اسهال کودکان بسیار رایج است. کودک انرژی خود را از دست داده و ضعیف می‌شود و تمام تلاش شما برای پرکردن مایعات از دست رفته از بدن کودک بی‌فایده است. لحظه‌ای که کودک شیر می‌نوشد، در همان حین پوشک خود را خیس می‌کند. اسهال در کودکان در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد و با عوارض جانبی نیز همراه باشد. ما در این مقاله از کودکت به شما کمک می‌کنیم تا دلایل اسهال کودکان را درک کنید و بیماری کودک خود را مدیریت نمایید. فرزند شما با انجام روش‌های درمانی که در ادامه می‌خوانید احساس بهتری خواهد داشت.
اسهال چیست؟
تکرار پی در پی مدفوع آبکی که چند بار در روز رخ می‌دهد را اسهال می‌گویند. سازمان بهداشت جهانی اسهال نوزاد را عبور از سه یا چند مدفوع آبکی در روز تعریف می‌کند.
معمولا اسهال حاد توسط یک ویروس یا باکتری ایجاد می‌شود. اسهال مکرر زمانی اتفاق می‌افتد که نوزاد به علت یک مشکل بیوشیمی داخلی مانند حساسیت غذایی، مدفوع سالم خود را از دست می‌دهد.
مقیاس اسهال
آکادمی اطفال آمریکا میزان شدت اسهال کودکان را در مقیاس‌های زیر تعریف می‌کند:
- اسهال خفیف ۲ تا ۵ مدفوع آبکی در یک روز است.
- اسهال متوسط ۶ تا ۹ مدفوع آبکی در یک روز است.
- اسهال شدید بیشتر از ۱۰ مدفوع آبکی در یک روز است.
چه عواملی باعث اسهال در کودکان می‌شود؟
شرایط متعددی باعث می‌شود تا اسهال کودکان ایجاد شود. دلایل مدفوع آبکی در خردسالان عبارتند از:
۱. عفونت معده یا روده
عفونت‌های دستگاه گوارش، عمدتا ناشی از ویروس‌ها و باکتری‌هایی است که می‌تواند منجر به مسمومیت غذایی و اسهال شود. این میکروب‌ها می‌توانند از طریق غذای آلوده و یا طبخ ناکافی غذا وارد بدن شوند. همچنین می‌توانند از طریق شستشوی نامناسب دست‌ها و یا از طریق آب دهان به بدن ورود کنند.
روتاویروس
ویروس بسیار شدیدی است که نوزادان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث التهاب روده ومعده می‌شود. سرفه و اسهال از علائم این ویروس است.
با توجه به گزارش سازمان بهداشت جهانی، عفونت روتاویروس علت اصلی مرگ ومیر نوزادان است که از طریق ایمن سازی قابل پیشگیری است.
آدنوویروس
آدنویروس یک گروه از ویروس‌ها است که بخش‌های مختلف بدن ازجمله درزهای داخلی دستگاه گوارش را آلوده می‌کند. این ویروس به راحتی می‌تواند از طریق سرفه، عطسه کردن یا تماس با یک سطح آلوده پخش شود.
سالمونلا
باکتری سالمونلا بر روی معده و روده تاثیر می‌گذارد و باعث اسهال شدید می‌شود. این عفونت از طریق غذای آلوده و آب یا سطوح گسترش می‌یابد. نوزادانی که به قرار دادن اشیاء در دهان خود تمایل دارند، بیشتر در معرض ابتلا به چنین ویروسی قرار می‌گیرند.
اشریشیاکلی
باکتری اشریشیاکلی باعث درد شدید معده و اسهال می‌شود و مدفوع نوزاد را با ترشحات و خون همراه می‌کند.
این نوع باکتری‌ها از طریق غذاهای آلوده و عدم رعایت بهداشت شیوع پیدا می‌کنند.
عفونت انگلی
عفونت انگلی ناشی از انگل‌های میکروسکوپی است که دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار داده و باعث اسهال در نوزادان می‌شود.
ژیاردیا لامبلیا، انگلی است که از طریق آب و غذای آلوده گسترش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: استفراغ در کودکان ؛ دلایل و راه های درمان آن را بشناسیم
۲. عدم تحمل غذایی یا آلرژی
اگر کودک به برخی از مواد غذایی آلرژی پیدا کرده است، می‌تواند به این معنی باشد که سیستم ایمنی بدن او تضعیف شده و مورد حمله باکتری‌ها قرار گرفته است.
عدم تحمل غذا به این معنا است که دستگاه گوارش کودک نمی‌تواند غذا را هضم کند و همین موضوع باعث ناراحتی در دستگاه گوارش می‌شود.
۳. بیماری التهابی روده
این گروه از بیماری‌های دستگاه گوارش ناشی از ناهنجاری‌های ژنتیکی است که منجر به التهاب دردناک در پوشش داخلی دستگاه گوارش می‌شود.
