رشد، نیازها و چالش‌های زندگی فرزندان شما در طول سالیان متمادی به سرعت تغییر می‌کند و همزمان با این تغییرات گسترده دل‌نگرانی‌های والدینی شما نیز گسترده‌تر می‌شود. بهبود و اصلاح استراتژی فرزند پروری همگام با رشد و نمو کودک یک وظیفه به غایت بزرگ و مهم است. بنابراین در این راهنمای جامع استراتژی فرزند پروری به شما خواهیم آموخت که چگونه همزمان با رشد فیزیکی، روانی و عاطفی فرزندتان به او در جهت پیشرفت و کامیابی در زندگی کمک کنید.
این راهنما بر حسب سنین مختلف کودکان تقسیم‌بندی شده است:
- کودکان خردسال (۱ و ۲ ساله)
- کودکان پیش‌دبستانی (۳، ۴ و ۵ ساله)
- کودکان دبستانی (۶، ۷، ۸ و ۹ ساله)
- اواخر کودکی (۱۰، ۱۱ و ۱۲ ساله)
- نوجوانان (۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷ و ۱۸ ساله)
بیشتر بخوانید: سبک های فرزند پروری مختلف در والدین را تا چه اندازه می شناسید؟
نگاه اجمالی به این راهنما
این راهنما یک نگاه اجمالی به انتظارات شما از هر کدام از مراحل رشد وپرورش فرزندتان فراهم می‌کند که شامل موارد زیر است:
رشد فیزیکی: در این قسمت مطالبی در مورد رشد بدن فرزندانتان و تغییرات آن خواهید آموخت و متوجه مهارت‌های حرکتی خواهید شد که کودکان در هر مرحله از رشد و نمو خود به دست می‌آورند. استراتژی فرزند پروری شما در این مرحله باید معطوف به تغییرات جسمی فرزندتان باشد.
رشد عاطفی: انواع تغییر و تحولات عاطفی رخ داده در هر مرحله از رشد فرزندتان را کشف می‌کنید و اینکه فرزندان در سنین مختلف از نظر عاطفی با چه نوع حالاتی مواجه می‌شوند. در این مرحله استراتژی فرزند پروری شامل برقراری روابط عاطفی مناسب با فرزند است.
رشد اجتماعی: در مورد اینکه چگونه کودکان در هر مرحله محوری از رشد خود به تعامل، ایجاد روابط دوستانه و ارتباط‌‌گیری با دنیای اطرافشان مبادرت می‌کنند مطالبی خواهید آموخت. در مرحله بروز تحولات اجتماعی استراتژی فرزند پروری شما باید حول تقویت روابط اجتماعی او و کمک به گسترش مهارت‌های اجتماعی فرزندتان باشد.
رشد شناختی: مهارت‌های گسترش یافته کودک در زمینه تفکر حیاتی و ذهنی در هر مرحله از رشد برای شما آشکار می‌شود و در مورد سخن گفتن و بسط زبانی آن‌ها، روش انجام بازی‌های کودکانه و اصول کلیدی شناختی که در طول رشد به آن دست می‌یابند مطالبی خواهید آموخت. در این مرحله نیز استراتژی فرزند پروری دربرگیرنده اصول تقویت مهارت‌های ذهنی کودک و کمک به بسط تفکر منطقی او است.
شما همچنین متوجه خواهید شد که چه زمانی باید نگران رشد و نمو کودک خود باشید و در صورتی که کودکتان به موقع به این نقاط اساسی رشد دست پیدا نکند چه کارهایی انجام دهید.
