وقتی فرزندتان قادر به خوردن شیر نباشد، گفته میشود که مبتلا به عدم تحمل لاکتوز است. در این حالت، دانه‌هایی روی بدن کودک پدید می‌آید و او دچار پریشانی یا شوک میشود. با این حال، شیر منبع بسیار مهم کلسیم، ویتامین D و مواد مغذی دیگر است که همگی برای رشد و سلامت کودک ضروری‌اند. در این مقاله، خواهید آموخت که عدم تحمل لاکتوز در نوزادان دقیقاً چیست و در صورت بروز آن، چگونه باید به کودکتان کمک کنید.
عدم تحمل لاکتوز در نوزادان به چه معناست؟
عدم تحمل لاکتوز در واقع ناتوانی در هضم لاکتوز (قند) موجود در شیر است. در این وضعیت، سیستم گوارش کودک قادر به تولید آنزیم لاکتاز نخواهد بود. این آنزیم وظیفه اصلی هضم شیر را بر عهده دارد. عدم تحمل لاکتوز در نوزادان بسیار نادر است. این عارضه معمولاً، تا پیش از رسیدن کودک به دو سالگی و از شیر گرفتن او، دیده نمی‌شود. با وجود این، برخی از نوزادان از همان بدو تولد دچار عدم تحمل لاکتوزند. به این معنی که حتی قادر به تغذیه از شیر مادر نیستند و باید از شیر خشک‌های مخصوصی استفاده کنند که بدون لاکتوز تولید می‌شوند.
عدم تحمل لاکتوز چقدر شایع است؟
در انگلستان، یک کودک از هر 50 کودک به عدم تحمل لاکتوز مبتلاست. این در حالی است که کودکان ساکن قسمت‌هایی از آسیا و ناحیه آفریقاـ‌کارائیب بیشتر در معرض این عارضه‌اند. به‌علاوه، کودکانی که بیماری زمینه‌ای مانند کرون یا سلیاک دارند معمولا به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند. سیستم گوارش این کودکان، در کنار دیگر غذاها، برای لبنیات نیز محدودیت دارد.
انواع بیماری عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل لاکتوز وراثتی
عدم لاکتوز وراثتی با ژنتیک کودک در ارتباط است و معمولاً در خانواده به ارث می‌رسد. اگر بیماری کودکتان از این نوع باشد، بدنش از همان بدو تولد آنزیم لاکتاز نداشته است. به همین دلیل کودکتان قادر به تحمل شیر و محصولات لبنی نیست.
عدم تحمل لاکتوز مقدماتی
این حالت زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده، به دلیل مصرف کم فراورده‌های لبنی مانند شیر و پنیر، کاهش می‌یابد. این عارضه معمولاً با رسیدن به بزرگسالی رخ می‌دهد و در موارد بسیار نادری نوزادان هم آن را تجربه می‌کنند. به این حالت عدم تحمل لاکتوز موقتی هم گفته میشود.
عدم تحمل لاکتوز ثانویه
گاهی در معده یا روده فرد بیماری زمینه‌ای مانند کرون، سلیاک تشخیص‌داده‌نشده یا هر نوع عفونتی وجود دارد. این بیماری زمینه‌ای از تولید آنزیم لاکتاز ممانعت کند. در چنین موقعیتی، عدم تحمل لاکتوز ثانویه پیش می‌آید.
عدم تحمل لاکتوز را چگونه در کودکتان تشخیص دهید؟
برای این کار، باید فرزندتان را نزد پزشک ببرید تا عدم تحمل لاکتوز را در او تشخیص دهد. در این ملاقات، پزشک سابقه سلامتی و بیماری‌ها و عادت های غذایی خانواده شما را بررسی و کودک را معاینه می‌کند. اگر وجود عدم تحمل لاکتوز قطعی شد، پزشک از شما می‌خواهد تا چند هفته از شیر بدون لاکتوز برای تغذیه کودک استفاده کنید تا ببینید آیا علائمش برطرف میشود یا خیر. اگر این اتفاق افتاد، از شما خواسته میشود به تغذیه کودک با محصولات بدون لاکتوز ادامه دهید یا از جایگزین‌های لاکتوز استفاده کنید.
