آلرژی به معنی پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به مواد مختلف (غذا، دارو، آلودگی هوا، گردوخاک، گرده گل و مواردی از این قبیل) است. این پاسخ می‌تواند در طیفی از واکنش بسیار خفیف بدن تا واکنش‌های شدید و تهدیدکننده زندگی رخ دهد یا می‌تواند چشم‌ها، بینی، گلو، ریه‌ها، پوست و حتی دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد. بروز آلرژی معمولاً برای اغلب افراد خطر جدی در پی ندارد. داروهای آلرژی در کودکان به‌صورت قرص، شربت، اسپری بینی، اسپری تنفسی، قطره چشمی، کرم و نیز به‌شکل تزریقی در داروخانه‌ها موجودند. برخی از این داروها را می‌توانید بدون نسخه و با مشاوره دکتر داروساز تهیه کنید.
در این مقاله به بررسی ملاحظات مصرف داروهایی که برای کنترل آلرژی در کودکان استفاده می‌شوند پرداخته خواهد شد.
آنتی هیستامین‌ها
هیستامین ماده‌ای شیمیایی در بدن است که به‌دنبال بروز آلرژی تولید می‌شود و خارش، کهیر، آبریزش بینی و سایر علائم این‌چنینی را به وجود می‌آورد. آنتی هیستامین‌ها داروهایی‌اند که از تولید این ماده (هیستامین) در بدن جلوگیری می‌کنند و یا اجازه فعالیت آن را نمی‌دهند و این‌گونه علائم آلرژی را کاهش می‌دهند.
در ادامه به بررسی چند داروی آنتی هیستامین رایج پرداخته شده است:
دیفن هیدرامین (Diphenhydramine)
این دارو، علاوه بر رفع علائم آلرژی برای رفع سرفه و جلوگیری از بیماری حرکت (بروز سرگیجه و تهوع در ماشین/کشتی/هواپیما) و درمان آن و نیز برخی موارد دیگر تجویز می‌شود و به‌شکل آمپول، شربت و کپسول در داروخانه‌های ایران موجود است. شربت دیفن هیدرامین دو نوع دارد: دیفن هیدرامین ساده و دیفن هیدرامین کامپاند. دیفن هیدرامین ساده فقط حاوی داروی دیفن هیدرامین است. دیفن هیدرامین کامپاند علاوه بر دیفن هیدرامین حاوی آمونیوم کلراید نیز هست. در موارد استفاده در آلرژی دیفن هیدرامین ساده کارآمد است. گاهی در سرفه‌های خلط‌داری که توالی آن‌ها فرد را کلافه کرده است می‌توان از دیفن هیدرامین کامپاند استفاده کرد. همچنین خوب است بدانید دیفن هیدرامین در ترکیب برخی قرص‌ها و شربت‌های سرماخوردگی نیز وجود دارد.
مصرف داروی دیفن هیدرامین در نوزادان توصیه نمی‌شود. همچنین به‌طور معمول مصرف این دارو برای مشکلات خواب در کودکان زیر 12 سال نیز توصیه نمی‌شود. با توجه به کاربرد، سن کودک و مورد مصرف این دارو در تجویز آن، لازم است حتماً قبل از مصرف از پزشک یا دکتر داروساز مشاوره بگیرید. آن‌ها با بررسی وضعیت کودک و مورد مصرف این دارو بهترین و امن‌ترین گزینه دارویی را به شما پیشنهاد خواهند داد.
کلرفنیرامین (Chlorpheniramine)
این دارو غالباً برای رفع علائم آلرژی کاربرد دارد و به‌صورت قرص، آمپول و شربت (ترکیبی با سایر داروها) در داروخانه‌های ایران موجود است. برای مصرف شکل‌ها و برندهای مختلف این دارو ملاحظات سنی متفاوتی وجود دارد و لازم است با پزشک یا دکتر داروساز دراین‌باره مشورت کنید تا مطمئن شوید داروی مناسبی برای کودکتان انتخاب شده است.
دیفن هیدرامین و کلرفنیرامین به احتمال زیاد کودکتان را خواب‌آلوده می‌کنند. در طول دوره مصرف این داروها کودکان در فعالیت‌های فیزیکی و دوچرخه‌سواری نیاز به مراقبت بیشتر دارند، لذا لازم است این موضوع را به مراقبان کودکتان یادآور شوید. به یاد داشته باشید که مصرف این داروها صرفاً به نیت القای خواب در کودکان بدون نظر پزشک می‌تواند خطرناک باشد.
از سایر عوارض رایج این داروها می‌توان به احساس سرگیجه، عصبی شدن و تحریک‌پذیری بالا و نیز دردهای گوارشی اشاره کرد. این عوارض اگر خفیف و گذرا باشند طبیعی‌اند. اما در صورت ادامه‌دار یا شدید شدن حتماً به پزشک یا دکتر داروساز اطلاع دهید.
می توانید این داروها را با غذا یا با معده خالی به کودک بدهید. اگر کودک مشکل گوارشی دارد بهتر است بعد از غذا آن‌ها را مصرف کند.