شما همچنین برای هر مرحله از رشد کودک یک راهنمای نظام‌مند خواهید داشت که ایده‌های باارزشی در مورد نحوه پرداختن به مشکلات رفتاری شایع در کودکان در اختیار شما خواهد گذاشت. شما موارد زیر را کشف خواهید کرد:
- رفتار متعادل و معمول یک کودک در هر گروه سنی بخصوص
- چالش‌های رفتاری شایعی که از کودک در یک دوره سنی بخصوص انتظار می‌رود
- استراتژی فرزند پروری خاص در هر مرحله از رشد کودک
- استراتژی فرزند پروری، ویژه پیشگیری از مشکلات آتی
- نکاتی برای برقراری ارتباط با کودکان بر حسب مراحل مختلفی از رشد که در آن قرار دارند
شما همینطور به نکات والدینی خوبی برای هر کدام از این مراحل دست پیدا خواهید کرد که به شما کمک می‌کند فرزندی شاد و سالم پرورش دهید. شما به درک بهتری از رخدادها و چالش‌های پیش روی فرزندتان درهرکدام از این مراحل رشد خواهید رسید و از آخرین توصیه‌ها و نکات لازم برای حفظ سلامتی ونشاط فرزندتان آگاه خواهید شد. شما موارد زیر را می‌آموزید:
- استراتژی فرزند پروری در رابطه با رژیم غذایی و تغذیه کودکان و نوجوانان برای مقابله با پرخوری و ناخنک زدن، توصیه‌های مربوط به مقدار غذای داخل بشقاب و اطلاعاتی در مورد غذاهای مجاز و ممنوعه برای کودکان و نوجوانان.
- توصیه‌های مربوط به فعالیت‌های فیزیکی شامل ورزش روزانه مورد نیاز کودکان و نوجوانان، ایده‌هایی برای ورزش و فعالیت بدنی آن‌ها و راه‌هایی برای اینکه کل اعضای خانواده به طور دسته‌جمعی فعالیت بدنی داشته باشند.
- نکاتی برای مشارکت کودکان و نوجوانان در انجام کارهای خانه که به شما کمک می‌کند کارهای مناسب سن آن‌ها، نحوه وقت‌گذرانی با یکدیگر به عنوان اعضای یک خانواده و نقش فرزندان در خانواده را تعیین کنید.
- مراجعه به پزشک برای برنامه‌ریزی جلسات معاینه کودکان و نوجوانان، نوع پزشکی که باید مراجعه کرد، مشکلات شایع متناسب با گروه سنی آن‌ها و ایمنی‌سازی‌های بهداشتی توصیه شده توسط پزشک.
- راهنمایی و نکات لازم برای خوابیدن کودکان و نوجوانان جهت تشریح این مطلب که آن‌ها به چه میزان خواب در سنین مختلف نیاز دارند و چگونه می‌شود کیفیت خواب کودکان و نوجوانان را بالاتر برد.
- راهنمایی‌های لازم در زمینه امنیت و استراتژی فرزند پروری مرتبط با حفظ امنیت کودکان و نوجوانان.
- توصیه‌های تکنولوژیکی در زمینه روش‌های مدیریت استفاده از تکنولوژی و زمانبندی استفاده از وسایل دارای صفحه نمایش مانند تلوزیون و نحوه صحبت با کودکان و نوجوانان در مورد شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و وسایل الکترونیکی مانند گوشی تلفن همراه.
- دنیای کودکانه فرزند شما و نحوه کمک‌رسانی شما به آن‌ها برای مدیریت مسئولیت‌های تحصیلی و روزانه، جهت‌دهی به روابط دوستانه جدید آن‌ها، مدیریت اضطراب و مقابله با خشونت‌ها در محیط مدرسه یا اجتماع یا سایر موارد تنش‌زا درهر مرحله از رشد فرزندان.
ما امید داریم که این راهنمایی‌ها و نکات بیان شده به شما کمک خواهد کرد تا با عمق بیشتری به مراحل رشد و نمو فرزندانتان بنگرید و به یک درک و آگاهی از استراتژی فرزند پروری برسید که می‌توان با آن به رشد و پرورش فرزندان سرعت بخشید.
حتی اگر برخی از روزها در نظرتان به کندی بگذرند اما ۱۸ سالگی دوره‌ای است که به سرعت باد سپری می‌شود، درهر حال ما برای شما و فرزندتان آرزوی یک فرایند رشد و پرورش شاد و سالم داریم. در ادامه یک پیش درآمد در زمینه‌های رشد، انضباط و استراتژی فرزند پروری مختص به والدین در دوره‌های مختلف سنی آورده شده است که در هر مرحله از زندگی فرزندان انتظار می‌رود.
