اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی (ADHD) یکی از مهم‌ترین اختلالات رفتاری کودکان است. در گذشته به آن اختلال نقص توجه (ADD) گفته می‌شد. اما امروزه اصطلاح رایج این اختلال ADHD نام دارد. این اختلال ترکیبی از سه مشکل است: بی‌توجهی، بیش‌فعالی و ترکیبی از آن دو. بر اساس آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها تقریبا ۹/۵ درصد از کودکان یا ۵/۴ درصد از کودکان در محدوده‌ی سنی ۴ تا ۱۷ سال مبتلا به این اختلال هستند. در پسران احتمال ابتلا نسبت دختران بیش از دو برابر است. (۱۳/۲ درصد به ۵/۶ درصد) کودکان مبتلا به ADHD با علائمی مانند ناتوانی در تمرکز، بیقراری و رفتار‌های تکانشی دست و پنجه نرم می‌کنند. البته تفاوت‌های عصب‌شناسی مغز این کودکان باعث ایجاد چنین مشکلات فراگیر و ناتوان‌کننده‌ای شده است. در کلاس درس دانش‌آموزان باید بنشینند، تمرکز داشته باشند و به درس توجه کنند؛ انجام این فعالیت‌ها برای کودک مبتلا به بیش فعالی بسیار مشکل است. در ادامه به کمک هشت توصیه می‌توانید به رشد تحصیلی این کودکان مبتلا به ADHD کمک کنید.
اطلاع از نقاط ضعف و قوت کودک
نه تنها اختلال بیش‌فعالی باعث به وجود آمدن مشکلاتی در روند تحصیل کودک در مدرسه می‌شود، بلکه ۲۰ تا ۳۰ درصد این کودکان معمولا مبتلا به اختلال یادگیری خاص، هم هستند. طبق روال معمول، مدرسه از این کودکان می‌خواهد که در کلاس درس و روی تکالیف درسی‌شان، با وجود محیط تنش‌زا برای آنها، تمرکز و توجه داشته باشند؛ در حالی که این عمل برای کودکان مبتلا به ADHD بسیار سخت است و خطری جدی برای عزت‌نفس آنها به شمار می‌آید. مهم این است که به نقاط قوت کودکان مبتلا به ADHD بیش از نقاط ضعف او توجه داشته باشید. توجه و تمرکز خود را روی نقاط قوت کودک بگذارید و ذهن خود را از محدودیت‌‌ها و نقاط ضعف او پاک کنید. مهم‌ترین نقطه‌ی قوت و استعداد کودکتان در مدرسه چیست؟ سعی کنید که انرژی خودتان روی استعداد‌های کودک متمرکز کنید و اعتماد به نفس او را در جهت موفقیت‌های آینده افزایش دهید. اگر به کتاب‌های علمی علاقه‌مند است، چند کتاب با موضوعات متنوع علمی برای او بخرید تا در طول هفته آنها را بخواند. اگر بازی و استفاده از لگو‌ها را دوست دارد، لگو‌ها را در کنار درس ریاضی او بگنجانید. اگر استعداد طلایی در زمینه‌ی ورزش دارد، در طول هفته فرصتی برای ورزش و تمرین‌های ورزشی برای او فراهم کنید. هر چه به نقاط قوت کودک خود بیشتر اهمیت دهید، تمرکز او روی تکالیف درسی بیشتر خواهد شد.
مشورت با معلم جهت کنترل علائم ADHD
قبل از شروع هر سال تحصیلی درباره‌ی برنامه‌های درسی کودکتان با معلم او گفت و گو و مشورت کنید. بسیاری از معلم‌ها علاقه‌ی زیادی به کسب اطلاعات درباره‌ی کودکان مبتلا به ADHD دارند. معلمان می‌توانند ابتدا از مطالعه‌ی مقالات تخصصی درباره‌ی نحوه‌ی مدیریت، کنترل و مواجه شدن با اختلال ADHD شروع کنند و به تدریج آگاهی خودشان را بیشتر کنند. سعی کنید در برنامه‌ای که به کمک معلم کودک خود تهیه می‌کنید، مواردی مانند شرایط محیطی، تنش و تقلا‌های کودک، مدیریت رفتار و نیاز‌های حسی را حتما لحاظ کنید. اطمینان حاصل کنید که علاوه بر نیاز‌ها، نقاط قوت کودک را هم در نظر گرفته‌اید و به هر چیزی که از کودک یاد می‌گیرید، توجه کنید.