بیماری کولیت اولسروز و کرون از جمله بیماری‌های التهابی روده هستند که می‌توانند نوزاد را تحت تاثیر قرار دهند و باعث اسهال مداوم در نوزاد شوند.
بیماری التهابی روده یک بیماری ژنتیکی است و هیچ درمانی خاصی ندارد. داروها باید هر روز برای از بین بردن شدت علائم مصرف شود.
۴. آب میوه
آبمیوه‌ها سرشار از مواد مقوی برای بدن هستند؛ اما گاهی اوقات مصرف بیش از حد آن‌ها برای نوزادان مشکل‌ساز است. جذب کم این مواد در بدن نوزاد و خروج اضافه این مواد مقوی از طریق اسهال در نوزادان صورت می‌گیرد. آکادمی پزشکی اطفال آمریکا مخالف دادن آبمیوه به نوزادان زیر یک سال است. استفاده از میوه‌ها به جای آب آن‌ها توصیه می‌شود؛ زیرا میوه‌ها سرشار از مواد مقوی و فیبر کافی برای بدن هستند.
۵. گرمازدگی
نوزادان در برابر گرما و حرارت شدید، ضعیف هستند. اگر کودک به مدت طولانی در آب و هوای گرم باشد، ممکن است آب بدن خود را ازدست بدهد، همچنین دچار سردرد شود و از این بابت رنج ببرد. در موارد شدید نیز ممکن است کودک دچار گرفتگی شکمی و اسهال شود.
کودک می‌بایست در دمای پایین و خنک یا در دمای متوسط باشد و به مقدار کافی مایعات بنوشد.
۶. آنتی بیوتیک ها
اسهال در نوزادان می‌تواند عارضه جانبی آنتی بیوتیک‌ها باشد. آن‌ها با کشتن باکتری‌های خوب روده باعث تشدید باکتری‌های بد شده و در نتیجه هضم مواد غذایی را دچار مشکل کنند و باعث خروج مایعات از بدن نوزاد شوند. وضعیت نوزاد هنگامی که دوره آنتی بیوتیک‌ها به پایان برسد بهبود می‌یابد. اسهال در نوزادان بسته به شدت شرایط می‌تواند از چند روز تا چند هفته ادامه یابد.
علائم اسهال کودکان چیست؟
اسهال یک علامت در خود دارد یا خود یک علامت است؛ اما شما می‌توانید اسهال را از طریق ویژگی‌های زیر از یک مدفوع طبیعی متمایز کنید:
۱. بیش از حد طبیعی مدفوع داشتن
یک نوزاد شیرخوار سالم در روز حداقل بین ۶ تا ۱۰ بار مدفوع می‌کند و حتی می‌تواند به مراتب کمتر و یا به طور مکرر بعد از هر بار شیردهی مدفوع کند.
فرمول تغذیه برای مادرانی است که نمی‌توانند شیردهی کنند و مواد مغذی را جایگزین شیر خود کرده اند. نوزادانی که تحت فرمول تغذیه هستند، کمتر از ۴ بار در روز به دفع مدفوع تمایل دارند. خالی شدن روده پس از ۲ ماه به مرور زمان کاهش می‌یابد.
برنامه دفع مدفوع هر نوزاد نسبت به سایر نوزادان متفاوت است؛ اما اگر به صورت ناگهانی مدفوع نوزاد افزایش پیدا کرد و به صورت آبکی از بدن نوزاد خارج شد، احتمال دارد نوزاد شما دچار اسهال شده باشد و از این بابت رنج ببرد.
۲. مدفوع بدبو و مخاطی داشتن
اگر یک نوزاد مدفوع بدبو و مخاطی داشته باشد؛ یعنی دچار اسهال شده است. مدفوع نوزادان زرد رنگ تا قهوه‌ای مایل به زرد است. رنگ مدفوع نوزاد می‌تواند به موادغذایی نیز بستگی داشته باشد.
همچنین یک کودک می‌تواند مدفوع مایل به رنگ سبز را نیز تجربه کند که با توجه به عبور سریع غذا از روده و صفرا فرصت قهوه شدن را پیدا نکرده است و این مورد کاملا طبیعی است.
مدفوع آبکی مانند یک شاخص مطمئن برای تشخیص بیماری اسهال است و می‌تواند با علائمی مانند گرفتگی شکم، تب و غیره همراه باشد. این علائم نشان می‌دهد که شما باید نوزاد خود را نزد یک پزشک اطفال ببرید.
بیشتر بخوانید: برای رفع یبوست در کودکان چه کاری می توانیم انجام دهیم؟
چه زمانی نوزاد را باید پیش دکتر ببریم؟
شرایط زیر نیاز به مراقبت‌های پزشکی سریع دارد:
- مدفوع نوزاد دارای خون یا لخته خون قرمز شده است.