خردسالان
بیشتر بخوانید: چگونه سبک فرزند پروری می‌تواند سلامت شما را تحت تاثیر قرار دهد؟
رشد و پرورش
کودکان ۱ ساله و۲ ساله به سرعت از لحاظ فیزیکی، عاطفی و شناختی رشد می‌کنند. مهارت‌های حرکتی در حال رشد و نمو این کودکان به آن‌ها آزادی لازم را جهت چرخیدن و سرک کشیدن به جای‌جای خانه می‌دهد. همزمان با بسط و توسعه توانایی‌ها و مهارت‌های جدید زبانی‌شان قادر خواهند بود تا خواسته‌ها و نیازهای خود را به شکل بهتری به اطلاع والدین خود و سایر بزرگسالان برسانند.
انضباط
هرچند در این مورد باید بگوییم دلیلی وجود دارد که آن را «مشکل به توان دو» می‌نامند، به این معنی که خردسالان بسیار ناشکیبا هستند و هیچ ابایی از نشان دادن نارضایتی و ناراحتی خود ندارند. اوقات تلخی کردن در خردسالان بسیار شایع است و یکی از دلایل می‌تواند این باشد که آن‌ها هنوز قادر نیستند به خوبی احساسات خود را به زبان بیاورند یا بر شرایط تنش‌زا غلبه کنند در نتیجه استراتژی فرزند پروری شما در مورد خردسالان باید مناسب با توانایی آن‌ها در برقراری ارتباط کلامی با شما و اطرافیان باشد. در این موارد انضباط مناسب برای خردسالان اغلب شامل راهنمایی فیزیکی یا حتی خارج کردن فرزندتان از محیط است (برای مثال فروشگاه خواروبار فروشی).
استراتژی فرزند پروری والدین در دوره خردسالی
در این مرحله ایمن کردن محیط خانه برای فرزندتان بسیار ضروری است زیرا خردسالان به سرعت از وسایل خانه بالا می‌روند و روی اسباب و اثاثیه بالا و پایین می‌پرند، روی پله‌ها جست و خیز می‌کنند یا درون وسایلی سرک می‌کشند که ممکن است برایشان خطرآفرین باشد. آن‌ها در این سن کنجکاو هستند و جستجوگری و کشف مسائل را دوست دارند.
آموزش دستشویی رفتن به کودکان می‌تواند یک اصل بسیار مهم در استراتژی فرزند پروری دوران خردسالی باشد. بسیاری از خردسالان از اینکه می‌توانند خودشان تنهایی به دستشویی بروند شدیدا احساس رضایت می‌کنند و بسیاری از والدین هم از اینکه دیگر لازم نیست پوشک بچه را عوض کنند خوشحال هستند.
اتخاذ اقدامات احتیاطی مناسب در زمینه امنیت و سلامتی فرزندان خردسال امر بسیار مهمی است و همچنین باید مراقب بود که آن‌ها تغذیه‌ای سالم داشته باشند و به مقدار کافی بخوابند و استراحت کنند اما اگر فرزند شما دچار پرخوری و عادات غذایی ناسالم است یا تصمیم به اعتصاب و مقاومت در برابر خوابیدن دارد نگران نباشید زیرا این نکات والدینی مخصوص کودکان خردسال شما را از هر لحاظ پوشش خواهد داد.
کودکان پیش‌دبستانی
رشد و پرورش
همانطور که کودک خردسال بزرگ شده و وارد سن پیش دبستانی می‌شود شما شاهد مواردی از رشد عاطفی و اجتماعی در فرزندتان خواهید بود (علاوه بر رشد فیزیکی). فرزند شما کنترل بیشتری روی عواطف و احساسات خود پیدا می‌کند و به یادگیری، بازی با سایر کودکان و شاد کردن شما علاقه نشان می‌دهد.
رفتن به مهد کودک می‌تواند سرشار از سرگرمی‌های تازه برای بسیاری از کوچولوها باشد. برای آن‌هایی که دارای خواهر یا برادر بزرگ‌تر هستند مهد کودک رفتن حس بزرگ‌شدن را به آن‌ها می‌دهد. هرچند برای سایرین ممکن است تجربه ترسناکی باشد. برخی از کودکان دچار اضطراب جدایی از والدین می‌شوند و با بودن در اطراف معلم‌ها و سایر کودکان حس محاصره شدن به آن‌ها دست می‌دهد.
