داشتن فقط یک فرزند به معنای رویارویی با موجودی ایده‌آل‌گرا، بالغ، سخت‌کوش و وظیفه‌شناس است. اما چنین شرایطی حتماً با برخی لحظه‌های سخت والدگری نیز همراه خواهد شد. در این مقاله، با مهم‌ترین نکاتی که درباره بزرگ کردن و تربیت کودکان تک فرزند وجود دارند، آشنا خواهید شد.
پنجاه سال پیش، این تصور وجود داشت که تک‌فرزندها کودکانی تنها، لوس و ازنظر اجتماعی بی‌عرضه‌اند. اما به مرور زمان ورق برگشت و، با افزایش تعداد تک‌فرزندها، جایگاهشان در جامعه نیز تغییر کرد. درواقع، با رسیدن به سال 2015 و رسیدن بسیاری از مادران به انتهای بازه سنی فرزندآوری، نزدیک به 22% از کودکان تک‌فرزند ماندند. برای درک بیشتر، می‌توانید این رقم را با عدد 11% در سال 1967 مقایسه کنید.
به‌هرحال، اعداد و ارقام هرچه که بگویند، خانواده‌ای کوچک تفاوت‌های فاحشی با خانواده‌ای بزرگ و چند فرزندی دارد. خانوادۀ کوچک اساساً با چالش‌ها و پاداش‌های متفاوتی هم روبه‌روست. با کودکت همراه باشید تا با چند نکته مهم درباره تربیت تک‌فرزندان آشنا شوید.
مهارت‌های اجتماعی را به کودکان تک فرزند خود بیاموزید
کودک را تشویق کنید با دیگران تعامل داشته باشد
برای مقابله با احساس تنهایی، تک‌فرزندها معمولاً دوستانی خیالی را در ذهنشان پرورش می‌دهند یا به اشیای بی‌جان مانند عروسک‌ها یا حیوانات پارچه‌ای وابسته می‌شوند. گاهی اوقات اصلاً مهم نیست شما چه میزان توجه را به‌سمت او سرازیر می‌کنید. او فقط به ارتباط با کودکی همسن خودش نیاز دارد. به همین دلیل است که، درصورت داشتن تک‌فرزند، برقراری فعالیت‌ها و روابط اجتماعی از 18 ماهگی کودک مهم‌تر می‌شود. چنین فعالیت‌هایی باید هم در خانه کودک (که در آن اسباب‌بازی‌ها و توجه والدینش را به اشتراک خواهد گذاشت) و هم در خانه دوستش (که در آن مجبور به پیروی از قوانین کودکی همسن خواهد شد) انجام شوند.
کودک تک فرزند خود را با ارائه مثال‌هایی هدایت کنید
تک‌فرزندها معمولاً آن روابط بی‌قاعده و پر از خشونت بین خواهرها و برادرها را تجربه نمی‌کنند. اما این به‌اصطلاح «رقابت‌های خواهر برادری» واقعاً به کودکان کمک می‌کنند تا به‌صورت روزانه کنار همسالانشان قرار بگیرند و با آن‌ها کنار بیایند. باختن در بازی، انتظار برای گرفتن نوبت و همراه شدن با گروه از مواردی‌اند که این کودکان به‌راحتی در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند و مسائل دشواری برای تک‌فرزندها محسوب می‌شوند. بنابراین، برای کمک به تک‌فرزندها برای موفقیت در موقعیت‌های اجتماعی، والدین باید:
- با مثال‌هایی به کودک نشان دهند چگونه باید چیزها و وسایل را به اشتراک بگذارند، با دیگران سازش کنند و توجه و ملاحظه‌شان را به دیگران نشان دهند.
- وقتی کودک رفتار درستی نشان می‌دهد به او پاداش دهند. در مقابل درصورت انجام کارهای نادرست، او را با عواقب تصمیماتش مواجه کنند.
کودک را به خنده و شادی تشویق کنید
با توجه به گفته‌های دکتر کوین لمان[1]، نویسنده کتاب ترتیب تولد فرزندان: چرا به جایی که اکنون هستید رسیده‌اید، تک‌فرزندها می‌توانند آن‌قدر منطقی، محقق و عاقل باشند که به فردی بیش از حد جدی تبدیل شوند و توانایی دیدن خوشی و لذت را در چیزها از دست بدهند. درحالی‌که هیچ روش مشخصی برای «آموزش» آن احساس زنده‌دلانه شوخ‌طبعی وجود ندارد، اما می‌توان به الگوی خوبی برای کودک تبدیل شد: کافی است که از حالت ناظمی خشک و عصاقورت‌داده خارج شوید و با روی باز با فرزندتان بگویید و بخندید. در نهایت این شانس هست که او از شما پیروی کند.