عدم تحمل لاکتوز در نوزادان شیرخوار
برخلاف باور عمومی درباره عدم تحمل لاکتوز در نوزادان شیرخوار، در صورت قطع مصرف محصولات لبنی از سوی مادر، علائم بیماری در این کودکان متوقف نمی‌شود. به این دلیل که لاکتاز (قند موجود در شیر) در شیر تمام پستانداران وجود دارد و مختص به انسان‌ها یا حیوانات خاصی نیست. نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند و از عدم تحمل لاکتوز اولیه رنج میبرد باید، برای جلوگیری از کم‌آب شدن بدن یا بروز عوارض مرتبط با علائم بیماری‌اش، رژیم غذایی خاصی داشته باشد. در مورد انواع دیگر عدم تحمل لاکتوز، کودک باید از شیر مادر تغذیه کند و برای چک‌آپ‌های منظم نزد متخصص اطفال برده شود. در این چک‌آپ‌ها، تمام بیماری‌های زمینه‌ای بررسی میشود و درمانشان مدنظر قرار می‌گیرد.
علت بروز عدم تحمل لاکتوز در نوزادان چیست؟
در این قسمت، با برخی از دلایل عدم تحمل لاکتوز در نوزادان آشنا خواهید شد:
- وقتی آسیب واردشده به روده یا امعای کودک ناشی از عفونت روتاویروس باشد.
- وقتی سطح لاکتاز، به دلیل تولید ناکافی آنزیم، بسیار پایین باشد (با بالا رفتن سن، تولید آنزیم افزایش می‌یابد و به میزان نرمال می‌رسد).
- بیماری زمینه‌ای مانند کرون یا سلیاک وجود داشته باشد که با تولید آنزیم لاکتاز در بدن کودک تداخل دارد.
- بیماری عدم تحمل لاکتوز به ارث برسد. در این حالت، کودک قادر به تولید آنزیم لاکتاز نیست و از بدو تولد از وجود آن بی‌بهره بوده است.
علائم عدم تحمل لاکتوز در نوزادان
- اسهال،
- باد شکم،
- خارج کردن گاز،
- دل درد و دردهای شکمی،
- دشواری در تنفس،
- بیرون ریختن دانه،
- استفراغ،
- مدفوع آبکی به رنگ زرد یا سبز،
- بروز لکه‌های قرمزرنگ زیر مقعد که 30 دقیقه بعد از مصرف محصولات لبنی پدیدار می‌شوند.
برخی از علائم، مانند بیرون ریختن دانه و استفراغ شدید، ممکن است نشان‌دهنده حساسیت غذایی به شیر باشند و لزوماً علامت وجود عدم تحمل لاکتوز نیستند. در این حالت، سیستم ایمنی بدن کودک به پروتئین موجود در شیر، و نه قند آن، واکنش نشان می‌دهد. برای اطمینان بیشتر، فرزندتان را برای معاینه کامل نزد پزشک متخصص ببرید. همچنین توجه داشته باشید که برخی از انواع پنیرها مانند چدار، فتا و موزارلا در مقایسه با دیگر محصولات لبنی لاکتوز کمتری دارند.
این بیماری چطور تشخیص داده میشود؟
پزشک متخصص اطفال ابتدا نگاهی به گزارش پزشکی کودک، سابقه خانوادگی و چارت مواد مغذی می‌اندازد. پزشک با این کار درک و ارزیابی بهتری از عدم تحمل لاکتوز در نوزاد پیدا می‌کند. پس از این مرور اولیه، پزشک آزمایش‌های زیر را تجویز خواهد کرد:
تست تنفسی هیدروژن
این آزمایش سطح هیدروژن موجود در تنفس کودک را پیش و پس از مصرف یک نوشیدنی اندازه‌گیری می‌کند. معمولاً پس از مصرف فراورده‌های لبنی، مقدار هیدروژن ناچیزی وجود خواهد داشت. اگر این مقدار غیرطبیعی باشد، نتایج تست مثبت میشود که نشان‌دهنده عدم تحمل لاکتوز در کودک خواهد بود.
تست اسیدیته
نمونه‌ای از مدفوع کودک برای آنالیز سطح اسیدیته گرفته میشود. مدفوع کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز اسیدی است. تست دیگر مقدار گلوکز موجود در مدفوع را اندازه می‌گیرد. در این تست مشاهده میشود که آیا لاکتوز به‌صورت هضم‌نشده دفع شده است یا خیر.
اندوسکوپی
اندوسکوپی درواقع نوعی بیوپسی یا نمونه‌برداری است. در این روش، وسیله‌ای به معده کودک فرستاده میشود که سطح لاکتاز را به‌صورت مستقیم اندازه می‌گیرد. اگر این نوع آزمایش تجویز شود، شما باید کودکتان را نزد متخصص گوارش ببرید.
