نوع نگاه شما به تربیت و پرورش کودک می‌تواند بر بهزیستی‌تان تأثیر بگذارد. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که سبک‌های فرزندپروری بر سلامت کودک تأثیر می‌گذارد. برای مثال، والدین با سبک فرزندپروری هلیکوپتری ممکن است ناخواسته کودکشان را به سمت اضطراب و افسردگی سوق دهند. در مقابل، والدین مقتدر (پاسخگو و در عین حال متقاضی) زمینۀ نشاط و مدیریت هیجان‌ها را برای کودک خود فراهم می‌کنند. اما آیا سبک فرزند پروری می‌تواند بر سلامت والدین هم تأثیری داشته باشد؟
به‌یقین می‌دانید درخواست انجام کاری با فریادزدن سر کودک احساس بدی دارد، اما هیچ‌‌وقت در چنین زمانی، لحظه‌ای درنگ کرده و از خود پرسیده‌اید آیا ممکن است سبک فرزندپروری شما بر سلامتتان اثر بگذارد؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت، بله! سبک فرزندپروری بر سلامت والدین تأثیرگذار است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند پدرخوانده‌ها نسبت به سایر مردان با احتمال بیشتری دچار افسردگی می‌شوند. علت این است که آن‌ها نمی‌دانند به‌عنوان ناپدری چگونه باید نقش والد را بازی کنند. از دیگر پیامدهای این سردرگمی می‌توان به مشکلات گوارشی، میگرن و سایر بیماری‌های روان‌تنی اشاره کرد.
با بیان این مقدمه، در ادامه این مطلب از کودکت به معرفی سه سبک فرزندپروری متداول می‌پردازیم و اثر هر سبک را بر سلامت والدین بررسی می‌کنیم.
سبک فرزندپروری هلیکوپتری
بیشتر بخوانید: ۵ توصیه کارآمد برای کنار آمدن با قشقرق کودک
این والدین به‌شدت حمایتگر هستند و بیش از حد مسئولیت کودک را به عهده می‌گیرند، به‌طوری که انگار همیشه نخ‌هایی نامرئی بین والدین و کودک وصل شده است. برای مثال، اگر کودک کفش ورزشی‌اش را در خانه جا بگذارد، کفش را برایش به باشگاه می‌برند یا اگر تکالیفش را تمام نکند، برایش انجام می‌دهند. چنین والدینی در پارک مدام اطراف کودک خود هستند یا هر ۳۰ دقیقه دست‌های او را ضدعفونی می‌کنند.
والدین با سبک فرزندپروری هلیکوپتری بسیار مضطرب و کنترل‌گر هستند. اغلب آن‌ها افرادی کمال‌پرست‌اند که فشار زیادی به خود می‌آورند و کودک را بازتاب موفقیت‌هایشان می‌دانند. درنهایت، تمامی این فشارهای والدگری آن‌ها را در معرض افسردگی، دلزدگی و خستگی مفرط قرار می‌دهد. اضطراب کنترل‌نشده منشأ بسیاری از مشکلات جسمی مانند مشکلات گوارشی (تهوع، اسهال)، بی‌خوابی، ضعف سیستم ایمنی و حتی بیماری قلبی است.
والدین هلیکوپتری بهتر است وقتی می‌خواهند بیش از حد و در هر شرایطی از فرزندان خود حمایت کنند، به دوران کودکی‌شان فکر کنند که چطور از حوادث گوناگون جان سالم به در برده‌اند. یکی دیگر از راه‌های مدیریت اضطراب در این والدین این است که از خود بپرسند اگر دوست معتمد و آگاهم در این موقعیت بود، چه پیشنهادی به من می‌داد.
برای مثال، وقتی کودک ۱۱ سالۀ شما دوست دارد برای مدت کوتاهی از خواهر ۸ ساله‌اش مراقبت کند، شما به‌عنوان والد هلیکوپتری بسیار حمایتگر چه می‌کنید؟ به‌قطع این اجازه را به او نمی‌دهید. اما دوست خونسرد و آگاه شما در چنین موقعیتی می‌داند که یک کودک یازده‌ساله می‌تواند برای مدتی کوتاه (برای مثال ۲۰ دقیقه) از خودش و خواهرش مراقبت کند. این ارزیابی و بررسی به شما کمک می‌کند کمتر عکس‌العمل هیجانی نشان دهید و بیشتر منطقی باشید. راه دیگر این است که به کودک اجازۀ اشتباه‌کردن بدهید. مهار حمایتگری بیش از اندازه از فرزندان نه تنها به آن‌ها احساس استقلال می‌دهد، بلکه باعث ایجاد احساس آرامش و رهایی در والدین نیز می‌شود و به دنبال آن کاهش اضطراب را به همراه دارد.
سبک فرزند پروری استبدادی
بیشتر بخوانید: چرا تنبیه کودک بی فایده است و به جای آن چه کاری باید انجام دهید؟
این سبک فرزندپروری به‌‌سادگی در این جمله تعریف می‌شود: «این کار را انجام بده، چون من اینطور می‌گویم!» یا به شکلی دیگر: «من به‌عنوان والد بهتر از تو صلاحت را می‌دانم و راه درست آن چیزی است که من تشخیص می‌دهم.» تنبیه و تهدید در این سبک فرزندپروری کاربرد دارد و «چون من می‌گم» بیشترین پاسخ چنین والدینی به فرزندانشان است. در این سبک، بیشتر از روش‌های سنتی تربیت استفاده می‌شود. سبک‌های فرزندپروری اغلب از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و این انتقال در سبک تربیتی استبدادی بیشتر دیده می‌شود.
