مننژیت در کودکان یکی از آن بیماری‌های کشنده‌ای است که مستقیماً بر مغز کودک اثر می‌گذارد و باعث ایجاد تشنج، آسیب‌های مغزی و سایر اثرات مخرب طولانی‌مدت روانی می‌شود. با وجود اینکه بیماری مننژیت مشکلی کاملاً فاجعه‌بار به نظر می‌رسد، اما امروزه دانش پزشکی به نقطه‌ای رسیده است که بتواند مننژیت را به‌موقع تشخیص دهد، اقدامات پیشگیرانه را اعمال کند و به‌شکل مؤثری مبتلایان به این بیماری را درمان کند.
مننژیت چیست؟
به‌طور خلاصه، مننژیت نوعی بیماری است که مغز و نخاع بدن انسان را هدف قرار می‌دهد. اثر اولیه این بیماری بر چنین بافت‌هایی التهاب شدید است که بر مغز تأثیر می‌گذارد. غشاهای موجود در این ناحیه به نام مننژ شناخته می‌شوند و عملکرد واقعی‌شان محافظت از مغز و نخاع است. برای تکمیل کار مننژها، ستون فقرات نیز برای مراقبت از نخاع در برابر صدمه‌های خارجی وظایفی دارد.
کدام کودکان در معرض ابتلا به مننژیت قرار دارند؟
هر کودکی که زیر پنج سال سن داشته باشد به‌شدت در معرض ابتلا به این بیماری است. این گروه به‌ویژه مستعد ابتلا به مننژیت‌اند، به این دلیل که بدنشان هنوز برای ایجاد سیستم ایمنی قوی برای مبارزه با عفونت مننژیت زمان کافی نداشته است.
انواع بیماری مننژیت
بیماری مننژیت معمولاً در دو نوع کلی خود را نشان می‌دهد:
- مننژیت ویروسی
این نوع مننژیت در درجه اول با خانواده‌ای از ویروس‌ها به نام انتروویروس ایجاد می‌شود. شانس بروز عفونت در فاصله میان ماه‌های جون تا اکتبر (خرداد تا آبان) بیشتر است. هرگونه تماس مستقیم با مدفوع آلوده به ویروس مانند پوشک یا هرگونه تماس غیرمستقیم با مواد آلوده به ویروس مانند آب، غذا یا محیطی که آلوده به ویروس باشد می‌تواند باعث بروز عفونت شود. سایر خانواده‌های این ویروس عفونت را با رسانه‌های انتقال هوا یا حیوانات و نیش حشرات منتشر می‌کنند.
- مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریایی از نوع اول این بیماری بدتر است. باکتری‌هایی که می‌توانند باعث بروز عفونت شوند بی‌شمارند. چراکه هر سویه آن‌ها با کودکانی از سن خاص، واکسیناسیون خاص و مشکلات خاص پزشکی مرتبط می‌شوند. اگر کودکی در معرض برخورد با فرد مبتلا به مننژیت باکتریایی قرار بگیرد یا اگر در گوش‌ها یا بینی‌اش عفونت ایجاد شود یا اگر به مناطقی سفر کند که مستعد وجود عفونت‌اند یا در ناحیه سر خود دچار آسیب شود، باکتری تمایل خواهد داشت به او حمله کند، چراکه چنین کودکی هدفی ساده برای باکتری مننژیت محسوب می‌شود.
چه عواملی باعث بروز مننژیت می‌شوند؟
اینکه کودک در وهله اول چگونه به بیماری مننژیت مبتلا می‌شود با فاکتورهای متعددی تعیین می‌شود:
- مننژیت در نوزادان تازه متولدشده زمانی رخ می‌دهد که خون کودک عفونی شود. این بیماری، که به نام سپتیسمی شناخته شده است، زمانی اتفاق می‌افتد که خون کودک با باکتری‌های موجود در کانال زایمان مادر به باکتری آلوده شود.
- در کودکان و نوپایان، عفونت با ترشحات موجود در نواحی تنفسی، مانند مخاط یا بزاق، به بدن وارد می‌شود. در حال حاضر، دو باکتری استرپتوکوک پنومونیه و نایسریا مننژیدیتیس نخستین باکتری‌های بروز این عفونت‌اند.