مقاله مرتبط: اختلال یادگیری چیست و چه علائمی دارد؟
قوی‌ترین مدافع کودکان مبتلا به ADHD باشید
مقاله مرتبط: چطور به کودک بیش فعال نظم و انضباط یاد بدهیم
اکثر کودکان مبتلا ADHD و اختلال یادگیری نیاز به کلاس‌های آموزشی و تمرین برای غلبه بر محرک‌های اضافی، فقدان تمرکز، مشکل داشتن با نظم و سازماندهی، مشکل در پیروی و انجام دستورالعمل‌های چند مرحله‌ای، اختلالات زبانی خاص در نوشتن و خواندن دارند. مدارس آمریکا باید تحت برنامه‌ی IDEA (قانون آموزش افراد معلول) قرار بگیرند تا همه‌ی دانش‌آموزان واجد شرایط از آموزش رایگان و مناسب دولتی (FAPE) برخوردار شوند. بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD واجد شرایط لازم برای قرار گرفتن تحت حمایت قانون IDEA به منظور بهره‌مندی از آموزش‌های رایگان و مناسب دولتی نیستند. از طرفی مدارس هم باید با این امر موافق باشند که ADHD تاثیر منفی روی یادگیری و عملکرد تحصیلی کودک دارد؛ که همیشه اینطور نیست.
همیشه بپرسید: «چرا»
کودکان مبتلا به ADHD با تفاوت‌های مغزی متولد می‌شوند. این تفاوت به شیوه‌های گوناگونی در هر یک از کودکان آشکار می‌شود. البته این تفاوت‌ها اغلب به علت فقدان مهارت‌های ذاتی حل مسئله و سازگاری با محیط، موجب بروز رفتار‌های مسئله‌ساز می‌شود. Ross W. Greene نویسنده کتاب «بچه انفجاری در مدرسه» می‌گوید:
رفتار‌های چالش بر‌انگیز زمانی اتفاق می‌افتد که تقاضا‌های محیطی بیشتر از ظرفیت کودک برای پاسخگویی انطباقی است. این کودکان از فقدان مهارت‌هایی مانند توانایی حل مسئله، تحمل ناکامی، انعطاف‌پذیری/ سازگاری رنج می‌برند. در واقع آنها فاقد انگیزه نیستند. فاقد مهارت‌های لازم هستند.
استفاده از سیستم پاداش برای کودکان مبتلا به ADHD
با معلم کودک خود صحبت کنید تا یک سیستم پاداش را بر اساس موفقیت‌های آینده‌ی کودک در نظر بگیرد. این سیستم می‌تواند راه‌حلی برای موفقیت در انجام رفتار‌های سودمند و پرورش استعداد کودک باشد. کودکان مبتلا به ADHD معمولا به برنامه‌ریزی و در نظر گرفتن پاداش در آینده روی خوشی نشان نمی‌دهند. به همین دلیل برای آنها دست‌یابی به موفقیت در بلند‌مدت همراه با پاداش، کار سختی است. اگر کودک مبتلا به ADHD نتواند مانند همسالان خود پاداشی دریافت کند، آسیب شدیدی به عزت‌نفس او وارد می‌شود. سیستم مدیریت رفتار کلاسی در این زمینه توصیه می‌شود. سه رفتاری که کودک باید روی آن کار کند و آنها را به نحو احسن انجام دهد، انتخاب کنید. مثلا به او بگویید که ظرف سه دقیقه باید تکالیفی را که به عهده‌اش گذاشته‌اید، انجام دهد و تا زمانی که شما چیزی نگفته‌اید منتظر بماند. برای هر هدف چند نقطه‌ی توقف و بررسی قرار دهید. از این لحاظ که باید برای بهبود هر رفتار مسئله‌ساز، پاداش در نظر گرفت. انجام فعالیت‌ها و رسیدن به هدف‌های روزانه برای کودک آسانتر است و او را آماده‌ی انجام کار‌های سخت‌تر در آینده می‌کند.
