روش‌های متفاوتی برای پیشگیری از بارداری وجود دارد که استفاده از قرص های پیشگیری از بارداری یکی از آنهاست. برای انتخاب روشی مناسب، عوامل مختلفی را باید در نظر گرفت، از جمله اینکه آیا این روش ایمنی کافی دارد؟ آیا کارآمد است؟ آیا در دسترس است؟ آیا افراد آن را می‌پذیرند؟
مصرف قرص‌های هورمونی یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری است. برخی از این داروها به صورت روزانه مصرف می‌شوند و اثر آن‌ها، تا زمان تداوم استفاده، طولانی‌مدت است. برخی دیگر در مواقع اورژانسی استفاده می‌شوند و اثر پیشگیری‌کننده آن‌ها موقت است که به داروهای اورژانسی معروف‌اند. در این مقاله کودکت، به نکاتی پرداخته می‌شود که باید در مصرف قرص‌های غیراورژانسی پیشگیری از بارداری بدانید.
داروهای خوراکی هورمونی که در پیشگیری از بارداری استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:
- قرص‌های ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون،
- قرص‌های حاوی پروژسترون تنها.
استروژن و پروژسترون هورمون‌هایی‌اند که در بدن زنان نقش مهمی در شکل‌گیری و عملکرد دستگاه تناسلی و بارداری دارند.
داروهای ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون
این داروها را، به دلیل ملاحظاتی که برای برخی افراد دارند، باید حتما پزشک و پس از بررسی کامل وضعیت فرد تجویز کند. بهتر است آن‌ها را هر روز سر ساعت مشخص مصرف کنید. این کار کمک می‌کند احتمال فراموش کردن آن‌ها کمتر شود و نیز برخی عوارض آن‌ها نظیر خونریزی‌های نامنظم کاهش پیدا کند.
این داروها با متوقف کردن تخمک‌گذاری از بارداری جلوگیری می‌کنند. با شروع مصرف، معمولا بعد از 7 روز اثر پیشگیری از بارداری ایجاد می‌شود و لازم است در این 7 روز، در صورت نزدیکی، حتما از روش‌های دیگر محافظت نظیر کاندوم بهره بگیرید. قرص‌های ترکیبی، با برندهای مختلف ایرانی و خارجی و با مقادیر متفاوتی از هورمون‌ها، در بازار دارویی وجود دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به LD، HD، یاز، یاسمین، روکین و بلارا اشاره کرد. قبل از شروع استفاده از هر دارویی، بهتر است حتما بروشور درون بسته‌بندی دارو را مطالعه کنید و درباره داروی خود از پزشک یا دکتر داروساز سؤالات لازم را بپرسید. این داروها، به دلیل میزان متفاوت هورمون و شکل متفاوت مولکول‌ها، ملاحظات متفاوتی دارند.
قرص‌های ترکیبی در برخی افراد منع مصرف دارند. برخی موارد منع مصرف عبارت‌اند از:
- افراد سیگاری بالای 35 سال،
- افراد با سابقه سرطان سینه،
- افراد با سابقه اختلالات انعقادی (لخته شدن) خون.
همچنین، بهتر است افرادی که فشار خون بالا دارند از قرص‌های ترکیبی استروژن و پروژسترون استفاده نکنند.
به یاد داشته باشید که تصمیم نهایی انتخاب هر دارو با پزشک شما و وابسته به شرایط شماست.
قرص های پیشگیری از بارداری حاوی پروژسترون تنها (Minipill)
این داروها حاوی میزان بسیار کمی پروژسترون هستند. نبود استروژن باعث می‌شود، در مواردی که داروهای ترکیبی منع مصرف داشته باشند، این داروها کارآمد باشند. تجویز این داروها نیز باید با صلاحدید پزشک صورت بگیرد. برای اثربخشی این داروها حتما باید آن‌ها را هر روز رأس ساعت مشخص مصرف کنید.
این داروها از دو طریق مانع بروز بارداری می‌شوند:
- موجب غلیظ شدن ترشحات مخاط دهانه رحم می‌شوند که باعث سختی حرکت اسپرم و کم شدن احتمال رسیدن به تخمک می‌شود،
- تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند.
با شروع مصرف این داروها، بعد از تقریبا دو روز، اثر پیشگیرانه آن‌ها شروع می‌شود. از این رو، در این دو روز، در صورت نزدیکی، حتما از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری نظیر کاندوم استفاده کنید.
داروهایی که تنها حاوی پروژسترون هستند گزینه مناسبی برای پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی‌اند و برخلاف برخی باورهای نادرست، باعث خشک شدن شیر مادر نمی‌شوند.