بسیاری از فرآورده‌های دارویی مورد استفاده در سرماخوردگی و علائم تنفسی به‌صورت ترکیب چند دارو در بازار موجودند. مهم است حواستان به این موضوع باشد که کودک یک دارو را از دو فرآورده دارویی مختلف به‌طور هم‌زمان دریافت نکند. مصرف هم‌زمان دو فرآورده حاوی دیفن هیدرامین یا دو فرآورده حاوی کلرفنیرامین ممکن است با عوارض جدی همراه باشد. ازاین‌رو همیشه اطلاعات روی شربت یا بلیستر (بسته‌بندی قرص) دارو را بخوانید و در صورت وجود داروی مشابه به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.
ستیریزین (Cetirizine)
این دارو در درمان کهیر و نیز برای رفع علائم آلرژی کاربرد دارد و به‌شکل قرص و شربت در داروخانه‌های ایران موجود است. ستیریزین ممکن است خواب‌آلودگی، خستگی یا ضعف و نیز خشکی دهان ایجاد کند. این عوارض مادامی که گذرا و خفیف باشند طبیعی و قابل انتظارند.
لوراتادین (Loratadine) و دس لوراتادین (Desloratadine)
لوراتادین به‌شکل قرص و کپسول خوراکی، شربت و نیز قرص بازشونده در دهان و دس لوراتادین به‌شکل قرص و شربت در داروخانه‌های ایران موجودند و در درمان آلرژی و کهیر کاربرد دارند. مصرف این داروها در دوزهای بالا ممکن است باعث خواب‌آلودگی شود. همچنین ممکن است عارضه سردرد، خستگی و ضعف، درد عضلانی و یا گلودرد بروز کند. اگر این علائم خیلی شدید باشد لازم است حتماً به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.
فکسوفنادین (Fexofenadine)
این دارو به‌شکل قرص و نیز سوسپانسیون خوراکی در داروخانه‌های ایران موجود است. اگر به‌دنبال مصرف این دارو کودک دچار گُرگرفتگی شد به پزشک یا داروساز اطلاع دهید. سردرد و استفراغ خفیف و گذرا بعد از مصرف این دارو طبیعی است. این دارو را با یک لیوان پر آب به کودک بدهید و از همراه کردن آن با آب‌میوه خودداری کنید.
کدام آنتی هیستامین عملکرد بهتری دارد؟
شواهد علمی کافی برای اینکه ثابت کند آنتی هیستامین مشخصی در رفع علائم آلرژی اثربخش‌تر است وجود ندارد و معمولاً هر فرد پس از امتحان کردن چند نوع آنتی هیستامین دارویی را که اثربخشی بهتری برای بدنش دارد پیدا می‌کند. می‌توانید دراین‌باره از پزشک یا دکتر داروساز مشورت بگیرید.
ضد احتقان‌ها
داروهای ضد احتقان یا دکونژستانت (Decongestant) برای رفع سریع و موقت گرفتگی بینی و سینوس‌ها کاربرد دارند. این داروها ممکن است باعث سردرد، سرگیجه، اختلال در خواب، افزایش فشار خون یا تحریک‌پذیری فرد شوند و مصرف آن‌ها در افراد با بیماری گلوکوم، پرفشاری خون، پرکاری تیروئید و بیماری‌های قلبی عروقی معمولاً توصیه نمی شود.
سودوافدرین (Pseudoephedrine)
این دارو به‌شکل شربت به‌تنهایی و نیز در ترکیب با داروهای دیگر در داروخانه‌های ایران موجود است. خوب است در طول دوره مصرف این دارو میزان مصرف کافئین خوراکی (شکلات، نوشابه، چای و خوراکی‌هایی از این قبیل) را کاهش دهید تا احتمال بروز عوارضی مانند افزایش ضربان قلب، لرزش و عصبی شدن کم شود.
فنیل اِفرین (Phenylephrine)
این دارو به‌شکل قطره و اسپری بینی، شربت و قرص غالباً در ترکیب با داروهای دیگر در دسترس است. به‌دنبال مصرف قطره یا اسپری بینی ممکن است کمی سوزش و التهاب در بینی و عطسه بروز کند که اگر خفیف باشد کاملاً طبیعی است.
حتماً به یاد داشته باشید مصرف قطره و اسپری بینی فنیل افرین بیشتر از 3 روز می‌تواند گرفتگی بینی را بدتر کند.
شکل خوراکی این داروها را می‌توان طولانی‌تر استفاده کرد، اما به‌طورکلی آکادمی طب اطفال آمریکا (AAP) مصرف این داروها را در کودکان کم‌سن (معمولاً زیر 6 سال) توصیه نمی‌کند. ازاین‌رو لازم است از مصرف این داروها در کودکان بدون صلاحدید پزشک خودداری کنید.
کورتیکواستروئیدها (کورتون)
این داروها التهاب ناشی از آلرژی را سرکوب می‌کنند و علائم آلرژی را کاهش می‌دهند و به‌صورت قرص و شربت، اسپری بینی، اسپری استنشاقی، کرم موضعی و قطره چشمی قابل استفاده‌اند.
