تاثیر موسیقی بر رشد شناختی، عاطفی-اجتماعی، زبان و مغز کودکان موضوعی است که امروزه بسیار به آن پرداخته می‌شود. اگرچه تاثیر موسیقی بر جسم واضح است، اما درک اینکه چگونه موسیقی و مغز با هم تعامل برقرار می‌کنند و چگونه موسیقی بر رشد مغز تاثیر می‌گذارد نیازمند مطالعات عمیق، کشف و بررسی کارکرد مغز است. در واقع، از آغاز زندگی در رحم مادر تا آخرین مراحل زندگی، موسیقی نقش مهمی در رشد، گسترش و پایداری انسان بازی می‌کند.
تاثیر موسیقی بر مغز انسان هفته‌ها پیش از تولد آغاز می‌شود، زیرا جنین در رحم مادر قابلیت شنیدن را کسب می‌کند. جنین می‌تواند، پیش از ورود به دنیای خارج، صداها را دریافت کند و از این طریق، با دنیای بیرون مرتبط شود. هر نوع صدا، آوای آهنگین و موسیقی، که جنین در معرض آن قرار می‌گیرد، آوازی که مادر می‌خواند، آلت موسیقی که نواخته می‌شود یا هر نوع موسیقی که در اطراف مادر در حال پخش باشد در ذهن کودک ماندگار می‌شود و تاثیراتی در رشد و پیشرفت او دارد که بر نقش موسیقی در رشد مغز، یادگیری، خلق و خو و سلامت تاکید می‌کند.
در این مقاله کودکت، به اثرات موسیقی در بهزیستی کودکان، اهمیت نواختن و گوش دادن به موسیقی در زندگی کودکان و تاثیر موسیقی بر رشد مغز آن‌ها پرداخته خواهد شد.
مغز چگونه به موسیقی پاسخ می دهد؟
مغز انسان برای پاسخ دادن به موسیقی سیم‌پیچی شده است. سیستم شنوایی، به منظور پردازش صدا، گوش را به مغز متصل می‌کند. وقتی صدایی را می‌شنوید، گوش آن را به شکل لرزش‌هایی دریافت می‌کند که به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌شوند. سپس این سیگنال به سمت ساقه مغز و تالاموس، که در مرکز مغز قرار دارد، ارسال می‌شود و در نهایت، به سمت مقصد نهایی، یعنی پوسته شنوایی اولیه ارسال می‌شود که در نزدیکی مغز و دو طرف آن قرار دارد.
در عین حال، موسیقی نقشی کلیدی در رشد مغز ایفا می‌کند. برای مثال، آموزش نواختن یک ساز حجم ماده خاکستری را در نواحی معینی از مغز افزایش می‌دهد، اتفاقی شبیه ورزش فیزیکی که باعث تقویت و بزرگ شدن ماهیچه‌ها می‌شود. شنیدن موسیقی و نواختن آن بهبود عملکرد مغز در زمینه‌های پردازش شنوایی، یادگیری و حافظه را به همراه دارد.
موسیقی چگونه بر بهزیستی، سلامت و مغز تاثیر می گذارد؟
وقتی موسیقی به مغز وارد می‌شود، نخستین اتفاق تحریک مرکز لذت مغز است که باعث آزاد شدن دوپامین (dopamine) و در نتیجه، ایجاد احساس شادی در انسان می‌شود. این پاسخ به قدری سریع است که مغز می‌تواند لذت‌بخش‌ترین قسمت‌های موسیقی را پیش‌بینی کند و موجب آزادسازی زودهنگام دوپامین شود.
موسیقی فقط به ایجاد شادی و حس خوب در مغز منجر نمی‌شود. براساس مطالعات اخیر، موسیقی حتی می‌تواند برای سلامت انسان نیز مفید باشد. طبق تحقیقات انجام‌شده در این زمینه، شنیدن موسیقی با آنتی‌بادی‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن و سلول‌هایی که از باکتری‌ها و سایر مهاجمان محافظت می‌کنند در ارتباط است. همچنین، موسیقی در انواع سناریوهای درمانی برای شرایط مختلف، از زایمان زودرس تا افسردگی و پارکینسون، مؤثر است.