درمان عدم تحمل لاکتوز در نوزادان
درمان بیماری عدم تحمل لاکتوز شامل حذف لاکتوز از رژیم غذایی کودک به مدت دو هفته است. سپس پس از فروکش کردن علائم، آهسته‌آهسته محصولات لبنی به رژیم کودک اضافه میشود.
پیشگیری از بروز عدم تحمل لاکتوز در کودکان
برای جلوگیری از بروز این عارضه، کار زیادی از والدین ساخته نیست. با این حال، با انجام کارهای زیر می‌توانید به فرزندتان کمک کنید:
-
به کودک از سینه خودتان شیر دهید
اگر فرزندتان به عدم تحمل لاکتوز موقتی مبتلاست، شیردهی از سینه را برای او متوقف نکنید. ازآنجاکه این وضعیت موقتی است، می‌توانید مطمئن باشید اوضاع به مرور زمان بهتر خواهد شد. در صورت ابتلای کودک به عدم تحمل لاکتوز دائمی، او را با شیر سویا یا دیگر شیرهای گیاهی تغذیه کنید.
-
غذاهای مصرفی کودک را در جدولی به‌دقت ثبت کنید
دقت کنید که کدام محصولات لبنی باعث تشدید عدم تحمل لاکتوز در فرزندتان میشود. همچنین بررسی کنید که علائم او چه زمانی بروز می‌کند و کدام غذاها به‌صورت منظم در رژیم غذایی کودک وجود دارند. تنظیم جدول غذایی از تغذیه کودکتان به پزشک متخصص اطفال کمک می‌کند تا تشخیص دهد کدام غذاها باعث تشدید علائم کودک شما می‌شوند و کدام بی‌تأثیرند. برای مثال، ازآنجاکه ماست (کشک) برای هضم آسان‌تر به لاکتیک اسید تخمیر نمی‌شود، سخت‌تر از شیر هضم میشود.
-
اطمینان حاصل کنید که نیازهای غذایی کودک تأمین می‌شوند
اگر فرزندتان به عدم تحمل لاکتوز دائمی مبتلاست و پزشک اطفال توصیه کرده است محصولات لبنی را از رژیم او حذف کنید، باید به دنبال تأمین منابع دیگری از کلسیم باشید. کلسیم برای ایجاد استخوان‌هایی قوی و سالم مورد نیاز است. کمبود یا نبود کلسیم می‌تواند باعث بروز نرمی یا ناهنجاری‌های استخوان در کودک شود. برخی از بهترین منابع گیاهی کلسیم شامل سبزیجاتی مانند کلم‌پیچ، اسفناج و لوبیا، میوه‌هایی مانند انجیر، دانه‌هایی مانند بادام، شیر سویا، کنجد و ماهی سالمون است.
در کنار کلسیم، باید مراقب میزان دریافتی ویتامین دی، ریبوفلاوین، فسفر و ویتامین آ در کودک باشید. شما می‌توانید ویتامین دی را با مصرف مکمل‌هایی مانند قطره ویتامین دی تأمین کنید یا غذاهایی مانند تن ماهی یا غلات را به کودک بخورانید.
اگر پزشک اطفال رژیم غذایی کم‌لاکتوز را توصیه کرده، مصرف کره و مارگارین نیز کمک‌کننده است. اگر قرار به حذف لاکتوز بود، برای بهبود علائم کودک و پیشگیری از بدتر شدن وضعیتش، به مصرف شیرهای بدون لاکتوز مانند شیر سویا محدود شوید.
بسیار مهم است که به خاطر داشته باشید برای مقابله با عدم تحمل لاکتوز در نوزادان رویکرد همگانی و جامعی وجود ندارد. گاهی برای تولید مقدار کافی آنزیم لاکتاز در سیستم گوارش، فقط به کمی صبر نیاز است. گاهی هم این‌قدر خوش‌شانس نخواهید بود. با این حال، به دلیل وجود منابع گیاهی متعدد از ویتامین دی و کلسیم، برای کودکانی که به عدم تحمل لاکتوز دائمی هم مبتلا هستند، جای امیدواری هست. در این شرایط نیز همچنان قادر خواهید بود نیازهای کودک به مواد غذایی را به‌رغم بیماری او تأمین کنید.