بیشتر بخوانید: با روش فرزندپروری مقتدرانه از کودکتان یک مصرف کننده باهوش بسازید
انضباط
نظم و انضباط پایدار یک مورد کلیدی در این مرحله است زیرا کودکان پیش دبستانی دوست دارند بزرگسالان را به چالش بکشند. آن‌ها سرسختی می‌کنند یا برای بار صدم از شما دلیل کاری یا چیزی را می‌پرسند اما می‌بینید که در پیدا کردن جواب سوالاتشان خوب عمل می‌کنند. خوشبختانه در این سن کودکان بامزه و سرگرم‌کننده هستند. آن‌ها دوست دارند بیاموزند و بازی کنند و در کل می‌توان گفت بسیار بامزه و دوست‌داشتنی هستند.
استراتژی فرزند پروری والدین در کودکان پیش دبستانی
تغییرات بدنی در این دوره سنی به این معنا است که روش تغذیه و عادات خواب فرزندان حتی از قبل نیز مهم‌تر است. در این زمان است که می‌شود به کودکان نحوه مراقبت از خودشان را آموزش داد.
آن‌ها اغلب مشتاق هستند تا نحوه لباس پوشیدن به تنهایی را بیاموزند و ممکن است اصرار داشته باشند تا آنجا که می‌توانند کارهایشان را مستقل انجام دهند. شما شاهد تغییرات بزرگی در فرزند خود بین سنین ۳ تا ۵ سالگی خواهید بود و بهتر است آماده باشید زیرا فرزندتان به زودی به سن مهد کودک رفتن می‌رسد. این نکات والدینی مخصوص کودکان پیش‌دبستانی سبب حفظ سلامتی و شادابی فرزند پیش‌دبستانی شما در این دوره خواهد شد.
کودکان دبستانی
رشد و پرورش
به محض اینکه فرزندتان وارد مدرسه می‌شود شاهد برخی پیشرفت‌های چشم‌گیر او در عرصه یادگیری خواهید شد. آن‌ها دوست دارند در پایان روز که به خانه آمدند به شما چیزهایی را که در مدرسه یاد گرفته‌اند را نشان دهند (حداقل برای یک مدت کوتاه). کودکان دبستانی همچنین از لحاظ اجتماعی نیز پیشرفت می‌کنند و در این راستا روابط دوستانه قوی‌تر و پایدارتر با همسالان خود برقرار می‌کنند و صاحب علایق و سرگرمی‌های جدیدی برای خود می‌شوند.
هرچند ممکن است شاهد مقداری مقاومت و بی‌رغبتی در فرزند خود شوید به‌ویژه هنگامی که به آن‌ها می‌گویید تکالیف درسیشان را انجام دهند یا اتاق خود را مرتب کنند. حالت تدافعی گرفتن کودک امری عادی و شایع بین کودکان این دوره سنی است و نشان‌دهنده این موضوع است که فرزندتان در حال آزمایش میزان تحمل شما است و این یعنی شما باید در استراتژی فرزند پروری خود تجدید نظر کنید.
انضباط
برقراری نظم و انضباط برای کودکان دبستانی باید هم شامل تنبیهات و هم پاداش و تشویق باشد. هنگامی که کودک مقررات خانه را می‌شکند از تنبیه‌هایی مانند گرفتن وسایل الکترونیکی او استفاده کنید. در مقابل برای رفتارهای شایسته او پاداش دهید و تشویقش کنید. به خاطر سخت‌کوشی در درس خواندن تحسینشان کنید یا برای کمک در انجام کارهای خانه به آن‌ها جایزه دهید.
استراتژی فرزند پروری والدین در کودکان دبستانی
سلامت نگه داشتن کودکان دبستانی خود یک چالش بزرگ است. استقلال زیستی آن‌ها به این معنی است که اصرار بیشتری بر بیدارماندن تا دیروقت دارند یا از خوردن سبزیجات امتناع می‌کنند (حتی اگر مثلا تا هفته پیش از خوردن آن ها لذت می‌بردند).
