جمجمه مانند یک کلاه از مغز محافظت می‌کند. جمجمه با لایه‌ای از عروق و مویرگ‌ها پوشیده شده و به گونه‌ای طراحی شده است که در برابر آسیب و ضربات سختی که در کودکی به سر و سیستم عصبی کودک وارد می‌شود مقاوم است. دانستن این موارد به درک تفاوت آسیب جمجمه و آسیب مغز کمک می‌کند. بیشتر ضربه‌ها باعث آسیب به پوست فرق سر می‌شوند که در صورت پاره شدن رگ‌های خونی زیر پوست، سبب خونریزی شدید یا تورم می‌شود. از تورم ناگهانی قسمت آسیب‌دیده سر نگران نشوید. این ورم، با گذاشتن یخ روی آن، سریع از بین می‌رود. این ضربات و خونریزی‌ها معمولا محدود به پوست فرق سر می‌شود و به‌ندرت پیش می‌آید مغز آسیب دیده باشد. با کودکت همراه شوید تا از نکاتی که در صورت وارد شدن ضربه به سر کودک به کمکتان می‌آید آگاه شوید.
پس از وارد شدن ضربه به سر کودک نگرانی اصلی این است که آیا مغز آسیب دیده است یا خیر. آسیب مغزی به دو صورت رخ می‌دهد: خونریزی و ضربه مغزی. وقتی رگ‌های کوچک خون میان جمجمه و مغز یا درون مغز پاره می‌شوند، خونریزی رخ می‌دهد که با فشار به مغز همراه است. ضربه به مغز ممکن است موجب ضربه مغزی نیز بشود. به این معنی که مغز بر اثر ضربه تکان خورده است. فشار روی مغز در اثر خونریزی یا تورم از علائم آسیب مغزی است.
| آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
وقتی سر کودک ضربه می خورد چه باید کرد؟
۱. پس از ضربه به سر کودک وحشت‌زده نشوید
آرامش خود را حفظ کنید. اگر فرزندتان آرامش شما را ببیند، او نیز می‌تواند آرامش خود را حفظ کند.
۲. از معجزه یخ غافل نشوید
اگر کودکتان اجازه می‌دهد، یک کیسه یخ را به‌آرامی روی سر او قرار دهید. (پلاستیک حاوی سبزیجات یخ‌زده نیز بسیار عالی عمل می‌کند.) این کار باعث کاهش میزان تورم می‌شود. یخ را به مدت ۲۰ دقیقه روی سر کودک بگذارید. سپس آن را بردارید و ۵ دقیقه صبر کنید، مجددا به مدت ۲۰ دقیقه یخ را روی سر کودک بگذارید. می‌توانید به او پیشنهاد دهید در این زمان کارهای دلخواهش را با کمک هم انجام دهید تا سختی آن را کمتر حس کند.
وقتی می‌خواهید یخ بگذارید، ممکن است برخی کودکان عصبانی شوند و فریاد بزنند. باید تصمیم بگیرید ارزشش را دارد یا خیر. فایده اصلی یخ گذاشتن برای ظاهر آسیب است. در واقع، یخ گذاشتن روی محل جراحت باعث کاهش میزان تورم می‌شود.
۳. خونریزی را متوقف کنید
پوست سر و صورت تعداد بسیار زیادی رگ‌های خونی در خود دارد. به همین دلیل، ایجاد شکاف روی پوست صورت و سر موجب خونریزی بسیاری در مقایسه با سایر نواحی بدن می‌شود. با ایجاد فشار آرام روی ناحیه شکافته‌شده با یک تکه پارچه (که می‌توانید در کنار آن یخ نیز قرار دهید)، خونریزی را کنترل کنید. با گذشت زمان، خونریزی متوقف می‌شود. معمولا کودکان در این مواقع خون زیادی از بریدگی یا جراحت از دست نمی‌دهند، حتی در شرایطی که ممکن است خونریزی زیاد به نظر برسد. اگر بریدگی یا شکافی در ناحیه آسیب‌دیده مشاهده کردید، صبر کنید تا خونریزی متوقف شود، سپس از نزدیک، وضعیت زخم را بررسی کنید.
۴. استفاده از استامینوفن پس از ضربه به سر
وقتی فرزندتان آرام شد، ممکن است بخواهید از داروی مسکنی برای تسکین سردرد احتمالی استفاده کنید. در این حالت، می‌توانید به او قرص استامینوفن بدهید.
لازم است برای اطلاع از وضعیت مغزی کودک، مطابق توضیحاتی که در ادامه می‌خوانید، سعی کنید او را به مدت حداقل یک ساعت بیدار نگه دارید. بعد از آن، به او اجازه دهید چرت‌های کوتاه بزند. اما باید دقت داشته باشید، حداکثر هر ۲۰ دقیقه یک بار، وضعیت او را بررسی کنید.