- نوزاد زودرنج شده ، دارای انرژی کمی‌است و همیشه دچار خواب آلودگی است.
- نوزاد بیش از 12 ساعت ادرار نکرده است که می‌تواند نشانه‌ای از کم آبی بدن باشد.
- خشکی دهان کودک بیش از حد نرمال شده است.
- نوزاد دارای اسهال و دمای بدن بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد است.
آکادمی اطفال آمریکا برای اسهال در نوزادان زیر ۳ ماه توصیه می‌کند که به پزشک اطفال مراجعه شود.
چگونه اسهال درمان می‌شود؟
پزشک زمانی شروع به درمان اسهال می‌کند که علت بیماری اسهال را تشخیص داده باشد. داروی مربوط به بیماری اسهال با توجه به مشکل و شدت آن متفاوت است.
به عنوان مثال اگر اسهال در نوزادان به علت عفونت باکتری باشد، آنتی بیوتیک تجویز می‌شود.
داروهای بیسموت (Pepto-Bismol)، آتاپولگیت ( Kaopectate )برای درمان اسهال بدون نسخه در دسترس عموم هستند.
با این حال اداره دارو و غذا آمریکا موافق استفاده از این گونه داروها برای نوزادان نمی‌باشد؛ زیرا این داروها دارای ترکیبات شیمیایی هستند و به بدن کودکان آسیب می‌رسانند. برای جلوگیری از هرگونه عارضه در نوزاد، بهتر است با دکتر مشورت کنید.
عوارض اسهال در کودکان چیست؟
بیماری اسهال تنها با خروج مایعات از بدن صورت نمی‌گیرد؛ بلکه عوارض دیگری را نیز به همراه دارد. برای مثال:
از دست دادن آب بدن
نوزادان هنگامی‌که دچار بیماری اسهال می‌شوند، آب زیادی را از دست می‌دهند که همین موضوع باعث ایجاد عدم تعادل مایع و مواد الکترولیت در بدن نوزاد می‌شود. چنین شرایطی منجر به کم آبی بدن می‌شود وهمانطور که می‌دانید کمبود آب شدید می‌تواند سبب کاهش 3 درصد از وزن کودک شود. نادیده گرفتن این موضوع می‌تواند عواقب جدی‌تری را به همراه داشته باشد.
سوختگی پای کودک
به دلیل خروج مایعات به صورت پی در پی و پاک کردن مکرر آن، نوزادان دچار ضایعه و بثوراتپوستی می‌شوند که این موضوع منجر به ایجاد درد و ناراحتی در نوزاد می‌شود.
برای درمان کودک باید از او در منزل مراقبت کنیم و حتی‌المقدور پای کودک را با آب و مواد شوینده مخصوص نوزادان شستشو دهیم تا پوست او به مرور زمان بهبود یابد.
مراقبت از کودک مبتلا به اسهال
برای مراقبت از نوزادی که از اسهال رنج می‌برد، ۳ راه ساده وجود دارد:
استفاده از مایعات
علاوه برشیر مادر و آب باید الکترولیت از دست رفته از بدن نوزاد را با دادن محلول نمکی آبرسان (ORS) جبران نمود. هر ۳۰ دقیقه یک بار یا طبق تجویز پزشک ۲ قاشق غذاخوری از ORS را به نوزاد بدهید.
همچنین نوزادانی کوچکتر از شش ماه نباید ORS مصرف کنند، مگر اینکه توسط پزشک توصیه شود. با این حال شیر مادر گزینه مناسبی برای تمام نوزادان محسوب می‌شود و پزشکان توصیه می‌کنند در طول این بیماری، بهترین گزینه شیردهی منظم به نوزاد است.
وعده‌های غذایی منظم
اسهال باعث تضعیف نوزاد می‌شود و غذا بهترین گزینه برای تامین کالری‌های ضروری بدن او است. برای نوزادانی که تنها با شیر مادر تغذیه می‌شوند بهتر است تعداد دوره‌های تغذیه افزایش یابد وهمچنین برای نوزادانی که می‌توانند غذا بخورند بهتر است از موادغذایی جامد استفاده کنند که نوزاد می‌تواند یک بار در هر ۳ تا ۴ ساعت تغذیه شود.
حفظ و نگهداری بهداشت پوشک
رعایت بهداشت پوشک برای سلامتی نوزاد ضروری است و در طول دوره ی بیماری اسهال در نوزادن، نگهداشتن پوشک به صورت خشک و تمییز الزامی است.
سعی کنید قسمت پایین تنه کودک را با آب ملایم و صابون بشویید و با یک دستمال خشک کرده و سپس صبر کنید تا قبل از بستن پوشک تازه، کاملا خشک شود. سپس یک لایه ضخیم از کرم اکسیدروی ویا وازلین را بر روی بدن کودک بزنید و او را مجددا پوشک کنید.
