شروع شیردهی به نوزاد برای نخستین بار یکی از چالش‌هایی است که مادران بسیاری پس از زایمان با آن روبه‌رو می‌شوند. باوجودآنکه شیردهی یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربیات زندگی هر مادری است و باعث ایجاد رابطه عمیق بین مادر و نوزاد می‌شود، اما مادران را با چالش‌های منحصربه‌فردی روبه‌رو می‌کند. یکی از موارد رایجی که بسیاری از مادران در دوران شیردهی با آن مواجه می‌شوند بسته شدن یا انسداد مجاری شیر است.
انسداد مجاری شیر در دوران شیردهی به چه معناست؟
ممکن است هنگام شیر دادن به نوزاد احساس کنید سینه‌هایتان پرتر و سنگین‌تر از قبل شده‌اند. این اتفاق زمانی می‌افتد که بدن بیشتر از نیاز نوزاد شیر تولید می‌کند و با تجمع شیر در سینه، انسداد مجاری شیر رخ می‌دهد. در این حالت نواحی اطراف مجاری شیری متورم و ملتهب می‌شود. هنگام لمس سینه‌ها توده‌ای سفت احساس می‌کنید که باعث درد خفیف مانند تیر کشیدن یا خارش در تمام قسمت‌های سینه می‌شود. انسداد مجاری شیری باید به‌سرعت درمان شود، زیرا ممکن است منجر به بروز تب در مادر شود. در موارد وخیم‌تر، عوارضی شدیدتر از تب به همراه دارد.
دلایل انسداد مجاری شیر
دلیل اصلی انسداد مجاری شیری تولید بیش از حد شیر در بدن است. شیر تولیدشده آن‌قدر که باید توسط نوزاد خورده نمی‌شود یا به‌طور مرتب از طریق پمپ سینه مقدار آن کاهش نمی‌یابد، درنتیجه منجر به انسداد مجاری شیری می‌شود. ممکن است به یکی از دلایل زیر انسداد مجاری شیری اتفاق بیفتد:
- اگر نوزاد در تغذیه مشکل داشته باشد و نتواند به‌درستی سینه مادر را در دهان بگیرد یا به دفعات کافی تغذیه نشود.
- استفاده از سوتین تنگ باعث آسیب به سینه یا فشرده شدن مجاری شیری و انسداد جریان شیر در مجاری شیری می‌شود.
- استفاده از پمپ سینه‌ای که فشار کافی به سینه‌ها وارد نمی‌کند یا باعث فشار و مکشی بیش از اندازه سینه‌ها می‌شود.
- پمپ سینه با استفاده از فلنج یا لوله‌های اتصال نامناسب
- از شیر گرفتن ناگهانی نوزاد
- سرماخوردگی یا استرس نیز ممکن است موجب انسداد مجاری شیری شود. اگر مادر دچار استرس باشد، تولید اکسی‌توسین (هورمونی که باعث تولید شیر در بدن می‌شود) تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
- جراحی‌هایی مانند بیوپسی سینه یا نمونه‌برداری از بافت سینه می‌تواند بر تخلیه شیر تأثیر بگذارد و درنتیجه منجر به مسدود شدن مجاری آن شود.
- تولید بیش از اندازه شیر در بدن و تغذیه نکردن نوزاد و تعیین مدت و دفعات شیردهی به میل و انتخاب نوزاد.
