تمام خانم‌های باردار رؤیای زایمانی عالی و بی‌نقص را در سر دارند. بااین‌حال، فکروخیال بروز عوارض ناخواسته و غیرطبیعی که ممکن است در پی هر زایمانی اتفاق بیفتند نیز در ذهن هر مادری جا خوش کرده است. درواقع زمانی که خانمی باردار می‌شود، کاملاً طبیعی است که درباره اتفاقات بدی که ممکن است رخ دهند نگران باشد. یکی از مسائلی که دغدغه بعضی خانم‌های باردار محسوب می‌شود بزرگی سر نوزاد است.
تولد نوزاد با سر بزرگ (که با نام ماکروسِفالی شناخته می‌شود) نگرانی درست‌وحسابی است. چراکه ممکن است باعث پارگی واژن شود یا زایمان دشواری در پی داشته باشد. در این مقاله با علتها، انواع و روش‌های تشخیصی و درمانی ماکروسفالی در نوزادان آشنا خواهید شد.
ماکروسفالی یا بزرگی سر نوزاد چیست؟
وقتی دور سر نوزاد نسبت به اندازه‌های استاندارد مربوط به سن و جنسیت او بزرگ‌تر باشد، گفته می‌شود مبتلا به ماکروسفالی است. ماکروسفالی معمولاً بیماری خوش‌خیمی است، اما در برخی موارد از وجود بیماری زمینه‌ای در مغز مانند تومور مغزی خبر می‌دهد. ماکروسفالی به دو گروه ماکروسفالی متناسب و ماکروسفالی نامتناسب تقسیم‌بندی می‌شود. در ماکروسفالی متناسب، اندازه سر نوزاد متناسب با بدن اوست. به این معنا که نوزاد سر بزرگ و همچنین بدن بزرگی خواهد داشت. در ماکروسفالی نامتناسب، سر نوزاد بزرگ‌تر از بدن اوست. افراد با سر و جمجمه بزرگ معمولاً سالم‌اند، بااین‌حال، درمورد افراد مبتلا به ماکروسفالی نامتناسب، نمی‌توان چنین چیزی گفت. دلیل این موضوع و اینکه آیا بیماری قابل درمان است یا خیر تعیین‌کننده سلامت نوزاد خواهند بود.
چه دلایلی باعث بزرگی سر نوزاد می‌شود؟
ماکروسفالی معمولاً نشانه وجود مشکل یا بیماری در کودک است. در ادامه با دلایل متعددی که باعث بزرگی دور سر نوزادان می‌شود آشنا خواهید شد.
1. هیدروسفالی
هیدروسفالی، که معنای تحت‌الفظی آن «مایع درون مغز» است، به شرایطی گفته می‌شود که در آن مایعی درون جمجمه ایجاد می‌شود که تورم یا باد کردن مغز را در پی دارد. این مایع اضافی می‌تواند به مغز فشار آورد و به آسیب‌های مغزی و دیگر بیماری‌ها منجر شود. این وضعیت همچنین باعث ایجاد اختلالات فیزیکی، فکری و رشدی در مغز می‌شود. برای پیشگیری از ایجاد عوارض جدی ناشی از این مشکل، انجام مداخلات پزشکی ضروری خواهد بود.
2. ماکروسفالی یا بزرگی سر خوش‌خیم خانوادگی
ماکروسفالی خوش‌خیم خانوادگی نوعی بیماری ژنتیکی است که باعث ایجاد ماکروسفالی می‌شود. درصورتی‌که نوزاد مبتلا به ماکروسفالی در خانواده‌ای به دنیا آمده باشد که افراد آن سرهای بزرگ‌تر از حد معمول دارند، آنگاه گفته می‌شود که به ماکروسفالی خوش‌خیم خانوادگی دچار است. بااین‌حال، این بیماری چندان جدی نیست و نوزادی که با سر بزرگ متولد می‌شود ممکن است هیچ نقصی در سلامتی‌اش نداشته باشد.
