روش پیشگیری اورژانسی از بارداری در شرایطی که هیچ روشی برای جلوگیری از بارداری استفاده نشده است یا سایر روش‌ها با شکست مواجه شده‌اند (مانند پاره شدن کاندوم یا فراموش کردن قرص) به کار می‌آید. دو روش کلی برای پیشگیری اورژانسی از بارداری وجود دارد:
قرار دادن IUD مسی در رحم
IUD (IntraUterine Device) قطعه‌ای کوچک به شکل T است که پزشک آن را در رحم قرار می‌دهد و از لانه‌گزینی سلول تخم در رحم جلوگیری می‌کند و با آزاد کردن مس، باروری اسپرم و تخمک را کاهش می‌دهد. ضروری است قبل از قرار دادن IUD از باردار نبودن اطمینان حاصل شود. پزشک، با ارزیابی شرایط، ایمن بودن استفاده از IUD را در بدن شما بررسی می‌کند. وجود عفونت در لگن و برخی مشکلات رحم یا دهانه رحم از مواردی است که مانع از انتخاب IUD برای پیشگیری از بارداری می‌شود. ممکن است عوارضی مانند دردهای شکمی تا چند روز پس از قرار دادن IUD بروز کند که با مصرف داروهای مسکن نظیر استامینوفن یا ایبوپروفن می‌توان دردها را کنترل کرد. عارضه دیگر آن پریودهایی با خونریزی بیشتر و دردناک‌تر است. در صورتی که دردها و روند خونریزی رو به بهبود نباشد، حتما پزشک را در جریان بگذارید.
طی 5 روز (120 ساعت) بعد از نزدیکی بدون محافظت، می‌توانید با مراجعه به پزشک و قرار دادن آی‌یودی مسی در رحم از وقوع بارداری پیشگیری کنید. این روش مؤثرترین روش پیشگیری اورژانسی از بارداری است و احتمال اثربخش نبودن آن در پیشگیری اورژانسی کمتر از 0.1 درصد است. به این معنی که کمتر از یک خانم از هزار خانم ممکن است، در صورتی که به عنوان پیشگیری اورژانسی از IUD استفاده می‌کند، باردار شود.
در زمان شیردهی می‌توانید از IUD استفاده کنید و قرار دادن آن اختلالی در شیردهی یا محتویات شیر ایجاد نخواهد کرد.
یکی از ویژگی‌های این روش این است که می‌تواند تا مدتی (بسته به خواست شما تا چند سال) به عنوان روشی طولانی‌مدت و غیراورژانسی پیشگیری از بارداری استفاده شود.
مصرف قرص های مناسب برای پیشگیری اورژانسی از بارداری
این قرص‌ها دو نوع‌اند:
- نوع اول حاوی نوعی هورمون پروژسترون به نام لِوونورژسترِل است (با نام تجاری لونژیل، تَنسی و اُووسیز)
- نوع دوم حاوی اولیپریستال استات (Ulipristal acetate) با نام تجاری EllaOne و Esmya که فعلا در ایران موجود نیست.
این روش را نباید به عنوان روتینی برای پیشگیری از بارداری در نظر گرفت، چرا که در استفاده روتین این قرص‌ها، درصد خطا از تمام روش‌های پیشگیری از بارداری غیراورژانسی بیشتر است.
این قرص‌ها توان پیشگیری طولانی‌مدت ندارند و هر زمان بعد از مصرف قرص‌ها، در صورت داشتن نزدیکی محافظت‌نشده، احتمال بارداری وجود دارد. یعنی اگر امروز از آن برای پیشگیری اورژانسی از بارداری استفاده شود و فردا دوباره نزدیکی بدون محافظت صورت گیرد، قرص استفاده‌شده در امروز ممکن است برای فردا اثربخش نباشد.
قرص‌های اورژانسی مانع از تخمک‌گذاری می‌شوند و مکانیسم اثر آن‌ها باعث سقط جنین یا بروز نقص در جنین نخواهد شد. می‌توان از این قرص‌ها در هر سنی برای جلوگیری از بارداری ناخواسته استفاده کرد.
بسته قرص‌های حاوی لوونورژسترِل یا یک قرص 1.5 میلی‌گرمی است که باید در یک وعده مصرف شود یا دو قرص 0.75 میلی‌گرمی دارد که باید با فاصله 12 ساعت از هم مصرف شوند. بیشترین اثر پیشگیرانه این داروها در 12 ساعت اول و حداکثر تا 72 ساعت پس از نزدیکی است و بعد از آن مؤثر نخواهد بود.