نشانه‌های انسداد مجاری شیر
در صورت انسداد مجاری شیری، فرد احساس سفتی یا احساس وجود توده‌ای سفت در داخل سینه خواهد داشت. ممکن است بافت اطراف سینه‌ای که دچار انسداد شده دردناک و حساس یا پوست آن قرمزرنگ باشد و هنگام لمس، مخصوصاً پس از تغذیه نوزاد، گرم و متورم شود. در برخی موارد انسداد مجاری شیری همراه با درد اما بدون احساس توده در سینه یا تورم است. انسداد مجاری شیری می‌تواند علائم موضعی دیگری مانند احساس درد قبل از تغذیه نوزاد و کاهش درد و حساسیت پس از تغذیه نیز داشته باشد. این در حالی است که پس از شیر دادن به نوزاد نواحی مسدودشده خالی یا کوچک‌تر به نظر می‌رسند. ممکن است مادرانی که از انسداد مجاری شیری رنج می‌برند دچار تب خفیف شوند. ادامه داشتن تب به این معناست که انسداد تبدیل به عفونت شده است و باید به پزشک مراجعه شود.
انسداد مجاری شیری چه تأثیری بر نوزاد دارد؟
انسداد مجاری شیری تأثیری بر سلامتی نوزاد ندارد، اما فرایند تغذیه با شیر مادر را برای او دشوار می‌کند. ازآنجاکه مکیدن سینه آسیب‌دیده برای نوزاد دشوار و مستلزم تلاشی اضافه است، ممکن است نوزاد به‌دلیل کم بودن جریان شیر تمایلی برای تغذیه از سینه مادر نداشته باشد. توصیه می‌شود در زمان انسداد مجاری شیری نیز تغذیه نوزاد با شیر مادر ادامه داشته باشد، زیرا شیر مادر دارای خواص ضدباکتریایی است و حتی در صورت وجود عفونت به‌دلیل انسداد نیز می‌تواند باعث تقویت سیستم ایمنی نوزاد شود. همچنین شیردهی منظم به رفع انسداد مجاری شیری کمک می‌کند.
درمان انسداد مجاری شیری در دوران شیردهی
بهترین و اثبات‌شده‌ترین راه برای رفع انسداد مجاری شیری ادامه شیردهی و تخلیه شیر از سینه است. شیردهی باعث کاهش التهاب و تسکین درد و رنج ناشی از انسداد مجاری شیری می‌شود. توصیه‌هایی برای درمان انسداد مجاری شیری وجود دارد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود:
- شیردهی را از سینه آسیب‌دیده شروع کنید: این کار ممکن است دردناک باشد، اما ازآنجاکه نوزاد در شروع تغذیه به‌دلیل گرسنگی با شدت بیشتری سینه را می‌مکد، شیردهی به تخلیه سینه کمک می‌کند. اگر نوزاد تمایلی به تغذیه با سینه آسیب‌دیده ندارد، می‌توان با استفاده از پمپ سینه یا دوشیدن شیر با دست سینه را تخلیه کرد. تخلیه سینه برای رفع انسداد مجاری ضروری است.
- سینه را ماساژ دهید: ماساژ محکم سینه روشی مؤثر برای رفع انسداد مجاری شیری است. برای ماساژ سینه باید ابتدا از نواحی بیرونی شروع کرد و سپس به‌آرامی به‌سمت قسمت‌های داخلی و نوک سینه آسیب‌دیده رسید. همچنین استفاده از کمپرس گرم قبل از شیردهی تورم و درد را تسکین می‌دهد و به رفع انسداد مجاری شیری کمک می‌کند.
- وضعیت شیردهی را تغییر دهید: برای اطمینان از تخلیه کامل مجاری شیری، نحوه در آغوش گرفتن نوزاد را تغییر دهید. اگر ترجیح می‌دهید از پوزیشن گهواره‌ای برای شیر دادن به نوزاد استفاده کنید، آن را تبدیل به وضعیت فوتبالی کنید. در حالت درازکشیده و به پهلو به نوزاد شیر دهید. این کار کمک می‌کند تا دهان نوزاد اتصال بهتری با نوک سینه داشته باشد و در هنگام مکیدن، مجرای مسدودشده تحت مکش بیشتری قرار گیرد.