اگرچه این زمان خوبی است که اهمیت مراقبت از سلامت بدن را به فرزندانتان بیاموزید. آن‌ها ممکن است گاهی اوقات به مراقبت از سلامتی و حفظ بهداشت شخصی خود علاقه نشان دهند. آموزش مهارت‌های جدید را به فرزندان خود ادامه دهید و مطمئن باشید به زودی شاهد برخی از تغییرات مهم در استقلال‌طلبی فرزندتان بین سنین ۶ تا ۹ سالگی خواهید بود. این نکات والدینی مخصوص کودکان دبستانی در این راه به شما کمک خواهد کرد.
اواخر کودکی
بیشتر بخوانید: ارتباط موثر با فرزند ؛ روش هایی ساده و مناسب برای تقویت پیوند والدین و کودک
رشد وپرورش
در این دوره سنی فرزندان شما نه کاملا کودک محسوب می‌شوند و نه می‌شود آن‌ها را نوجوان به حساب آورد و باید بدانید که اواخر کودکی دربرگیرنده دامنه وسیعی از رشد ونمو در فرزندان شما است. در حین اینکه برخی از کودکان ۱۰ ساله هنوز به طرز کودکانه‌ای لباس می‌پوشند اما برخی دیگر علاقه‌مند به آرایش کردن و پوشیدن لباس‌هایی به سبک بزرگسالان هستند. این تغییرات گاها متضاد اواخر دوران کودکی لزوم برقراری شیوه جدیدی دراعمال استراتژی فرزند پروری را مشخص می‌کند.
دختران در این حدود سنی بسیار سریع‌تر از پسران رشد می‌کنند. برخی حتی وارد دوره بلوغ جسمی می‌شوند و مشکلات و تصورات مربوط به تغییرات بدنی ممکن است در این دوره رخ بنماید. بلوغ جسمی پسران به طور معمول اندکی دیرتر شروع می‌شود و آن‌ها اغلب از مشاهده تغییرات بدنی در خود و رشد ماهیچه‌های دست و پایشان احساس غرور می‌کنند.
انضباط
همزمان با جهش‌های هورمونی مقتضی با این دوره سنی تغییرات در خلق وخو و جهش رفتاری در فرزندان مشاهده می‌شود. فرزند شما ممکن است ترجیح دهد بیشتر وقت خود را به جای خانواده با دوستان خود بگذراند و در برابر شما و سایر بزرگسالان اندکی نسبت به گذشته گستاخانه‌تر رفتار کند اما نگران نباشید زیرا این نوع رفتار از نظر رشد متناسب با شرایط سنی آن‌ها است و نشان می‌دهد که فرزند شما شروع به شکل‌دهی به هویت مختص به خود کرده است که این هویت مجزا از هویت خود شما است.
همانطور که رفتار فرزند شما دچار جهش و تحول می شود دیگر آن استراتژی فرزند پروری مربوط به رعایت نظم و انضباط که در گذشته موثر بود در موردشان کارایی نخواهد داشت (حتی ممکن است در این سن از اینکه به عنوان تنبیه به اتاقشان فرستاده می‌شوند لذت ببرند) پس بهتر است مجازات‌ها و استراتژی فرزند پروری جدیدی پیدا کنید که روی رفتارکودکان این گروه سنی تاثیرگذار باشد.
استراتژی فرزند پروری والدین در اواخر کودکی
تکنولوژی‌های روز یک جنبه مهم از زندگی همه افرادی است که در اواخر کودکی و اوایل نوجوانی قرار دارند. قوانین و مقررات روشنی در رابطه با استفاده فرزندتان از تلفن هوشمند یا اینترنت وضع کنید تا اطمینان یابید امنیت او تضمین شده است.
سلامت بودن برای کودکی که در اواخر کودکی قرار دارد شامل تغذیه خوب ومناسب (که در این سن وسال یک چالش واقعی برای والدین محسوب می‌شود) و همینطور خواب بلاانقطاع به میزان ۹ تا ۱۲ ساعت در شب است. چه برای مقابله با مشکلات جزئی مربوط به انجام تکالیف درسی توسط فرزندتان و چه مواجهه با خشونت‌های معمول در این سن کمک نیاز داشته باشید بدانید که ما کمک خواهیم کرد تا راه حل‌هایی برای حل وفصل تمام مشکلاتی پیدا کنید که شما و فرزندتان با آن روبرو هستید. این نکات والدینی مخصوص کودکان در اواخر دوره کودکی می‌تواند شروع کار را برای شما آسان‌تر کند.