بیشتر بخوانید: مراقبت از کودک بیمار و نکات مفیدی برای والدین در این زمینه
چه چیزی برای تغذیه کودک مبتلا به اسهال مناسب است؟
اگر نوزاد کمتر از شش ماه دارد، می‌توانید با خیال راحت به او شیر خشک و شیرمادر بدهید. در مواردی که کودک به دلیل حساسیت به لاکتوز موجود در شیر خشک، نمی‌توانند شیرخشک مصرف کند، طبق دستور پزشک، ماده‌ای که براساس فرمول پروتئین غیرهیدرولیز شده بدست می‌آید و به راحتی هضم می‌شود، برای نوزاد تجویز می‌گردد. اگر کودک بزرگتر از شش ماه باشد، می‌تواند غذا بخورد. مواد غذایی مناسب برای کودکان بیشتر از ۶ ماه عبارت است از:
- سیب
- موز له شده
- سیب زمینی پخته شده و پوره شده
- فرنی و برنج سفید
- سبزیجات ریشه‌دار و پخته شده مانند هویج و چغندر
- غلات مانند گندم یا بلغور جو دو سر
- آب گوشت
برای دادن میوه به نوزاد مبتلا به اسهال بهتر است پوست و دانه‌های میوه را جدا کنید؛ زیرا هضم آن برای نوزاد سخت است. نوزادانی که تحت فرمول تغذیه هستند، می‌توانند تغذیه را به طور عادی ادامه دهند.
در اینجا به برخی از موادغذایی که در طول بیماری اسهال در نوزادان باید اجتناب کرد، اشاره می‌کنیم:
- شیر گاو و محصولات لبنی مانند پنیر و کره
- غذاهایی که محتویات آن با شیر و شکر زیاد درست شده است. مانند شیرینی‌ها، کیک، بیسکویت و غیره
- آبمیوه
- غذاهای سرخ شده و چرب
- بعضی از میوه‌ها و سبزیجات که مقدار زیادی گاز در دستگاه گوارش یا معده ایجاد می‌کنند، مانند نخودفرنگی، نخود، سبزیجات برگ سبز، کلم بروکلی، آلو و ادویه‌جات مانند فلفل
این نکته را در نظر داشته باشید که برای تغذیه نوزاد بهتر است چند وعده‌های غذایی کوچک را در یک روز به جای ۳ یا ۴ وعده غذایی بزرگ در نظر بگیرید. علاوه بر این نوزاد در طول این بیماری باید استراحت کافی داشته باشد که هیدراتاسیون و داروهای ترکیبی قطعا به خواب نوزاد و راحتی او کمک خواهند کرد.
چگونه ازبیماری اسهال در نوزادان پیشگیری کنیم؟
اسهال می‌تواند برای نوزاد یک مرحله سخت باشد؛ اما قابل پیشگیری است. راه‌های ساده‌ای برای جلوگیری از اسهال کودکان وجود دارد:
رعایت بهداشت در اطراف نوزاد
همانطور که می‌دانید نوزادان تمایل زیادی به قرار دادن اشیا در دهان خود دارند که همین مورد باعث ورود پاتوژن‌های ناشی از اسهال به بدنشان می‌شود. توصیه می‌شود در اطراف نوزاد اسباب‌های تمییز قرار داده و به طور منظم دست‌های او را بشویید.
تهیه مواد غذایی بهداشتی و آماده
برای تغذیه نوزاد سبزیجات و میوه‌ها را به درستی شسته و تمییز کنید و آن‌ها را خوب بپزید.
هرگز غذاهای یخ زده، از جمله سبزیجات یخ زده را به نوزاد ندهید؛ زیرا آن‌ها می‌توانند حاوی باکتری‌هایی باشند که شاید به بزرگسالان آسیب نرسانند، اما در نوزادان تاثیر بسزایی دارند.
سعی کنید آب نوشیدنی سالم به نوزاد بدهید. در غیر این صورت آب را جوشانده و بعد به نوزاد بنوشانید.
اعضای خانواده باید سلامت شخصی خود را حفظ کنند. دست‌های خود را قبل از اینکه هر گونه تماسی با نوزاد، شست وشو دهید. این کار کمک می‌کند تا از انتقال میکروب‌ها به کودک جلوگیری شود.
مدفوع نوزاد شاخص سلامت کلی او است. پس سعی کنید قبل از دور انداختن پوشک، نگاهی به آن بیاندازید و اگر نوزاد شما مبتلا به اسهال است، به پزشک مراجعه کنید. مراقبت و نگهداری از نوزاد و دادن داروهای مناسب در طول بیماری به شادی و سلامتی او کمک می‌کند.