۵. کودک را تحت نظر داشته باشید
اگر کودک شما هوشیار و آگاه است، راه می‌رود، حرف می‌زند، بازی می‌کند و به طور کلی، مانند قبل از حادثه رفتار می‌کند، با او همدردی کنید. یک قطعه یخ را به مدت ۲۰ دقیقه روی محل آسیب‌دیده قرار دهید و قبل از اینکه با پزشک تماس بگیرید، تا مدتی شرایط و حال او را زیر نظر داشته باشید.
دلیل این بررسی وضعیت این است که پزشک بیشتر به رفتار کودک بعد از آسیب اهمیت می‌دهد تا به اتفاقاتی که حین حادثه رخ داده است. اگر مغز آسیب دیده باشد، علائم بلافاصله ظاهر می‌شود یا ممکن است به‌مرور طی ۲۴ ساعت آینده ظاهر شود. پس از مدتی که وضعیت کودک را زیر نظر گرفتید، با توجه به شرایط کودک، می‌توانید تصمیم بگیرید با پزشک تماس بگیرید یا نه. علاوه بر مواردی که گفته شد، به صدای درونی خود گوش کنید و به آن اعتماد کنید. اگر به شما می‌گوید چیزی در این میان درست نیست، با پزشک تماس بگیرید و وضعیت فرزندتان را برای او شرح دهید، از او مشاوره بگیرید و مهم‌تر از همه اینکه به او بگویید علت نگرانی شما چیست.
چه زمانی باید نگران شوید؟
برآمدگی‌های ناشی از ضربه به سر، حتی وقتی بسیار بزرگ هستند، همیشه به معنای نیاز به مراجعه به اورژانس یا پزشک نیست. با وجود این، وارد شدن ضربه سخت به سر ممکن است باعث آسیب به مغز شود، پدیده‌ای که آن را ضربه مغزی می‌نامند. همچنین، خون ممکن است به‌آرامی از رگ خونی آسیب‌دیده در زیر جمجمه خارج شود، که به آن توده خونی (hematoma) گفته می‌شود و به بافت مغز هم فشار می‌آورد.
این توده خونی اگر کوچک باشد خطرناک نیست، اما توده‌های بزرگ باعث ایجاد فشار روی مغز می‌شوند. این اتفاق ممکن است خیلی سریع طی یک ساعت، یا طی دو تا سه روز رخ دهد. در این شرایط، مراجعه به اورژانس و اسکن CAT بسیار ضروری است. به یاد داشته باشید، آسیب‌دیدگی مغز پدیده‌ای غیرمعمول است. بیشتر ضربه‌های واردشده به سر، حتی ضربه‌های سخت، معمولا جدی نیستند. در ادامه، با برخی از علائمی آشنا می‌شوید که در صورت مشاهده، نیاز است به اورژانس مراجعه کنید:
۱. از دست دادن هوشیاری
اگر کودک شما بیهوش شد، حتی برای چند ثانیه، ممکن است به این معنی باشد که ضربه واردشده به سر به اندازه‌ای محکم بوده است که باعث بروز هماتوما یا لخته شدن خون شده است. نشانه‌ای که باعث قوت قلب می‌شود این است که شما متوجه شوید فرزندتان بلافاصله پس از وارد شدن ضربه شروع به گریه می‌کند. معنی گریه در این شرایط این است که او هوشیار است. اما اگر فرزند شما بیهوش شده است، ولی نفس می‌کشد و لب‌هایش صورتی رنگ است (آبی یا کبود نشده است)، او را روی سطح صافی دراز کنید و با اورژانس تماس بگیرید.
اگر به آسیب دیدن گردن شک دارید، کودک را تکان ندهید و حرکت دادن او را به متخصصان بسپارید. اگر او نفس نمی‌کشد، عملیات احیا را انجام دهید. یا اگر او دچار تشنج شده است، مسیر تنفسش را باز کنید. این صحنه به طور طبیعی موجب وحشت و نگرانی خواهد شد. پس اگر به آسیب مغزی شک دارید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
۲. استفراغ بعد از ضربه به سر کودک
بسیاری از کودکان، پس از وارد شدن ضربه سخت به سر، ممکن است یک الی دو بار، به دلیل گریه، سرفه یا وارد شدن شوک به جمجمه، استفراغ کنند. با این حال، اگر فرزند شما سه بار یا بیشتر استفراغ کرد، باید به اورژانس مراجعه کنید. برای احتیاط، به مدت چند ساعت، به آن‌ها مایعات دهید. شیر مادر نیز در این شرایط به درمان و بهبودی کمک می‌کند.