داروهای اورژانسی در اکثر افراد عارضه جدی و طولانی‌مدت ندارند. شایع‌ترین عارضه این داروها بروز تهوع است. اگر تا دو ساعت پس از مصرف قرص‌های اورژانسی استفراغ کردید، برای پیشگیری از بارداری حتما مجددا دارو را مصرف کنید. می‌توانید با صلاحدید پزشک یا دکتر داروساز از داروی ضدتهوع مناسبی هم استفاده کنید.
ممکن است سردرد، دردهای شکمی، لکه‌بینی و تغییر در زمان پریود بعدی نیز با مصرف این داروها بروز کند. این عوارض معمولا گذراست و نیازی به درمان ندارد. در صورت بروز درد یا خونریزی شدید، حتما پزشک خود را مطلع کنید.
داروهای حاوی لِوونورژسترِل ممکن است تا هفت روز پریود شما را به تعویق بیندازند. در صورتی که بعد از هفت روز از موعد پریودتان پریود نشدید، خونریزی غیرمعمول (کمتر یا بیشتر از قبل) داشتید یا درد ناگهانی در پایین شکم خود احساس کردید، بهتر است تست بارداری دهید و حتما این موارد را با پزشکتان در میان بگذارید.
مصرف همزمان این داروها با برخی داروهای دیگر مانند داروهای کاهنده اسید معده (داروی اُمپرازول) ممکن است بر اثربخشی داروهای اورژانسی تاثیر بگذارد. حتما از دکتر داروساز حاضر در داروخانه یا مراکز اطلاعات دارویی درباره داروهای مصرفی خود و احتمال تداخل آن‌ها مشاوره بگیرید.
در دوران شیردهی، می‌توانید در صورت نیاز از قرص اورژانسی لوونورژسترِل استفاده کنید.
اگر برای پیشگیری از روش طولانی‌مدت و قرص‌های هورمونی پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنید، در صورت فراموش کردن قرص، بسته به زمان و دفعات فراموش کردن، می‌توانید پس از مشاوره با پزشک یا دکتر داروساز از قرص لوونورژسترِل استفاده کنید و سپس حتما مصرف داروهای قبلی را ادامه دهید.
مصرف قرص‌های هورمونی ترکیبی اتینیل اِسترادیول و لِوونورژسترِل (LD) یا (HD) با دستورالعمل خاص می‌تواند در پیشگیری اورژانسی از بارداری کارآمد باشد.
به این منظور، می‌توانید چهار قرص LD یا دو قرص HD را در زودترین زمان ممکن بعد از نزدیکی محافظت‌نشده مصرف کنید و بعد از 12 ساعت مجددا همان میزان قرص (چهار قرص LD یا دو قرص HD) را مصرف کنید. اما براساس مطالعات انجام‌شده در این زمینه، اثربخشی این روش در پیشگیری اورژانسی از بارداری از دو روش دیگر کمتر و عوارض مصرف این میزان از داروهای ترکیبی از قرص‌های اورژانسی لوونورژسترِل بیشتر است. این روش نیز حداکثر تا 72 ساعت پس از نزدیکی اثربخش است. می‌توانید درباره امکان مصرف سایر قرص‌های ترکیبی هورمونی برای پیشگیری اورژانسی از بارداری از پزشک یا دکتر داروساز مشاوره بگیرید.
همه روش‌های اورژانسی که پیش از این به آن‌ها اشاره شد، در صورتی که در سریع‌ترین زمان ممکن بعد از نزدیکی بدون محافظت به کار گرفته شوند، می‌توانند کارآمدتر باشند. هرچه این زمان کوتاه‌تر باشد، احتمال موفقیت روش‌ها بیشتر است.
اگر قصد باردار شدن ندارید، توصیه می‌شود حتما با مشاوره پزشک خود، روش‌های طولانی‌مدت پیشگیری از بارداری را انتخاب کنید و از آن‌ها بهره ببرید.
برخی از داروها را برای پیشگیری اورژانسی از بارداری می‌توانید بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کنید. بهتر است از قبل با پزشک خود درباره مصرف قرص‌های اورژانسی مناسب برای شرایط بدنتان (وزن، بیماری‌های زمینه‌ای و سایر داروهای مصرفی) مشورت بگیرید.