بااین‌حال، ماکروسفالی با اختلال اوتیسم مرتبط است و این باور وجود دارد که کودکان مبتلا به اوتیسم دارای نرخ بالاتری از ابتلا به ماکروسفالی‌اند.
3. وجود مشکلاتی در مغز
اختلالات مغزی مانند تومورهای مغزی می‌توانند باعث ایجاد سر بزرگ در نوزادان شوند. مگالنسفالی (وقتی مغز نوزاد به‌شکلی غیرطبیعی بزرگ است و سوءعملکرد دارد) و هیدراننسفالی از دیگر مشکلاتی‌اند که ممکن است باعث ایجاد ماکروسفالی شوند. هیدراننسفالی نوع نادری از اختلالات سفالی است که در آن بخش بزرگی از نیم‌کره‌های مغزی غایب است و به‌جای آن کیسه‌هایی وجود دارند که از مایع مغزی نخاعی پر شده‌اند.
4. خونریزی داخلی در مغز
وارد شدن ضربه به جمجمه می‌تواند باعث خونریزی داخلی و تورم در مغز و درنهایت به بروز ماکروسفالی موقتی منجر شود.
5. عفونت‌های مغزی
وجود عفونت در مغز می‌تواند باعث بروز التهاب در مغز و جمجمه شود که ممکن است ماکروسفالی را در پی داشته باشد. از دیگر علت‌های بروز ماکروسفالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- راشیتیسم،
- سندروم سوتوس،
- بیماری‌های متابولیک خاص،
- هماتوم مزمن ساب‌دورال،
- سایر سندروم‌های ژنتیکی.
علائم بزرگی سر نوزاد
بیماران مبتلا به ماکروسفالی خوش‌خیم خانوادگی، به‌جز داشتن سر بزرگ، هیچ علامت مشهود دیگری ندارند. اما اگر نوزاد به‌دلیل ابتلا به بیماری زمینه‌ای دچار ماکروسفالی باشد، نشانه‌های دیگری مانند موارد زیر نیز در او وجود خواهند داشت:
- تأخیرهای رشدی،
- رشد سریع سر،
- رشد آهسته بدن در مقایسه با رشد سر،
- ناتوانایی‌های ذهنی،
- صرع،
- اوتیسم.
ماکروسفالی چطور تشخیص داده می‌شود؟
پزشک اطفال قادر است در معاینات فیزیکی معمول بیماری ماکروسفالی را تشخیص دهد. درهرحال، اگر پزشک احتمال بدهد که کودک مبتلا به بیماری ماکروسفالی است، انجام آزمایش‌های تصویربرداری را تجویز خواهد کرد.
- معاینات فیزیکی
به‌عنوان بخشی از روتین مراقبت‌های نوزاد، پزشک دور سر نوزاد را در هر ویزیت اندازه‌گیری می‌کند. پزشک بخش نرم سر نوزاد را، که به نام ملاج یا فونتانل نیز شناخته می‌شود، معاینه خواهد کرد. درصورتی‌که پزشک تشخیص دهد سر نوزاد رشدی بیش از اندازه داشته است، برای بررسی وجود اختلالات مغزی، انجام آزمایش‌های تصویربرداری را توصیه خواهد کرد.
- سی‌تی‌اسکن
اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن از کامپیوتر و ماشین‌های چرخنده اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی یا سه‌بعدی از بدن استفاده می‌کند. سی‌تی‌اسکن این امکان را به پزشک می‌دهد که بافت‌های نرم و طرح کلی جمجمه را بررسی کند و نقطه نقص یا تغییرشکل را تشخیص دهد.
- ام‌آرآی
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام‌آرآی از صفحه‌ای مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصویرهای آشکار و جزئی از مغز و سیستم عصبی استفاده می‌کند. آزمایش ام‌آرآی سر تستی بدون درد و غیرتهاجمی است و باعث می‌شود پزشک علت ماکروسفالی را تشخیص دهد و درمان متناسب با آن را تجویز کند.