نوجوانان
رشد و پرورش
هنگامی که فرزندتان به سن نوجوانی می‌رسد حتما تعجب خواهید کرد که زمان چه زود گذشته است. سال‌های اولیه نوجوانی به سرعت سپری می‌شود و شما اکنون تنها چند سال دیگر فرصت دارید تا فرزند نوجوان خود را آماده ورود به دنیای واقعی بزرگ‌ترها کنید.
رشد فیزیکی نوجوان در اواخر سال‌های نوجوانی کندتر خواهد شد اما در سال‌های اولیه این دوره اینطور به نظر می‌رسد که لباس‌های آن‌ها در عرض چند هفته به تنشان کوچک‌تر می‌شود. شما همینطوردر عرض چند سال شاهد بلوغ گسترده عاطفی درفرزند نوجوان خود خواهید بود. آن‌ها رفته‌رفته عواطف و احساسات خود را بهتر از قبل کنترل می‌کنند و در اواسط نوجوانی کمتر از همیشه کج خلقی نشان می‌دهند.
زندگی نوجوانی سرشار از رخدادهای هیجان‌انگیز است مثلا گرفتن گواهینامه رانندگی، تجربه نخستین رابطه عاشقانه با جنس مخالف و نخستین شغل از جمله این موارد است. به عنوان والدین باید اطمینان کسب کنید که فرزند نوجوانتان آماده پذیرش مسئولیت‌های افزوده شده به زندگی خود است.
بیشتر بخوانید: برای افزایش صمیمیت و ارتباط بهتر با کودک چکار کنیم؟
انضباط
نظم وانضباط در نوجوانان زمانی بیشترین کارایی را دارد که شامل اعطای پاداش برای رفتار خوب و مجازات برای رفتارهای بد آن‌ها باشد. دادن مسئولیت به فرزند نوجوان خود را مشروط به نحوه رفتار ومنش او کنید. اگر آن‌ها در زمینه کارهای خانه و انجام تکالیف درسیشان مسئولیت‌پذیر هستند متوجه خواهید شد که قادر به مدیریت و انجام مسئولیت‌های بیشتری هستند اما در صورتی که از انجام مسئولیت‌های شخصی خودشان هم سر باز می‌زنند شما متوجه خواهید شد که هنوز برایشان زود است تا گواهینامه رانندگی بگیرند، تا دیروقت بیرون بمانند یا به تنهایی شب را در خانه به سر ببرند.
استراتژی فرزند پروری والدین در نوجوانان
اگرچه فرزندان نوجوان شما ممکن است دارای مقدار قابل قبولی از مهارت‌ها باشند اما این احتمال نیز وجود دارد که مهارت‌های اجتماعی و عاطفی آن‌ها نیاز به تعدیلاتی داشته باشد. اکنون زمان مناسبی است که همگام با اصلاح استراتژی فرزند پروری خود به فرزندان نوجوانتان نیزاستراتژی‌های جدید حل مشکلات را بیاموزید.
نوجوانی که به لحاظ سنی بزرگ‌تر باشد به دنبال شنیدن نظرات شما خواهد بود اما انتظار نداشته باشید که فرزند ۱۴ ساله شما به دنبال شنیدن نصایحتان باشد. در این سن وسال فرزندتان اصرار دارد که شما آن‌ها را درک نمی‌کنید و متوجه حرف‌های آن‌ها نیستید اما نگران نباشید با بزرگ‌تر شدن و بلوغ سنی فرزند این موارد نیز تغییر خواهد کرد.
مسائل و مشکلات مربوط به امنیت در سال‌های نوجوانی اکثرا حول و حوش خطر کردن و اقدامات مخاطره‌آمیز نوجوانی می‌گردد. تصادفات رانندگی جزو بزرگ‌ترین مخاطرات زندگی نوجوانان هستند بنابراین به آن‌ها بیاموزید یک راننده محتاط و یک عابر مسئولیت پذیر باشند و همزمان با رانندگی کمربند ایمنی را حتما ببندند. سال‌های نوجوانی می‌تواند برای والدین سال‌های پرتکاپویی باشند و این نکات والدینی مخصوص نوجوانان شروع کار را برای شما آسان‌تر می‌کنند.