به استقلال در تربیت کودکان تک فرزند توجه کنید
برخی از مسئولیت‌ها را به کودک بسپارید
بزرگ کردن کودک تک‌فرزند باعث می‌شود رابطه‌ای بسیار بسیار نزدیک با فرزندتان داشته باشید. به همین دلیل، برخی از این کودکان، برای گرفتن حمایت معنوی، کمک در انجام تکالیف و حتی سرگرم شدن به والدین خود بسیار متکی‌اند. پدر و مادرها نیز نادانسته به این وابستگی دامن می‌زنند. برای اینکه به فرزندتان کمک کنید تا بتواند مستقل عمل کند، مسئولیت‌هایی مثل کارهای خانه را به او محول کنید. کودک تک‌فرزند باید یاد بگیرد چگونه خودش را مشغول کند و خوش بگذراند. والدین او نباید مدام نقش سرگرم‌کننده او را به عهده بگیرند.
در مقابل اصرار برای دخالت کردن در امور، مقاومت کنید
تک‌فرزندها تمایلات کمال‌گرایانه دارند. بنابراین اگر مشاهده کردید کودکتان سعی دارد تمام کارهای کوچکی را که انجام داده دوباره انجام دهد، مثلاً تختش را مجدداً مرتب کند یا قفسه‌ای را که به‌تازگی تمیز کرده دوباره دستمال بکشد، بدانید که تنها در حال تقویت عادت‌های کمال‌گرایانه خودش است. براساس گفته‌های دکتر لمان رایتز[2]، «لازم نیست درقبال تمام چیزها و کارهایی که تنها فرزندتان می‌گوید یا انجام می‌دهد، نقش بهبوددهنده را بر عهده بگیرید.»
مرزها و محدودیت‌های آشکاری برای فرزندتان قائل شوید
کودکان تک‌فرزند غالباً احساس می‌کنند افرادی بزرگسال‌اند و معتقدند همان اظهارات و قدرت‌ها را دارند. همچنین، بااینکه والدین این کودکان فرزندشان را در برخی مسائل خانوادگی دخالت می‌دهند، اما آشکارا موضوعات زیادی هست که باید والدین به‌تنهایی درباره آن‌ها تصمیم بگیرند. کارشناسان همچنین بر نیاز به داشتن «زمان همسرانه» بدون حضور کودک تأکید دارند. همچنین آن‌ها این زمان را برای تقویت روابط صمیمانه ضروری می‌دانند. حتی اگر والد کودکی تک‌فرزندید هم این موضوع را فراموش نکنید که هر پدر و مادری حق دارند زندگی خودشان را داشته باشند.
انتظاراتتان از کودکان تک فرزند خود را تنظیم کنید
در تربیت کودکان تک فرزند خود واقع‌بین باشید
ازآنجاکه بسیاری از کودکان تک‌فرزند خیلی زود به حرف می‌افتند و در سنین پایین موفقیت‌های بزرگی از خود نشان می‌دهند، گاهی دانستن اینکه چه رفتارهایی برای سنشان مناسب است دشوار می‌شود. از طرف دیگر، فهمیدن اینکه چه زمانی زیادی به کودک فشار آورده‌اید و چه زمانی کاملاً به او آسان گرفته‌اید، چندان ساده نیست. با رسیدن به 7 یا 8 سالگی، کودکان تک‌فرزند مثل بزرگسال کوچکی به نظر می‌رسند و غالباً فکر می‌کنند کودکان دیگر نابالغ‌اند. به‌هرحال، در مقام والد، باید سعی کنید انتظارات واقع‌بینانه‌ای از تنها فرزندتان داشته باشید. از خاطر نبرید که او فقط و فقط یک دوره کودکی خواهد داشت و نه بیشتر!
دنبال رسیدن به کمال نباشید
برای بسیاری از تک‌فرزندان، کمالگرایی پیامدی اجتناب‌ناپذیر از وضعیت زندگی‌شان است. این کودکان می‌خواهند والدینشان را خشنود و راضی کنند. ازآنجاکه معمولاً با بزرگسالان دم‌خورند، استانداردهای آن‌ها را در پیش می‌گیرند. همین موضوع است که باعث می‌شود که کودک ده‌ساله عاشق پیانو فشار بی‌حدوحصری به خود وارد کند تا قطعه کامل چایکوفسکی را قبل از زمان خواب بیاموزد. به کودکتان بفهمانید که هدف داشتن در زندگی خوب است، اما چیزهای دیگری نیز در زندگی هستند که اهمیت دارند. و اگر فرزندتان کار خارق‌العاده‌ای هم انجام ندهد، ذره‌ای از احساس عشق و غرور شما نسبت به او کم نخواهد شد.