- سونوگرافی
آزمایش سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از درون بدن استفاده می‌کند. در طول بارداری نیز، از سونوگرافی برای تشخیص ماکروسفالی استفاده می‌شود. درواقع، آزمایش سونوگرافی غربالگری که در انتهای سه ماهه دوم یا ابتدای سه ماهه سوم انجام می‌گیرد می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند.
درمان ماکروسفالی
درمان ماکروسفالی به علت ایجادکننده آن بستگی دارد. برای مثال، کودک مبتلا به ماکروسفالی خوش‌خیم خانوادگی ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشد. درهرحال، اقدامات تشخیصی نوع درمان را تعیین خواهند کرد. در این قسمت از مقاله، برخی از اقدامات درمانی توضیح داده خواهد شد:
- جراحی: عمل جراحی برای موارد متعددی از ماکروسفالی تجویز می‌شود. نوع عمل جراحی به میزان التهاب مغزی و علت بالقوه آن بستگی خواهد داشت. برای مثال، نوع جراحی انجام‌شده برای تومور مغزی و هیدروسفالی با یکدیگر متفاوت است.
- داروهای خوراکی: در بعضی موارد نادر، پزشک ممکن است داروهای خوراکی خاصی را برای کنترل التهاب در بافت‌های مغزی تجویز کند.
- اقدامات درمانی دیگر: اگر ماکروسفالی به‌دلیل وجود مشکل ژنتیکی باشد یا با سایر بیماری‌های زمینه‌ای همراه باشد، درمان‌های مادام‌العمر موردنیاز خواهند بود. این اقدامات درمانی شامل موارد زیرند:
- کاردرمانی،
- گفتاردرمانی،
- فیزیوتراپی،
- رفتاردرمانی.
آیا بیماری ماکروسفالی قابل پیشگیری است؟
ازآنجاکه بزرگی سر نوزاد از زمان تولد فرد وجود داشته است یا به‌دلیل سایر نقص‌های مادرزادی ایجاد می‌شود، پیشگیری از آن دشوار خواهد بود. درواقع، تاکنون هیچ روش شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری از این بیماری وجود ندارد.
نوزادانی که به ماکروسفالی خوش‌خیم خانوادگی دچارند معمولاً به‌صورت نرمال رشد می‌کنند و با عارضه خاصی مواجه نمی‌شوند. همچنین، سطح هوشی یا سلامت این دسته از کودکان از بیماری‌شان تأثیر نمی‌پذیرد. بااین‌حال، اگر کودک به‌دلیل وجود بیماری زمینه‌ای به ماکروسفالی مبتلا باشد، رشدش در تمامی زمینه‌ها تحت تأثیر علت ایجادکننده بیماری خواهد بود. بسیاری از کودکانی که چنین شرایطی را تجربه می‌کنند دچار تأخیرهای رشدی، اختلالات حملات صرح و دیگر عوارض خواهند بود.
همان‌طور که گفته شد، ماکروسفالی در نوزادان ممکن است به‌دلیل وجود علتی کاملاً خوش‌خیم یا درنتیجه مشکلی کاملاً حاد باشد. اگر باردارید و درباره این موضوع نگرانید، حتماً با پزشکتان مشورت کنید. پزشک می‌تواند وجود این بیماری را در انتهای سه ماهه دوم یا ابتدای سه ماهه سوم بارداری‌تان بررسی کند. اگر نوزادتان را تازه به دنیا آورده‌اید، انجام چک‌آپ‌های منظم را فراموش نکنید. در این مراقبت‌ها، پزشک کودک قادر خواهد بود مشکل بزرگی سر نوزاد شما را تشخیص دهد و بهترین برنامه درمانی را به شما پیشنهاد کند.
