استفاده درست از فرآورده های استنشاقی که در درمان آسم و سایر مشکلات تنفسی کودکان تجویز می‌شوند، بخش بسیار مهمی از روند درمان است. مزیت فرآورده‌های استنشاقی به سایر اشکال دارویی این است که دارو را مستقیما به ریه‌ها می‌رسانند، از این رو، با سرعت بسیار بالایی جذب می‌شوند و عوارض جانبی کمتری نیز دارند. در این مقاله کودکت، راهکارهای درست استفاده از این فرآورده‌ها بررسی می‌شود.
دو نوع رایج فرآورده های استنشاقی عبارت‌اند از:
۱. اسپری‌های با دوز تنظیم‌شده (MDI)
۲. فرآورده‌های پودر خشک استنشاقی (DPI)
پزشک، با توجه به شرایط کودک، از انواع اشکال دارویی استنشاقی در روند درمان بهره می‌برد. ممکن است هر شرکت تولیدکننده دستورالعمل ویژه خود را ارائه دهد، ولی به صورت کلی، در این مقاله ملاحظات کلی مصرف این فرآورده‌ها مرور می‌شود.
برای آشنایی با طرز استفاده از اسپری‌های با دوز تنظیم‌شده در کودکان، نیاز است ابتدا با آسم‌یار آشنا شوید.
آسم یار (دَمیار، آسان نَفَس یا spacer) چیست؟
آسم‌یار وسیله‌ای پلاستیکی با فضایی توخالی است که یک سر آن به اسپری‌های استنشاقی با دوز تنظیم‌شده (MDI) و سر دیگر آن به دهان یا ماسک وصل می‌شود. این وسیله کمک بسیاری به استفاده صحیح از این نوع فرآورده‌های استنشاقی می‌کند. با استفاده از آسم‌یار، دقت دارورسانی به ریه‌ها دو تا چهار برابر افزایش می‌یابد، داروی کمتری در دهان و گلو هدر می‌رود و در نهایت، التهاب و عفونت‌های دهان و گلو، که در نتیجه مصرف اسپری‌های استنشاقی ممکن است ایجاد شود، کمتر اتفاق می‌افتد. می‌توانید آسم‌یار را برای مصرف بیش از یک دارو، که به صورت اسپری استنشاقی هستند، نیز استفاده کنید.
اسپری های با دوز تنظیم شده (MDI)
این نوع فرآورده‌های استنشاقی دقیقا مانند هر نوع اسپری (افشانه) دیگرند، با این تفاوت که با هر بار فشار دادن فقط مقداری مشخص از محتوای اسپری از آن خارج می‌شود.
معمولا این فرآورده‌ها، در صورت استفاده در کودکان زیر چهار سال، با کمک دمیار و ماسک مصرف می‌شوند و به سر دهانی دمیار، می‌توان ماسک متصل کرد. ولی در کودکان بالای چهار سال، آسم‌یار کافی‌ست و نیازی به ماسک نیست. با وجود این، بسته به صلاحدید پزشک و آمادگی کودک، این موارد قابل تغییر است.
طرز استفاده از آسم یار و اسپری های با دوز تنظیم شده (MDI)
– اسپری را صاف بگیرید، به گونه‌ای که بخش دهانی اسپری پایین قرار بگیرد. آن را برای ۳ تا ۵ ثانیه تکان دهید و سپس درپوش آن را جدا کنید و به آسم‌یار متصل کنید.
– کودک را، در حالی که پشتش صاف است، بنشانید یا از او بخواهید بایستد.
– بخش دهانی آسم‌یار را در دهان کودک بین دندان‌های او قرار دهید (نیازی به فشردن با دندان‌ها نیست)، از کودک بخواهید لب‌ها را به گونه‌ای دور بخش دهانی قرار دهد که هوا از اطراف دهان خارج نشود. زبان کف دهان باشد تا مانع ورود دارو به دهان نشود.