آیا سبک موسیقی بر رشد مغز تاثیرگذار است؟
بسیاری از تاثیرات مفید موسیقی بر مغز محدود به هیچ سبک خاصی از موسیقی نیست. سبک‌های مختلف موسیقی می‌توانند نتایج یکسانی در پی داشته باشند. در واقع، ارتباط مغز با موسیقی آشنا و مورد علاقه فرد نقش اصلی را در رشد و بهبود عملکرد مغز ایفا می‌کند.
در برخی موارد، سبک موسیقی ممکن است مهم و تعیین‌کننده باشد و متخصصان سبک‌های مختلفی را برای اهداف متفاوت پیشنهاد کنند. برای مثال، هدف یادگیری است، موسیقی شاد و آهنگ‌هایی با اشعار مثبت بهترین انتخاب است، باعث تقویت انرژی می‌شود و مغز را برای یادگیری آماده می‌کند. با این حال، وقتی نیاز به تمرکز و آرامش دارید، مانند زمان خواندن، نوشتن و مطالعه مطالب درسی، موسیقی‌های بی‌کلام یا آرام می‌توانند کمک‌کننده باشند. در نهایت، هر فرد ممکن است رویکرد خاصی برای مطالعه و موسیقی داشته باشد که برای او مناسب است.
اثرات نواختن و گوش دادن به موسیقی چیست؟
در مطالعات مختلف، تاثیرات مثبت شنیدن و نواختن موسیقی بر رشد مغز نشان داده شده است. این تاثیرات مثبت، علاوه بر بهبود حافظه، رشد عاطفی و عزت نفس، باعث بهبود انواع هوش بصری-فضایی، زبانی-کلامی و ریاضی نیز می‌شود. تفاوت ساختاری و عملکردی مغز نوازندگان بزرگسال، در مقایسه با بزرگسالان غیرموسیقیدان، نیز قابل مشاهده است. با این حال، موضوعی که محققان درباره آن اختلاف نظر دارند این است که آیا نتایج تجربی حاصل‌شده نتیجه استعداد موروثی است یا عوامل دیگری مانند روش‌های آموزش، محیط و فرزند پروری در آن نقش دارند.
فارغ از اینکه نوازنده موسیقی هستید یا صرفا به شنیدن موسیقی علاقه‌مندید، موسیقی تاثیر ویژه‌ای بر مغزتان خواهد داشت. درک چگونگی تعامل موسیقی و ذهن و چگونگی تنظیم دقیق میزان شنیدن موسیقی، به گونه‌ای که اثرگذاری بالایی داشته باشد، می‌تواند در احساس، تفکر، مطالعه و موارد دیگر تاثیر بگذارد. بنابراین، هدفون خود را بردارید، آلبوم موسیقی مورد علاقه‌تان را پخش کنید و دوپامین خونتان را حس کنید که بالا می‌رود.
موسیقی چگونه بر رشد مغز کودک اثر می گذارد؟
در این قسمت، به معرفی ۵ مورد از اثرات موسیقی بر پیشرفت رشد مغز کودک پرداخته می‌شود:
۱. پیشرفت حافظه
پیوند موسیقی و حافظه موضوع جدیدی نیست. محققان می‌گویند آواز خواندن به یادگیری زبان خارجی کمک می‌کند. همچنین، موسیقی باعث بازگشت حافظه در افراد مبتلا به آلزایمر یا افرادی که دچار آسیب مغزی شده‌اند می‌شود. مطالعات و تحقیقات بیشتری با یافته‌های مشابه نیز وجود دارد. طبق مطالعات اخیر پژوهشگران پیرامون اثرات موسیقی بر مغز نوزادان و کودکان، حتی یک یا دو سال آموزش موسیقی، مانند آموزش نواختن یک ساز، می‌تواند حافظه و تمرکز را در کودکان بهبود بخشد و باعث اصلاح قشر شنیداری مغز شود.