مقاله مرتبط: با این سه شیوه، ذهن آگاهی را به کودکان آموزش دهید
تمرکز روی برنامه‌ریزی و سازماندهی
با تقویت جنبه‌‌های تصمیم‌گیری و ثبات می‌توان مهارت‌های برنامه‌ریزی و سازماندهی را به کودک آموزش داد. مشکل اصلی در کودکان مبتلا به ADHD اختلال کارکرد‌های اجرایی است که روی سازماندهی فیزیکی و مهارت‌های سازماندهی مغزی، مانند مدیریت زمان و برنامه‌ریزی فکری تاثیر می‌گذارد. کودکان ممکن است در برنامه‌ریزی پروژه‌ها، تعیین زمان‌بندی برای آنها و ارتباط برقرار کردن با توالی و ترتیب یک وظیفه مشکل داشته باشند. اگر کودک شما در این موارد با مشکل مواجه است، باید دست به کار شوید. انتظارات خودتان را درباره‌ی سازماندهی و انجام وظایف، تغییر تکالیف و مشورت و تبادل نظر با معلم مشخص کنید. باید در این موارد قاطع و محکم برخورد کنید. مثلا به او بگویید:
تو باید تمام تکالیف درسی‌ات، حتی آنهایی که نیمه‌کاره رها کرده‌ای، انجام دهی.
همچنین با معلم او در ارتباط باشید تا از اجرای صحیح این سیستم در مدرسه هم مطمئن شوید. اگر سیستم مدرسه به درستی سیستم خانه پیش نرود، تلاش‌ها نتیجه‌ای ندارد.
کاهش تکالیف مدرسه‌ی کودک
مقاله مرتبط: بیش فعالی و اوتیسم چه تفاوت هایی دارند؟
تکالیف درسی کودک همیشه یک مسئله‌ی چالش‌برانگیز برای والدین و کودک مبتلا به ADHD است. والدین انتظار دارند که این کودکان تکالیفشان را تمام و کمال انجام دهند؛ در حالی که نمی‌توان از کودکان مبتلا به ADHD انتظار داشت که تکالیف درسی‌شان را مانند همسالانشان در محدوده‌ی زمانی مشابهی انجام دهند. چون این کودکان به سرعت پریشان می‌شوند و سرعت پردازش مغز آنها پایین می‌آید. با یک حساب سر‌انگشتی می‌توان گفت که دانش‌آموزان فقط ۱۰ دقیقه صرف تکالیف درسی‌شان می‌کنند. در کلاس دوم این زمان باید به ۲۰ دقیقه برسد و در کلاس پنجم او باید ۵۰ دقیقه صرف کند. اگر کودکتان با انجام دادن تکالیفش مشکل دارد حتما با معلمش صحبت کنید. به معلمش پیشنهاد دهید که میزان تکالیف او را کم‌تر کند یا تکالیف را مطابق با نقاط قوت کودک تغییر دهد. مثلا می‌توان ارائه‌ی شفاهی را به جای گزارش کتبی درس‌ها در نظر گرفت.
انتظارات واقعی داشته باشید
باید از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی انتظار واقعی داشته باشیم. کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی معمولا از آی کیو لازم برخوردار هستند، اما ناتوانی آنها در اتمام کار‌های کلاسی در همان زمان تعیین شده برای سایر دانش‌آموزان، دیس‌گرافی (نوعی اختلال عصبی که باعث بد‌خطی در کودکان و نا‌خوانا نوشتن آنها می‌شود) و ناتوانی آنها از انجام کار‌ها به طور مستقل، باعث ناکامی آنها در کسب نمرات عالی در مدرسه خواهد شد. به جای اینکه از کودک انتظار کسب نمرات خیلی خوب در مدرسه داشته باشیم، سعی کنیم روی نقاط قوت او تاکید کنیم و احساس شادی و عزت‌نفس او را افزایش دهیم.
به عنوان یک پدر و مادر دلسوز برای تنظیم رفتار‌های کودکان مبتلا به ADHD ابزار‌ها و امکانات لازم برای رشد استعدا‌های کودکت را فراهم کنید تا او راحت‌تر بتواند خود واقعی‌اش را نشان دهد.