در صورت استفاده از ماسک، آن را روی دهان و بینی کودک قرار دهید و مطمئن شوید هوا از آن خارج نمی‌شود. ماسک باید متناسب با صورت کودک باشد. بخش بالایی ماسک نباید با چشم کودک در تماس باشد و بخش پایینی آن نباید از چانه پایین‌تر بیاید. اگر کودکتان مضطرب است، یک بار خودتان ماسک را روی صورت خود قرار دهید تا به او اطمینان دهید آسیبی نمی‌بیند. می‌توانید از عروسک‌های محبوب کودکتان نیز کمک بگیرید تا به او امنیت لازم را بدهید.
– آسم‌یار را افقی بگیرید و بخش بالایی اسپری را با انگشت اشاره و انگشت وسط یک بار فشار دهید. هر بار فشردن بخش بالایی اسپری یک پاف محسوب می‌شود.
– سپس، در حالی که آسم‌یار در دهان کودک است، از او بخواهید ۵ بار تنفس (دم و بازدم) انجام دهد. تنفس باید عمیق و آرام باشد.
توجه: بین زمان اسپری کردن دارو در آسم‌یار و شروع تنفس‌های کودک نباید فاصله بیفتد، چرا که دارو در آسم‌یار رسوب می‌کند و کمتر به ریه‌ها می‌رسد.
– آسم‌یار را از دهان کودک خارج کنید.
– اسپری را نیز از آسم‌یار جدا کنید و درپوش آن‌ها را ببندید.
کودکان بالای هشت سال می‌توانند اسپری‌های استنشاقی را بدون دمیار نیز مصرف کنند. با این حال، به دلیل کارآمدی دارورسانی به ریه با کمک آسم‌یار، توصیه می‌شود همه کودکان و حتی بزرگسالان از این وسیله ساده و کاربردی استفاده کنند.
طرز استفاده از اسپری های استنشاقی با دوز تنظیم شده (MDI) بدون دمیار
آماده‌سازی اسپری را طبق توضیحاتی که ذکر شد انجام دهید. (باز کردن درپوش، تکان دادن، وضعیت مناسب بدن)
– از کودک بخواهید یک بار تنفس (دم و بازدم) انجام دهد و در بازدم، تا جای ممکن، هوای داخل ریه را خارج کند.
– بلافاصله، بخش دهانی اسپری را در دهان قرار دهد، به گونه‌ای که زبان زیر بخش دهانی اسپری قرار بگیرد و راه خروج دارو را نبندد.
– همزمان، با یک دم آهسته و عمیق، بخش بالایی اسپری را فشار دهد. (با انگشت اشاره و انگشت وسط)
– تا هر جا که توانایی دارد، نفس خود را نگه دارد (۱۰ ثانیه) و سپس یک بازدم آهسته و آرام انجام دهد.
یکی از سختی‌های استفاده از اسپری‌های استنشاقی بدون دمیار، ایجاد هماهنگی بین دم آرام و عمیق و همزمان اسپری کردن داروست. با کمک دمیار، نیازی به ایجاد این هماهنگی نیست و استفاده از اسپری‌های استنشاقی همزمان آسان‌تر و کارآمدتر می‌شود.
نکات مهم در استفاده از اسپری های استنشاقی با دوز تنظیم شده (با دمیار یا بدون دمیار)
– اگر طبق دستور پزشک بیشتر از یک پاف باید اسپری شود، دوباره اسپری را به‌خوبی تکان دهید و مراحل را اجرا کنید. اسپری کردن بیشتر از یک پاف، بدون مکث و بلافاصله پشت سر هم، منجر به نرسیدن میزان کافی دارو به ریه‌ها می‌شود و در پی آن، علائم به‌خوبی کنترل نمی‌شود. بین دو پاف حداقل ۳۰ ثانیه فاصله بیندازید (توجه: اسپری بیشتر از یک پاف در دمیار نیز کارآمد نخواهد بود).
اگر کودک شما باید بیش از یک نوع اسپری استفاده کند، در خصوص اینکه ابتدا کدام اسپری استفاده شود، از پزشک یا دکتر داروساز راهنمایی بگیرید. توجه به تقدم و تاخر اسپری‌های استنشاقی بسیار اهمیت دارد.