از آنجا که میزان هورمون در داروهای پروژسترون بسیار کم است، مصرف رأس ساعت آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا غلظت هورمون در بدن از حد مورد نیاز برای جلوگیری از تخمک‌گذاری کمتر می‌شود و اثربخشی آن‌ها به خطر می‌افتد.
آیا داروهای حاوی پروژسترون باعث حاملگی خارج رحمی می شوند؟
خیر. براساس مطالعات انجام‌شده، این قرص‌ها احتمال حاملگی خارج رحم را کاهش می‌دهند.
چه عوارضی ممکن است به دنبال مصرف قرص های هورمونی بروز کند؟
معمولا با مصرف این قرص‌ها تغییراتی در شدت و الگوهای خونریزی نسبت به قبل ایجاد می‌شود. ممکن است خونریزی ماهانه قطع یا بیشتر شود و این تغییرات طبیعی است. اگر با نگرانی یا مشکلی در این زمینه روبه‌رو هستید، حتما با پزشک خود مطرح کنید.
سایر عوارض شایع که احتمال بروز آن‌ها وجود دارد عبارت‌اند از: سردرد، گیجی، دردناک شدن سینه‌ها و تهوع که معمولا بعد از تداوم استفاده از این قرص‌ها از بین می‌روند. برای سردرد و درد سینه‌ها، می‌توانید از داروهای مسکن نظیر استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. اگر شدت سردرد زیادتر شد یا زمان زیادی از روز را درگیر سردرد بودید، حتما با پزشک خود در میان بگذارید. کمپرس گرم یا سرد می‌تواند برای کنترل درد سینه‌ها کمک‌کننده باشد.
برای کنترل عارضه تهوع، می‌توانید قرص‌ها را بعد از غذا و هنگام خواب مصرف کنید. همچنین، مصرف داروهای ضد تهوع به توصیه پزشک به طور موقت می‌تواند کمک‌کننده باشد.
برخی از داروهای هورمونی منجر به تغییرات در خُلق و بروز حالات افسردگی در برخی افراد می‌شوند. در این صورت، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
برخی افراد پس از مصرف این داروها تغییر وزن را گزارش کرده‌اند. جالب است بدانید، بنا بر مطالعاتی که تاکنون انجام شده است، شواهد کافی برای بروز این عارضه به دلیل مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری وجود ندارد.
هر گونه علائمی را که پس از مصرف دارو در بدن خود احساس می‌کنید با دکتر داروساز یا پزشک خود در میان بگذارید.
اثر قرص های پیشگیری از بارداری تا چه زمانی باقی می ماند؟
اثر پیشگیرانه این داروها تا زمانی خواهد بود که آن‌ها را به صورت روتین مصرف می‌کنید. با قطع مصرف آن‌ها، اثر پیشگیرانه آن‌ها، فارغ از اینکه چه مدت آن‌ها را مصرف می‌کردید (یک ماه یا چند سال)، از بین خواهد رفت و احتمال بارداری وجود دارد.
اگر یک روز مصرف قرص را فراموش کردید چه باید بکنید؟
اگر یک قرص از داروهای ترکیب استروژن و پروژسترون را فراموش کردید، در اولین زمانی که به یاد آوردید، قرصتان را مصرف کنید و دوز بعدی را هم سر ساعت خود مصرف کنید. دقت کنید که در واقع دو قرص در 24 ساعت مصرف می‌کنید و این مشکلی ندارد. روند مصرف روزانه قرص‌ها را ادامه دهید و مطمئن باشید که اثر پیشگیرانه داروهای شما تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.
اگر بیش از یک قرص را فراموش کردید، حتما از پزشک یا دکتر داروساز مشاوره لازم را برای پیشگیری از بارداری دریافت کنید. اینکه در روز چندم از مصرف قرص‌ها هستید در تصمیم‌گیری تعیین‌کننده است.
درباره داروهایی که فقط پروژسترون دارند، اگر بیش از 3 ساعت از زمان روتین مصرف دارو بگذرد، اثر آن کاهش می‌یابد. از این رو، اگر بیشتر از 3 ساعت از زمان مصرف قرصتان گذشته است، می‌توانید هر زمان که به یاد آوردید مصرف کنید و دوز بعدی را سر ساعت خود مصرف کنید (دو قرص در 24 ساعت مصرف می‌کنید و این مشکلی ندارد) در ادامه، لازم است در دو روز آینده در صورت نزدیکی از کاندوم استفاده کنید.