- استراحت کافی داشته باشید: داشتن استراحت کافی برای مادران در دوران شیردهی بسیار ضروری است. اگر فردی برای کمک به شما نیست یا فرزند دیگری دارید که نیاز به مراقبت دارد، داشتن استراحت کافی غیرممکن به نظر می‌رسد. از اقوام و دوستانتان کمک بگیرید و هنگامی که آنها از فرزندتان نگهداری می‌کنند استراحت کنید. اگر تنهایید، تمام وسایل ضروری مانندپوشک، اسباب‌بازی، آب، فنجان غذا و مانند این‌ها را در دسترس و در نزدیک‌ترین مکان به خود قرار دهید تا نیاز به حرکت و فعالیت کمتری دشته باشید.
- دارو مصرف کنید: پس از مشورت با پزشک، از داروهای تجویزشده پزشک استفاده کنید. مصرف دارو در دوران شیردهی می‌تواند بر سلامتی نوزاد تأثیر بگذارد. پزشک داروهای مسکن خاصی را برای کاهش التهاب تجویز می‌کند. پک‌های سرد و گرم نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. برای فهمیدن اینکه کدام‌یک از پک‌های سرد یا گرم برای شما مفید و مناسب است، هر دو را امتحان کنید.
درمان‌های طبیعی و خانگی برای تسکین
علاوه بر موارد گفته‌شده، برخی درمان‌های خانگی برای تسکین درد و رفع انسداد مجاری شیری وجود دارد:
- دوش آب گرم و ماساژ سینه‌ها هنگام دوش گرفتن راه‌حلی عملی و مفید برای رفع انسداد مجاری شیری است.
- استفاده موضعی از روغن نارگیل در ناحیه آسیب‌دیده تا حد زیادی به نرم شدن آن ناحیه و کاهش درد کمک می‌کند.
پیشگیری
نکات ساده‌ای برای جلوگیری از انسداد مجاری شیری وجود دارد که عبارت‌اند از:
سوتین مناسب استفاده کنید: انتخاب سوتین مناسب از بروز فشار بر سینه جلوگیری می‌کند. هرگونه فشار بر روی سینه‌ها باعث انسداد مجاری شیری می‌شود.
سینه‌ها را به‌طور مرتب تخلیه کنید: پر بودن بیش از حد سینه‌ها موجب انسداد مجاری شیری می‌شود. اگر نوزاد آن‌قدر که باید شیر نمی‌خورد و سینه تخلیه نمی‌شود، با استفاده از پمپ یا دست شیر سینه‌ها را بدوشید.
وضعیت شیردهی را تغییر دهید: نوزاد را تشویق کنید تا از سینه آسیب‌دیده شیر بخورد. این کار به باز شدن مجاری شیری کمک می‌کند.
داروهای ضدالتهاب مصرف کنید: این داروها التهاب را کاهش می‌دهند و موجب تسکین درد سینه‌ها می‌شوند.
کمپرس گرم استفاده کنید: استفاده از کمپرس گرم در فواصل شیردهی اقدامی مفید برای جلوگیری از انسداد مجاری شیری است.
از استرس دوری کنید: استرس و نداشتن استراحت کافی از عوامل تشدیدکننده انسداد مجاری شیری است. با انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش از بروز استرس و اضطراب جلوگیری کنید.
چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک وجود دارد؟
اگر علایم انسداد مجاری شیری بیشتر از بیست‌وچهار ساعت ادامه داشته باشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. در این وضعیت ممکن است پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
انسداد مجاری شیر اتفاقی شایع و معمول در بین مادران شیرده است، اما باید به‌سرعت اقدامات درمانی لازم درمورد آن انجام شود. باوجوداین، اگر تغییر چشمگیری در وضعیت خود مشاهده نکردید، لازم است برای اطمینان از اینکه انسداد مجاری شیردهی منجر به مشکلی جدی مانند ورم سینه نشده است به پزشک مراجعه کنید. ورم سینه سیر درمان متفاوت‌تری با انسداد مجاری شیری دارد.