ذرات باقی‌مانده فرآورده‌های استنشاقی در دهان ممکن است زمینه عفونت‌های قارچی را فراهم کنند. لذا پس از استفاده از انواع اسپری، دهان کودک را با آب بشویید یا از او بخواهید آب غرغره کند. این کار به‌راحتی از بروز عفونت‌های قارچی در دهان جلوگیری می‌کند.
بهتر است کودک آب را غرغره کند و از دهان خارج کند (قورت ندهد).
– اولین باری که اسپری‌های با دوز تنظیم‌شده را مصرف می‌کنید، اولین پاف را به هوا و دور از صورت خود اسپری کنید؛ زیرا اولین پاف فاقد میزان کافی از داروست. در دفعات بعدی مصرف، نیازی به این کار نیست، مگر اینکه اسپری برای دو هفته یا بیشتر بی‌استفاده مانده باشد.
– توجه داشته باشید که حتما دستورالعمل هر فرآورده را مستقلا از روی بروشور آن مطالعه کنید تا از ملاحظات ویژه آن محصول در صورت وجود آگاه شوید.
چگونه از دمیار نگه داری کنید؟
مراقبت و تمیز نگه داشتن دمیار به رسیدن بهتر دارو به ریه‌ها کمک می‌کند، چرا که در غیر این صورت، دارو در بدنه یا دریچه‌های دمیار به دام می‌افتد و کارآیی دمیار کم می‌شود.
دمیار را، پیش از اولین استفاده و سپس با توجه به دستورالعمل شرکت سازنده، ماهی یک بار یا هفته‌ای یک بار یا در هر فاصله زمانی دیگری تمیز کنید. برای تمیز کردن آن، از آب گرم و مایع ظرفشویی استفاده کنید. داخل دمیار را به‌آرامی بشویید. برای بخش دهانی و بیرون دمیار، می‌توانید از اسکاچ استفاده کنید. می‌توانید بخش‌های مختلف دمیار را جدا کنید، دمیار را در آب و مایع ظرفشویی غوطه‌ور کنید و سپس به‌خوبی آن را آب بکشید.
اجازه دهید دمیار با گردش هوای آزاد خشک شود. خشک کردن با پارچه یا دستمال کاغذی منجر به ایجاد بار الکتریکی در فضای داخل دمیار می‌شود و هنگام مصرف دارو، دارو را به دام می‌اندازد و کارآمدی دمیار را کم می‌کند. پس از خشک شدن کامل دمیار، بخش‌های آن را به هم وصل کنید.
دمیار را به طور معمول پس از یک سال مصرف باید تعویض کنید و آن را به دور از تماس گرد و خاک و رطوبت قرار دهید.
دمیار را در کیسه پلاستیکی نگه‌داری نکنید (به دلیل احتمال ایجاد بار الکتریکی و به دام افتادن ذرات دارو).
اگر دمیار را در کیفتان حمل می‌کنید، آن را در کیف کوچک جداگانه‌ای قرار دهید تا خراشیده نشود و اجسام ریز داخل آن نرود.
می‌توانید برای نگه‌داری اسپری‌های استنشاقی و دمیار، کیف کوچکی مثل جامدادی، با سلیقه کودکتان در نظر بگیرید تا او را به مصرف داروهایش ترغیب کنید.
چگونه اسپری های استنشاقی با دوز تنظیم شده را تمیز کنید؟
این اسپری‌ها را هفته‌ای یک بار و هر زمان دیگری که احساس کردید نیاز است تمیز کنید.
مخزن حاوی دارو و درپوش بخش دهانی را جدا کنید و بخش پلاستیکی را با آب گرم بشویید، سپس آن را تکان دهید تا آب اضافه خارج شود و اجازه دهید با گردش هوا خشک شود. مخزن دارو را خیس نکنید.
پس از اینکه کاملا خشک شد، مخزن دارو را وصل کنید و درپوش را روی بخش دهانی قرار دهید.
فرآورده های پودر خشک (DPI)
در این فرآورده‌ها، دارو به صورت ذرات پودری ریز است که با یک تنفس سریع و عمیق می‌تواند دارو را به ریه‌ها برساند. تنفس آهسته و ضعیف می‌تواند منجر به نرسیدن میزان کافی دارو به ریه‌ها شود. از این رو، عموما این شکل از دارو برای کودکان زیر شش سال نامناسب است.