۲. بهبود سوادآموزی
روشی که انسان‌ها صدا را پردازش می‌کنند مانند روش پردازش گفتار است. کودکانی که درس موسیقی را فرا می‌گیرند مهارت‌های شنیداری خود را ارتقا می‌دهند که در نهایت، باعث بهبود روش پردازش گفتار می‌شود. براساس مطالعات انجام‌شده، وقتی کودکان یاد می‌گیرند یک ساز را بنوازند یا شنونده حرفه‌ای موسیقی می‌شوند، می‌توانند توانایی شنیدن صداهای پردازش‌شده‌ای را کسب کنند که قبل از این آموزش قادر به شنیدن آن نبودند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند «تمایز عصبی فیزیولوژیکی» بین صداهای خاص ایجاد کنند. از آنجا که مکانیزم‌های پردازش صدا و گفتار مشابه‌اند، این اتفاق می‌تواند منجر به بهبود سوادآموزی در کودکان نیز بشود.
۳. مهارت های استدلال فضایی بهتر
طبق نتایج تحقیقات متخصصان، کودکان پیش‌دبستانی، که درس موسیقی را فرا گرفته‌اند یا با موسیقی سروکار دارند، نسبت به آن دسته از کودکان پیش‌دبستانی که درس رایانه آموخته‌اند، در استدلال فضایی و زمانی بهتر عمل می‌کنند. همچنین، براساس تحقیقات مشابه، درگیر شدن نوزادان با موسیقی نیز نتایج مشابهی خواهد داشت.
موسیقی کلاسیک در این زمینه بسیار مؤثر است، به‌خصوص در کودکان و بزرگسالان. برای مثال، بزرگسالان، پس از گوش دادن به موسیقی کلاسیک، می‌توانند استدلالی فضایی مانند درست کردن یک پازل را سریع‌تر و با عملکرد بهتری انجام دهند. تصور می‌شود این نوع اثرگذاری موسیقی برای همگان قابل پذیرش است، زیرا موسیقی کلاسیک وابسته به ریاضیات است و در مقایسه با سایر انواع موسیقی، ساختار پیچیده‌تری دارد. مسیری که شما برای موسیقی کلاسیک استفاده می‌کنید همان مسیری است که برای استدلال فضایی از آن استفاده می‌کنید.
۴. افزایش مهارت های زبانی
برخی دانشمندان بر این باورند که آموزش موسیقی می‌تواند به کودکان در یادگیری زبان دوم کمک کند. براساس یکی از مطالعات انجام‌شده در این زمینه، ساختار موسیقی می‌تواند به افزایش بازه زمانی که مغز در حال توسعه و پردازش ورودی شنیداری پیچیده است کمک کند. علاوه بر این، آموختن موسیقی و ارتباط با آن باعث تقویت شبکه‌های مرتبط با زبان در مغز می‌شود و توانایی کودکان در تشخیص تفاوت‌های جزئی صداها را بهبود می‌بخشد که می‌تواند به تسهیل تلفظ دقیق کمک کند.
موضوع شگفت‌آور این است که این توانایی پیشرفته برای یادگیری یک زبان دیگر محدود به دوران کودکی نیست. براساس مطالعات انجام‌شده، بزرگسالانی که در کودکی موسیقی آموخته‌اند، در مقایسه با کسانی که در کودکی موسیقی نیاموخته‌اند، بسیار سریع‌تر و آسان‌تر قادر به یادگیری زبان دوم هستند.
۵. ضریب هوشی بالاتر
براساس مطالعات منتشرشده در سال ۲۰۰۶، دروس موسیقی باعث افزایش ضریب هوشی و عملکرد تحصیلی کودکان می‌شود. علاوه بر این، هر چه کودکان مدت بیشتری به مطالعه دروس موسیقی بپردازند، اثرات آن نیز بیشتر خواهد بود. همچنین، مشخص شد کودکانی که در ۶ سالگی به مدت یک سال درس صدا یا پیانو آموخته‌اند، در مقایسه با سایر کودکان، افزایش بیشتری در ضریب هوشی خود داشته‌اند.
طبق مطالعات انجام‌شده، دروس موسیقی با نمرات دبیرستان و رتبه به‌دست‌آمده در آزمون‌ها همبستگی مثبت دارند. همچنین، مشخص شده است که آموزش موسیقی ضریب هوشی بیشتر در بزرگسالی و نمرات بهتر در مقاطع تحصیلی بالاتر را در پی دارد.
شما چه تجربه‌ای از موسیقی و آموزش آن در رشد مغز و بهبود عملکرد مغزی در کودکان و نوجوانان دارید؟ برای ما بنویسید.
