی بیدار شدن نوزاد از خواب عمیق است، پرخوری نیز منجر به بی‌خوابی نوزاد می‌شود. تحریکات داخلی بدن باعث اختلال در خواب و بیدار شدن نوزاد و حتی گاهی گریه او می‌شود.
افزایش چشمگیر و ملموس وزن نوزاد
بیشتر مادران از افزایش وزن و چاقی نوزادشان خوشحال می‌شوند. اما نباید فراموش کرد که چاقی و افزایش بیش از اندازه وزن کودکان برای سلامتی آنان مضر است.
عوارض گوارشی
نوزادان نیز مانند بزرگسالان بعد از پرخوری با مشکلات گوارشی روبه‌رو می‌شوند. معده‌شان نفح میکند، دچار گرفتگی عضلات می‌شوند و حتی ممکن است دراثر پرخوری مبتلا به اسهال شوند. برخی‌اوقات نیز غذا دادن به نوزادی که به‌خاطر درد معده گریه میکند موجب بدتر شدن وضعیت نوزاد می‌شود.
کاهش فعالیت نوزاد
اگر نوزاد قبلاً پرانرژی و خستگی‌ناپذیر بوده و اکنون تمایلی به بازی و فعالیت ندارد، احتمالاً در معرض تغذیه بیش از حد قرار گرفته است. درواقع، برخلاف تصور عمومی، خوردن شیر بیشتر از حد معمول منجر به کمبود انرژی در نوزادان و خستگی و بی‌حالی دائمی آنان می‌شود. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند بیشتر از نوزادان دیگر در معرض این حالت قرار دارند.
نداشتن خواب کامل شبانه
اگرچه همه نوزادان در تمام طول شب نمی‌خوابند، اما بیدار شدن‌های غیرمعمول می‌تواند نشان‌دهنده تغذیه بیش از حد نوزاد باشد. وقتی بدن نوزاد آرام و بدون تحریکات داخلی باشد، نوزاد در طول شب بی‌وقفه می‌خوابد. احتمال کمی وجود دارد که نوزاد هنگام شب پوشکش را خیس کند و به این دلیل از خواب بیدار شود.
افزایش باد شکم
اغلب‌اوقات، افزایش باد شکم می‌تواند به‌دلیل خوردن مواد غذایی نفاخ توسط مادر و انتقال عوارض آن ازطریق شیر به نوزاد باشد. اما اگر، با وجود رعایت رژیم غذایی مناسب، نوزاد همچنان باد شکم یا دفع مدفوع غیرعادی دارد، این مسئله نشان‌دهنده عکس‌العمل طبیعی بدن نوزاد در برابر تغذیه بیش از حد است.
بدخلقی و کلافگی دائمی
گریه نوزاد برای والدین موضوعی تازه و ناآشنا نیست. اما اگر نوزادی به‌تازگی بدخلق و ناآرام شده است و این وضعیت معمولاً یک ساعت پس از تغذیه یا بلافاصله بعد از آن رخ می‌دهد، می‌تواند از نشانه‌های درد معده به‌دلیل تغذیه بیش از حد باشد.
تعویض مکرر پوشک
هر نوزادی به‌طور متوسط هشت بار در روز دفع ادرار میکند. تعداد دفعات دفع ادرار ارتباط مستقیمی دارد با تعداد وعده‌های غذایی نوزاد و مقدار شیر یا غذایی که می‌خورد. اگر در چند روز اخیر به‌طور ناگهانی میزان دفع ادرار نوزاد افزایش پیدا کرده است، تعداد دفعات تغذیه نوزاد و احتمال تغذیه بیش از حد را بررسی کنید.
آروغ زدن‌های مکرر
نوزادان، هنگام شیر خوردن، به‌طور ناخواسته مقداری هوا نیز همراه با شیر می‌بلعند. به همین دلیل توصیه می‌شود، بعد از هر بار شیر خوردن، آروغ نوزاد را بگیرید. اگر بادگلوی نوزاد را گرفته‌اید و او همچنان آروغ می‌زند نشان‌دهنده وجود هوا در معده نوزاد است که به‌دلیل تغذیه بیش از حد رخ می‌دهد.
کاهش غیرمنتظره روند رشد
برخلاف انتظار والدین، تغذیه بیش از حد بر روند رشد کودک تأثیر منفی می‌گذارد. ازآنجاکه بدن به‌دلیل پرخوری تحت فشار غذا یا شیر اضافی قرار می‌گیرد، بسیاری از مواد مغذی ازطریق مدفوع دفع یا همراه با استفراغ از بدن خارج می‌شود. درواقع، تغذیه کم و به اندازه نیاز نوزاد در بدن تجزیه می‌شود و بر رشد کودک مؤثر است.
عواقب پرخوری در نوزادان
تغذیه بیش از حد نوزاد شیرخوار موجب استفراغ و برگرداندن شیر می‌شود. وضعیتی که برای نوزاد رنج‌آور و آزاردهنده و برای والدین نگران‌کننده است. تغذیه بیش از حد در طولانی‌مدت نیز عواقب و عوارضی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:
- چاقی
هنگام پرخوری، بدن به‌طور خودکار شروع به ذخیره مواد اضافی میکند. این امر منجر به اضافه‌وزن نوزاد می‌شود و درنتیجه کودک در سال‌های بعد از اضافه‌وزن و چاقی رنج می‌برد.
- کاهش رشد
استفراغ‌های مکرر، که درنتیجه تغذیه بیش از حد رخ می‌دهد، باعث توقف رشد و فقدان قدرت اساسی ضروری برای بهبود رشد در کودک می‌شود.
- کندی رشد
تغییر در چرخه رشد طبیعی از نتایج و عواقب رشد ضعیف نیست. کاهش سرعت رشد و کاهش مجموعه‌ای از معیارهای کودک می‌تواند از نتایج رشد ضعیف باشد.
چگونه از تغذیه بیش از حد در نوزادان جلوگیری کنید؟
با رعایت چند نکته ساده می‌توان از تغذیه بیش از حد نوزاد پیشگیری کرد:
- نشانه‌ها و عادات تغذیه‌ای نوزادتان را بشناسید و براین‌اساس به او غذا یا شیر بدهید.
- برای آرام کردن نوزادی که گریه میکند به او غذا ندهید.
- برای مدیریت رفلکس مکیدن در نوزاد از پستانک یا اسباب‌بازی‌های ایمن استفاده کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نوزاد طبق جدول رشد رشد نکرده است یا اضافه‌وزن غیرعادی دارد، باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. به همین ترتیب، هرگونه مشکلات گوارشی یا رفتاری می‌تواند نگران‌کننده باشد. در صورت مشاهده هریک از این مشکلات لازم است با پزشک متخصص مشورت کنید.