- اگر نوزاد یا کودک در مکان‌هایی با جمعیت بسیار زیاد یا محیط‌های ویژه‌ای با دود بسیار زیاد قرار بگیرد، شانس ورود عفونت به بدنش افزایش می‌یابد.
عفونت مننژیت چگونه منتقل می‌شود؟
در اغلب مواقع، عفونت مننژیت زمانی اتفاق می‌افتد که ارگانیسم‌هایی بدن فرد را با تماس مستقیم آلوده کنند. پس از تماس کودک با افراد مبتلا به عفونت یا اشیا و سطوحی که آلوده به میکروب‌اند، این موجودات در نواحی تنفسی او لانه می‌گزینند. با شروع از دستگاه تنفسی، عفونت از جریان خود در بدن منتشر خواهد شد و سرانجام راه خود را به مغز و نخاع پیدا خواهد کرد.
علائم و نشانه‌های ابتلا
ابتلا به مننژیت در نوپایان معمولاً با علائم زیر همراه خواهد بود:
- کودک ناگهان اشتهای خود را از دست می‌دهد و میل ندارد هیچ چیزی بخورد. او ممکن است مدام استفراغ کند.
- کودک در دوره‌های زمانی طولانی‌مدت خسته و کم‌انرژی است. همچنین، دانه‌ها و جوش‌هایی در سرتاسر بدنش نمایان خواهند شد.
- بخش جلویی سر نوزاد ممکن است ملتهب و گردنش سخت و محکم شود.
- بعضی از کودکان تغییرات شدید خلق‌وخو را تجربه می‌کنند و دچار تشنج می‌شوند.
- ممکن است دانه‌هایی قرمز و بنفش رنگ، به نام پتشی، در سرتاسر بدن کودک دیده شود. این لکه‌ها به‌دلیل خونریزی داخلی و زیر پوست کودک به وجود می‌آیند. چنین لکه‌هایی علامتی قوی مبنی بر ابتلا به مننژیت باکتریایی محسوب می‌شوند.
- اگر وقتی کودک به پشت دراز کشیده، زانوهایش به سمت بالا تابیده و گردنش اتوماتیک به‌سمت جلو خم می‌شود، او نشانه‌ای عمومی از مننژیت به نام برودزینسکی را از خود بروز می‌دهد.
- به‌غیراز پتشی، لکه‌های دیگری نیز به همان رنگ در بدن کودک وجود دارند. این لکه‌ها حتی در صورت فشار دادن به رنگ سفید درنمی‌آیند. این لکه‌های خونی نیز دلیل دیگری بر وجود مننژیت‌اند.
- نشانه قوی دیگری که علامت ابتلا به مننژیت است به نام کرنیگ شناخته می‌شود. این علامت زمانی خود را نشان می‌دهد که از کودک خواسته شود، درحالی‌که صاف دراز کشیده است، ران خود را در زاویه 90 درجه خم کند. درصورتی‌که کودک در این حرکت احساس درد یا مقاومت کند، به احتمال زیاد به مننژیت مبتلاست.
بیماری مننژیت چگونه در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
در کنار دقت به علائمی که در کودک وجود دارند، انجام آزمایش‌های زیر نیز به تشخیص عفونت در بدن کودک کمک می‌کنند.
- از سواب بینی، مقعد و گلو برای جمع‌آوری باکتری‌های این نواحی و بررسی وجود عفونت ویروسی مرتبط با مننژیت در آن‌ها استفاده می‌شود.
- سی‌تی‌اسکن و تصویربرداری ام‌آرآی به تشخیص این موضوع کمک می‌کنند که آیا در مننژهای ناحیه مغز التهاب وجود دارد یا خیر.
- آزمایش خون اولین تست موجود برای بررسی وجود ویروس‌ها و باکتری‌ها و تشخیص ابتلا به مننژیت براثر آن‌هاست.