درباره بعضی قرص‌ها، به جای 3 ساعت، تا 12 ساعت زمان جبران مصرف دارو بدون نگرانی از کاهش اثربخشی آن وجود دارد. هنگام تحویل دارو در داروخانه، درباره ملاحظات و نکات مصرف قرص از دکتر داروساز سؤال کنید.
این توضیحات قابل تعمیم به سایر داروها نیست. همچنین، لازم است به منظور کاهش استرس، پاسخ به سؤال «اگر فراموش کردم، چه کار کنم؟» را از قبل بدانید.
اگر پس از مصرف دارو استفراغ کردید چه کارهایی باید انجام بدهید؟
در صورتی که کمتر از 2 ساعت از مصرف قرص می‌گذرد، حتما در زودترین زمان ممکن یک قرص دیگر مصرف کنید و سپس هر روز مانند قبل مصرف دارو را ادامه دهید.
در صورت بروز شک یا نگرانی، از دکتر داروساز، مراکز اطلاعات دارویی یا پزشک خود مشاوره بگیرید.
لازم به ذکر است در صورت وجود اسهال بیشتر از دو روز ممکن است غلظت این داروها در بدن تحت تاثیر قرار گیرد. از این رو، در صورت بروز اسهال، از پزشک یا دکتر داروساز مشاوره بگیرید.
آیا اگر این قرص ها به اشتباه در بارداری مصرف شوند یا طی مصرف قرص بارداری اتفاق بیفتد، آسیبی به جنین وارد می شود؟
براساس تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است، شواهد خوبی دال بر آسیب نرسیدن به جنین در این شرایط وجود دارد و این داروها عامل سقط یا بروز مشکلاتی در جنین نخواهند بود. اگرچه لازم به ذکر است مصرف روتین این داروها در بارداری ممنوعیت دارد.
آیا قرص های پیشگیری از بارداری باعث بروز سرطان می شوند؟
بنا بر گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، با مصرف این قرص‌ها، ریسک ابتلا به سرطان تخمدان و دیواره رحم غالبا کاهش می‌یابد.
طبق نتایج مطالعات انجام‌شده، مصرف این قرص‌ها ریسک ابتلا به سرطان سینه را تا حدی افزایش می‌دهند. لازم به ذکر است که داروهای بدون استروژن تاثیر بسیار کمتری بر ریسک ابتلا به سرطان سینه دارند.
قرص‌های حاوی استروژن، در صورت مصرف بیشتر از 5 سال، به میزان بسیار کمی باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم می‌شوند. پس از قطع مصرف این داروها، احتمال بروز سرطان سینه و دهانه رحم کاهش می‌یابد.
پزشک شما بهتر از هر شخص دیگری می‌تواند با در نظر گرفتن جمیع جوانب بهترین تصمیم را برای درمانی ایمن و مؤثر اتخاذ کند.
داروهایی که به آن‌ها اشاره شد با نام‌های تجاری مختلف و دستورالعمل مصرف متفاوت در بازار دارویی وجود دارند. به طور کلی، این داروها را باید هر روز مصرف کرد و در انتهای هر ماه مصرف، با توجه به نوع دارو و صلاحدید پزشک، مصرف دارو بی‌وقفه ادامه پیدا کند یا متوقف شود و بعد از 5 تا 7 روز از سر گرفته شود. برخی از شرکت‌های تولیدکننده، برای حفظ روند هرروزه مصرف این داروها و تبدیل آن به روتین، به تعداد مشخص داروهای فاقد هورمون (بی‌اثر) در ادامه بسته با رنگ متفاوت قرار می‌دهند.
لازم به تأکید است، حتی در صورت مصرف صحیح داروهای هورمونی خوراکی، همچنان تا 7 درصد احتمال عملکرد غیرمؤثر آن‌ها در پیشگیری از بارداری وجود دارد. در واقع، تمامی روش‌های پیشگیری از جمله قرص های پیشگیری بارداری صددرصد بدون خطا نیستند؛ لذا توصیه می‌شود همواره اگر قصد باردار شدن ندارید از بیش از یک روش برای جلوگیری از بارداری استفاده کنید.
در نهایت، لازم به ذکر است که هیچ یک از داروهایی که در این مقاله معرفی شدند از انتقال بیماری‌هایی که با رابطه جنسی منتقل می‌شوند (نظیر ایدز، هپاتیت، سوزاک، سفلیس و مانند این‌ها) پیشگیری نمی‌کنند. برای پیشگیری از انتقال این بیماری‌ها، استفاده از کاندوم ضرورت دارد.