کورتیکواستروئیدهای رایجی که در آلرژی استفاده می‌شوند عبارت‌اند از بودزوناید (Budesonide)، فلوتیکازون (Fluticasone)، مومتازون (Mometasone)، تریامسینولون (Triamcinolone)، بکلومتازون (Beclometasone)، پردنیزولون (Prednisolone)، بتامتازون (Betamethasone) و هیدروکورتیزون (Hydrocorthisone).
اسپری‌های استنشاقی کورتون‌ها غالباً به‌صورت روزانه استفاده می‌شوند. این شکل دارویی ممکن است به‌صورت ترکیبی با سایر داروها در درمان آسم و آلرژی استفاده شود. کورتون‌های خوراکی معمولاً در موارد جدی‌تر آلرژی تجویز می‌شوند و مصرف طولانی‌مدت آن‌ها ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشند.
از مصرف خودسرانه کورتون‌ها جداً خودداری کنید. این داروها را فقط با تجویز پزشک و مشاوره دکتر داروساز مصرف کنید. از مصرف طولانی‌مدت هر نوع از اشکال دارویی کورتون‌ها بدون مشورت پزشک یا داروساز خودداری کنید.
داروی کرومولین (Cromolyn)
این دارو انتخاب ایمنی در درمان حساسیت است و معمولاً زمانی تجویز می‌شود که آنتی هیستامین‌ها در حد انتظار یا به حد لازم اثربخش نبوده‌اند. خوب است بدانید معمولاً اثر این دارو بعد از چند روز و گاهی چند هفته استفاده به حداکثر خود می‌رسد و در موارد حساسیت فصلی بهتر است یک تا دو هفته قبل از شروع حساسیت فصلی مصرف این دارو را آغاز کنید.
کرومولین انتخاب مناسبی در درمان علائم سرماخوردگی یا عفونت سینوس‌ها نیست. سوزش، التهاب خفیف بینی و عطسه به دنبال مصرف این دارو طبیعی است.
داروی ضد حساسیت مونته لوکاست (Montelukast)
این دارو غالباً زمانی تجویز می‌شود که سایر داروها در آلرژی کارآمد نبوده‌اند. به دنبال مصرف این دارو ممکن است سردرد، دل‌درد و اسهال، سرفه و علائم سرماخوردگی بروز کند. این علائم اگر خفیف و گذرا باشند طبیعی است. در صورت بروز شدید یا طولانی‌مدت این علائم حتماً به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.
در برخی افراد این دارو ممکن است باعث بروز اضطراب، بی‌قراری، کابوس و علائمی از این قبیل شود. اگر این عوارض را مشاهده کردید به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.
داروهای موضعی آلرژی در کودکان
آلرژی می‌تواند علائمی در پوست و مخاط ایجاد کند که به‌صورت خارش، کهیر و قرمزی مشهود است. در چنین موقعیتی به‌طور معمول استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده می‌تواند اثربخش باشد.
فرآورده‌های کالامین می‌تواند در کاهش خارش پوست کمک‌کننده باشد. کورتون‌های موضعی نیز در مواردی بسیار اثربخش‌اند. اما استفاده طولانی‌مدت آن‌ها ممکن است باعث تغییر رنگ پوست شود.
به یاد داشته باشید علائم آلرژی در اغلب کودکان با دوری از عامل حساسیت‌زا یا مصرف داروهای آلرژی ساده‌تر از بین می‌رود. اگر علائم آلرژی در کودکتان ادامه‌دار و آزاردهنده شد حتماً پیش از مصرف داروهای آلرژی در کودکان که قوی‌تر هستند با پزشک مشورت کنید. اگر هیچ دارویی به حد کافی برای کودکتان کارآمد نباشد، معمولاً گام بعدی روشی به نام ایمونوتراپی با ماده حساسیت‌زاست که در آن بدن را آرام‌آرام با ماده حساسیت‌زا مواجه می‌کنند تا به‌تدریج ایمنی مناسبی در بدن شکل بگیرد. این درمان برای رفع حساسیت به مواد غذایی کارآمد نیست.
همواره قبل از مصرف هر کدام از داروهای آلرژی در کودکان که در دسترستان است مطمئن شوید که برای سن کودکتان مناسب است. بسیاری از داروها برای کودکان ایمنی کافی ندارند و این تصور غلط است که کودک انسانی با وزن کم است و هر دارویی با مقدار کمتر می‌تواند برایش استفاده شود.
به یاد داشته باشید گاهی درمان نشدن علائم آلرژی می‌تواند کیفیت زندگی کودکتان را تحت تأثیر قرار دهد. احتقان طولانی‌مدت می تواند منجر به کاهش تمرکز و حتی بروز خستگی شود. ازاین‌رو در مواردی مصرف دارو برای بهبود علائم کودک بسیار کمک‌کننده و افزایش‌دهنده کیفیت خواب و بیداری کودک خواهد بود.