در سبک فرزندپروری استبدادی نیز، اضطراب علت بروز رفتارهای مستبدانه است. به این صورت که والدین، به‌علت اضطرابی که دارند، حق انتخاب را از کودک خود می‌گیرند؛ چراکه معتقدند درصورت کنترل کودک، دیگر رویدادی که مضطربشان کند رخ نمی‌دهد. فرض کنید با فریادزدن سر کودک دوازده‌سالۀ خود، او را ترغیب به انجام تکالیفش می‌کنید؛ شاید در لحظۀ اول برای انجام تکلیف در زمان مشخص احساس خوبی داشته باشید و به دنبال آن از اضطرابتان کاسته شود؛ اما سرانجام، دیر یا زود، کودک از دستورات شما سرپیچی می‌کند و اضطرابتان با شدت بیشتری بازخواهد گشت.
فرزندپروری استبدادی اغلب موجب ایجاد خشم می‌شود. همۀ آن فریادها و بکن‌نکن‌ها می‌تواند خشم درونی را افزایش دهد. این در حالی است که خشم هیجانی اثرات مخرب مستقیمی بر سلامتی دارد. وقتی خشم از کنترل خارج می‌شود، سیستم جنگ و گریز یا سمپاتیک فعال می‌شود. در نتیجۀ فعال‌شدن این سیستم، ضربان قلب افزایش می‌یابد، ماهیچه‌های بدن منقبض می‌شوند و خون از سیستم گوارش به دست و پاها منتقل می‌شود. روزگاری که انسان‌ها غارنشین بودند، فعالیت سیستم سمپاتیک برای حفظ جانشان ضروری بود، اما در دنیای مدرن کنونی، فعالیت چندین‌بارۀ این سیستم در طول روز پیامدی جز ناخشنودی و به‌خطرافتادن سلامتی ندارد.
برای رشد و افزایش خود‌آگاهی زمان صرف کنید. اگر به این آگاهی برسید که چه زمانی و چگونه خشم شعله‌ور می‌شود، می‌توانید خود را به چالش بکشید و از بروز پاسخ‌های خودکار جلوگیری کنید. یکی از روش‌های کارا در این زمینه روش «بایست، بنشین و نفس بکش» است. وقتی احساس خشم می‌کنید، بنشینید و از یک تا ده بشمرید.
مغز حالت نشسته را به‌عنوان موقعیتی بی‌خطر و آرامش‌بخش تفسیر می‌کند و از نظر جسمی و بیوشیمیایی جریان شیمیایی ناشی از خشم را قطع می‌کند. امکان ندارد وقتی نشسته‌اید به اندازۀ وقتی که ایستاده‌اید خشمگین شوید. حتی اگر کودک رفتاری کرد که مطمئنید باید عکس‌العمل جدی نشان دهید، چند لحظه صبر کنید، بنشینید و به پاسخ‌های جایگزین و مدیریت بهینۀ اوضاع فکر کنید. این کار تبدیل قسمت راست و احساسی مغز به قسمت چپ تحلیلگر و کلامی آن است.
سبک فرزند پروری مقتدرانه
بیشتر بخوانید: تعیین حد و حدود برای کودک ؛ آری یا نه؟
فرزند پروری مقتدرانه روشی درست و جهان‌شمول است. در این سبک، علاوه بر اینکه به کودک، متناسب با سنش، اجازۀ کنجکاوی و اکتشاف داده می‌شود، قوانین و محدودیت‌هایی نیز وضع می‌شود. والدین گرم، پذیرا و مسئول هستند. در این سبک فرزندپروری، والدین با مهربانی و احترام با کودک رفتار می‌کنند و بیشتر بر علت و چگونگی تفکر پشت رفتارهای کودک متمرکزند تا خود رفتار. برای مثال، والدین مقتدر، وقتی کودک لباسش را تنش نمی‌کند، به‌جای اینکه مدام درخواست خود را تکرار کنند، هم‌قد کودک می‌شوند و می‌پرسند: «انگار برای پوشیدن این لباس مشکل داری، چجوری می‌تونم بهت کمک کنم تا مشکلت برطرف بشه؟»
این سبک فرزندپروری موجب ایجاد تعادل و افزایش عزت نفس در شما می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند افرادی که عزت‌نفس بالاتری دارند سالم‌تر هستند و بیشتر عمر می‌کنند. درواقع، عزت‌نفس و مثبت‌اندیشی از افسردگی جلوگیری می‌کند و چون هیجان‌های مثبتی به فرد می‌دهد، هم برای جسم و هم برای روان او سودمند است.
در فرزند پروری مقتدرانه، والدین کودک را بهتر می‌شناسند، اطلاعات بیشتری از او دارند و همین موضوع به کاهش اضطراب می‌انجامد. طبق تجربۀ والدینی که سبک فرزندپروری خود را از استبدادی به مقتدرانه تغییر داده‌اند، در سبک مقتدرانه آن‌ها صبورترند، کمتر عصبانی می‌شوند و روابط بهتری با کودکانشان دارند.
اگر تصمیم گرفته‌اید روش فرزندپروری‌تان را تغییر دهید، آگاه باشید که ممکن است در ابتدا، به‌جای بهبود شرایط، همه چیز بدتر شود. در حالی که شما برای تغییر تلاش می‌کنید، ممکن است کودک مقابل این تغییرات مقاومت کند. اما به مرور زمان، شما راه جدید و متعادل را پیدا خواهید کرد.