از کودکان تک فرزند نسخه کوچک خودتان را نسازید
تک‌فرزندان به زمان و فضایی سرشار از آزادی نیاز دارند تا کارهایی را که دوست دارند انجام دهند. مادران باید درک کنند دختر 6 ساله‌شان به ژیمناستی با مدال المپیک، که آرزوی خودشان بوده، تبدیل نخواهد شد. پدران باید به این باور برسند که پسرشان ممکن است تا رسیدن به 30 سالگی پزشک، وکیل، عضوی از انجمن تیزهوشان یا ستاره راک برنده جایزه گرمی (و بله، البته مولتی‌میلیونر) نشود. تک‌فرزندتان فقط تنها فرزند شماست، نه شانس دیگرتان برای رسیدن به رستگاری! بنابراین، آمال و آرزوهایتان را به‌سمت کودک سرازیر نکنید. تنها کاری که لازم است انجام دهید این است که اجازه دهید فرزندتان علایق خودش را بدون دخالت شما پیدا کند.
فرزندتان را لوس بار نیاورید!
هنگام خرید هدایا و جوایز، حواستان را جمع کنید
وقتی کودک تک‌فرزند با هدایا و جوایز متعدد بمباران می‌شود، این پیام را دریافت می‌کند: «همیشه می‌توانم چیزی را که می‌خواهم داشته باشم.» برای اینکه خرید بیش از حد هدایا و جوایز را کنترل کنید، هیچ‌وقت دیر نیست. با گرفتن چنین تصمیمی، شما حتماً با اعتراضات و شکایت‌های عاطفی فرزندتان مواجه خواهید شد. اما منفعت آن در بلندمدت حتماً شما را قانع خواهد کرد. همچنین، در مقام والد، بهتر است درک کنید که این هدیه و اسباب‌بازی نیست که اهمیت دارد، بلکه آنچه از همه مهم‌تر است زمانی است که با کودکتان سپری می‌کنید.
درباره تک‌فرزندتان دچار افراط و تفریط نشوید
ضمن بزرگ کردن و تربیت کودک تک‌فرزند، احتمالاً در تلاش خواهید بود تا تمامی نیازهای او را برآورده کنید. در مقابل، کودکانی که خواهر و برادر دارند باید برای ارضای نیازهایشان در صف نوبت بایستند. یادگیری این صبوری درسی حیاتی برای زندگی هر کودکی است. بنابراین، برای پیشگیری از ایجاد این نگرش که «هر چیزی رو می‌خوام باید داشته باشم» در تک‌فرزندان، والدین آن‌ها باید:
- محدودیت‌ها و قوانین را تنظیم کنند.
- برآورده کردن نیازهای کودک را به تأخیر بیندازند.
- قوانین خانه را در هر شرایطی اجرا کنند.
- با راهنمایی‌ها و انتظارات، نظم و انضباط را به کودک القا کنند.
برای دست یافتن به شادی مداوم تقلا نکنید
«در بزم دور یک دو قدح درکش و برو یعنی طمع مدار وصال دوام را»
اگر کورکورانه به فرزندتان عشق بورزید و تمام هواوهوس‌های او را ارضا کنید، در طولانی‌مدت از این رویکرد پشیمان خواهید شد. یکی از عواقب ناگزیر چنین زیاده‌خواهی‌هایی این است که: برخی از تک‌فرزندان می‌خواهند همه‌چیز را به شیوه‌ای که دلشان می‌خواهد داشته باشند. آن‌ها این ذهنیت را در خودشان پرورش می‌دهند که «یا کارها به روش من انجام می‌شوند یا اصلاً انجام نمی‌شوند.»
همان‌طور که کارشناسان و والدین اذعان دارند، توجه تمام و کمالی که کودک تک‌فرزند از پدر و مادرش دریافت می‌کند می‌تواند نیرویی بد یا خوب باشد. اما اگر شما، در مقام والد، از دام‌های شایع این موضوع اجتناب کنید و عشق بی‌قیدوشرطتان را به کودکتان ببخشید، او بدون شک شکوفا خواهد شد. واقعیت این است که بسیاری از والدین در خلال تربیت کودکان تک فرزند خود می‌گویند ارتباط با فرزندشان مثل رفاقتی شگفت‌انگیز است. بهتر از همه اینکه، آن‌ها بیان می‌کنند این رفاقت در سرتاسر عمر باقی می‌ماند.
[1] Kevin Leman
[2] Leman writes