این فرآورده‌ها یک مخزن برای نگه‌داری ذرات پودری دارند. این مخزن گاهی حاوی دارو و داخل دستگاه است و دیده نمی‌شود و گاهی بیرون دستگاه است و داروی پودری شکل، در کپسول‌های مخصوص، در اختیار شما قرار می‌گیرد و می‌توانید آن را در مخزن قرار دهید و استفاده کنید. این شکل از داروها نیازی به هماهنگی تنفس و فشردن اسپری و همچنین، نیازی به دمیار ندارند.
این نوع فرآورده در انواع مختلف دستگاه ارائه شده است که هر یک ملاحظات مربوط به خودش را دارد، لذا ضروری‌ست از پزشک یا داروسازتان راهنمایی کامل بگیرید.
به دلیل پودری بودن ذرات دارو، باید به دور از رطوبت باشند. بنابراین، فضاهایی نظیر حمام، دستشویی و کنار سینک آشپزخانه برای نگه‌داری این دستگاه‌ها مناسب نیست. خیس شدن دستگاه ممکن است باعث چسبیدن ذرات پودری و ناکارآمدی دستگاه شود. برای تمیز کردن آن‌ها، باید از دستمال تمیز و خشک استفاده کرد.
از سوی دیگر، دمیدن در دستگاه‌های پودر خشک نیز، به دلیل ایجاد رطوبت، توصیه نمی‌شود.
از کودک بخواهید ابتدا یک بازدم انجام دهد و هوای درون ریه‌هایش را خالی کند. سپس بخش دهانی دستگاه را در دهان خود قرار دهد، پس از یک تنفس سریع و عمیق، پس از چند ثانیه حبس کردن نفس، دستگاه را از دهان خارج کند و بازدم آهسته در فضا داشته باشد.
پس از استفاده از فرآورده‌های پودر خشک نیز، دهان کودک را با آب بشویید تا از بروز عفونت‌های قارچی در دهان جلوگیری کنید. بهتر است کودک آب را غرغره کند و از دهان خارج کند (قورت ندهد).
به خاطر داشته باشید، با استنشاق محصولات پودری، ممکن است بو و مزه‌ای در دهان احساس نشود.
به یاد داشته باشید، مصرف فرآورده‌های استنشاقی نباید در زمان گریه کودکان باشد، چرا که در زمان گریه، کودکان بیشتر بازدم انجام می‌دهند و این موضوع مانع رسیدن داروی کافی به ریه‌ها می‌شود.
چگونه از تمام شدن دارو در فرآورده های استنشاقی آگاه شوید؟
با توجه به اینکه فرآورده های استنشاقی نقش مهمی در ایجاد شرایط تنفسی پایدار ایفا می‌کنند، ضروری‌ست همیشه در زمان مشخص استفاده شوند. هر فرآورده تعداد مشخصی پاف یا کپسول ظرفیت دارد، بنابراین، ضروری‌ست حواستان به مقدار باقی‌مانده درون اسپری یا کپسول باشد تا غافلگیر نشوید. همیشه سعی کنید یک اسپری اضافه در منزل داشته باشید.
لازم به تاکید است که تکان دادن اسپری و نیز اسپری کردن دارو به بیرون راه‌های درستی نیستند برای اینکه بفهمید دستگاه خالی شده است یا نه.
امروزه، اکثر فرآورده های استنشاقی مجهز به شمارنده‌اند و میزان دوزهای باقی‌مانده را به شما نشان می‌دهند. در فرآورده‌هایی که فاقد شمارنده‌اند، با توجه به دستورالعمل آن فرآورده و راهنمایی پزشک و دکتر داروساز، زمان اتمام اسپری را مشخص کنید و برای بعد از اتمام آن، اسپری جایگزین فراهم کنید. همچنین، می‌توانید جدولی درست کنید و بعد از هر بار استفاده در آن تیک بزنید.
همواره برای کسب اطمینان از مصرف درست فرآورده های استنشاقی از پزشک یا دکتر داروساز کمک بگیرید.