- اسپینال تپ و پونکسیون کمری درواقع تنها آزمایش‌های قطعی برای تشخیص مننژیت‌اند. با قرار دادن سوزنی در قسمت پایین کمر و جای دادن آن در کانال نخاعی به‌صورت مستقیم، فشار موجود در ناحیه مغزی و کانال اندازه‌گیری می‌شود. پزشکان ممکن است مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی را برای تحلیل‌های آزمایشگاهی و تشخیص وجود عفونت یا مشکلات دیگر بردارند.
عوارض ابتلا به مننژیت در کودکان
مننژیت باکتریایی، در بالاترین شدت خود، می‌تواند باعث ایجاد عوارضی شود که در طولانی‌مدت نیز سلامت کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این آسیب‌ها خود را به‌شکل صدمات مغزی، از دست دادن شنوایی، تشنج و در مواردی ناتوانی نشان می‌دهند. در موارد بسیار حاد، مننژیت می‌تواند کشنده هم باشد.
درمان‌ها و داروهای موجود برای درمان مننژیت در کودکان
- در وهله نخست و اگر کودک دچار مشکلات تنفسی باشد، لوله تنفسی برای او گذاشته می‌شود.
- برای بررسی علائم حیاتی، ضربان قلب و سطح اکسیژن و موارد دیگری نیز بررسی می‌شوند.
- حفظ فشار خون و جریان مداوم خون در مغز بسیار مهم است. این کار با مایعات وریدی برای درمان کم‌آبی بدن انجام می‌شود.
- کودکانی که به مننژیت باکتریایی مبتلا هستند در بخش ICU اطفال بستری می‌شوند، چراکه ریسک عوارض شدیدتر در آن‌ها بالاتر است.
- کودکان مبتلا به مننژیت ویروسی علائم بهبود را زودتر نمایان می‌کنند و به درمان‌های خانگی بهتر جواب می‌دهند. داروهایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن معمولاً برای کنترل درد و تب تجویز می‌شوند. برای بررسی هرگونه عود بیماری، کودک به مدت 24 ساعت تحت مراقبت قرار می‌گیرد.
درمان‌های خانگی برای کودکان مبتلا به مننژیت
- زمانی که درمان صحیح اعمال شد، کودک باید، تا زمان به دست آوردن سلامت خود، استراحت کافی داشته باشد.
- برای افزایش گردش خون و حفظ سطح آب بدن در حد مناسب، کودک باید مایعات زیادی دریافت کند.
- به منظور پیشگیری از بالا رفتن دمای بدن، از داروهایی فوری برای کاهش سردرد و تب استفاده می‌شود.
- برای جلوگیری از بازگشت عفونت، پزشک آنتی‌بیوتیک‌هایی تجویز می‌کند.
اقدامات مراقبتی پس از درمان مننژیت
پس از درمان مننژیت، کودکتان همچنان ممکن است از خستگی، سردرد، ناتوانی در انجام کارها و دشواری در تمرکز کردن بر موضوعات مختلف رنج ببرد. همچنین، احتمالاً آزمایش‌های مختلفی برای بررسی توانایی‌های شنوایی کودک انجام می‌شوند. درصورتی‌که عملکردهای لیمبیک در نواحی مختلفی از بدن کودک از دست رفته باشند، پزشک در ویزیت‌های بعدی این موضوع را مجدداً بررسی خواهد کرد.
چگونه می‌توانید از ابتلای کودک خود به مننژیت پیشگیری کنید؟
بهترین روش برای پیشگیری از مننژیت انجام منظم واکسیناسیون دوران کودکی است. این کار تا حد قابل‌قبولی از بروز هر نوع عفونت جلوگیری می‌کند. درصورتی‌که فردی در اطراف کودک به مننژیت مبتلا شد، حتماً با پزشک مشورت کنید. پزشک به احتمال زیاد مصرف آنتی‌بیوتیک را به‌عنوان اقدامی پیشگیرانه تجویز خواهد کرد تا عفونت را دور نگه دارد.
مننژیت بیماری وحشتناک و ناتوان‌کننده‌ای است که عواقب فاجعه‌باری دارد. اما شما می‌توانید با حفظ آمادگی‌های لازم، انجام واکسیناسیون و مراقبت از کودک، در صورت مشاهده هرکدام از علائم گفته‌شده، از پیشروی بیماری جلوگیری کنید و از سلامت کودک خود محافظت کنید.