۳. تغییر در وضعیت مغزی
در صورت تغییر در وضعیت مغزی، کودکتان به شما توجه نمی‌کند و به سؤالات یا دستورات شما پاسخ نمی‌دهد. عصبانیت کودک، وقتی می‌خواهید روی محل آسیب‌دیده یخ بگذارید، نشانه خوبی برای سلامت اوست.
۴. از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن
بسیاری از کودکان ممکن است از سرگیجه شکایت کنند. این مورد قابل پیش‌بینی است. با این حال، اگر کودک شما هنگام راه رفتن تعادل خود را از دست داد یا چند بار پیاپی زمین افتاد، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید. بازی کردن او را زیر نظر بگیرید. آیا همه حرکات او مانند صاف نشستن، راه رفتن و حرکت دست‌ها و پاهایش مانند قبل از حادثه است؟ یا تعادل ندارد، گیج است، پاهایش را روی زمین می‌کشد و به طور کلی، از حالت عادی خارج شده است؟ به نشستن، راه رفتن و مهارت‌های دستی او در روروئک نیز توجه کنید.
۵. گریه کردن طولانی‌مدت
اگر کودک بیش از یک ساعت بی‌وقفه گریه می‌کند، حتی بعد از خوردن استامینوفن، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید.
۶. سردرد شدید
اگر کودکتان از سردرد شدید شکایت کرد، حتما باید با پزشک مشورت کنید.
۷. نشانه‌های چشمی
چشم‌ها آینه‌هایی هستند که به شما نشان می‌دهند در بدن و به‌خصوص مغز چه اتفاقاتی افتاده است. در حقیقت، قسمت پشت چشم تا حدی با مغز ارتباط دارد که پزشک با معاینه آن به آسیب‌دیدگی یا تورم مغز پی می‌برد.
تشخیص علائم آسیب مغز در کودکان بسیار دشوار است. در اینجا، به نشانه‌هایی اشاره شده است که در صورت مشاهده آن‌ها، باید با پزشک تماس بگیرید:
- لوچ یا چپ شدن چشم،
- مردمک یک چشم بزرگ‌تر از مردمک چشم دیگر شود،
- رفتارهایی مانند تلوتلو خوردن یا برخورد با اشیاء هنگام راه رفتن که نشانه کاهش یافتن دید کودک است،
- در کودکان بزرگ‌تر، شکایت از دوبینی یا تاری دید.
اگر شک دارید، بهتر است با پزشک تماس بگیرید.
پس از ضربه به سر کودک چه چیزهایی را زیر نظر بگیرید؟
طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از وارد شدن ضربه به سر باید مرتب مواردی را که پیش از این گفته شد زیر نظر بگیرید. همچنین، به علائمی که در ادامه گفته می‌شود نیز توجه کنید:
تغییر در خواب کودک پس از ضربه به سر
کودکان معمولا پس از هر تروما یا ضربه سخت خوابشان می‌گیرد. این موضوع احتمالا موجب نگرانی و اضطراب والدین می‌شود. اگر آسیب‌دیدگی سر در شب یا نزدیک به خواب کودک رخ دهد، ممکن است دچار سردرگمی شوید که آیا این خواب‌آلودگی ناشی از ضربه است یا زمان خواب فرا رسیده و کودک شما خسته است؟
همچنین، ممکن است از این توصیه که «اجازه ندهید کودک بخوابد» نتوانید پیروی کنید. اجازه دهید کودک بخوابد، اما هر دو ساعت او را بیدار کنید و وضعیت او را بررسی کنید. مواردی که باید بررسی کنید عبارت‌اند از:
- تغییر در رنگ پوست: از پوست صورتی تا رنگ‌پریده. حتی خطرناک‌تر از آن که پوست آبی می‌شود.
- تغییر در تنفس: دوره تنفس بسیار سطحی، توقف تنفس به مدت ۱۰ الی ۲۰ ثانیه یا نفس‌نفس زدن. (به یاد داشته باشید نوزادان به طور طبیعی تنفس نامنظم دارند.)
- انقباض ناگهانی یک طرف بدن که شامل همه اعضا می‌شود.
اگر رنگ پوست و الگوی تنفس کودک طبیعی است (نسبت به شرایط عادی تغییری نکرده است) و غریزه مادری یا پدری شما هشداری نمی‌دهد، نیازی به بیدار کردن نوزاد نیست، مگر اینکه پزشک توصیه کرده باشد. خواب عمیق ناشی از آسیب‌دیدگی سر تقریبا همیشه با تنفس نامنظم و سطحی که قبلا ندیده‌اید همراه است.
با این حال، اگر مطمئن نیستید یا ظاهر کودک به شما هشدار می‌دهد، کودک خود را بنشانید. یا بدن او را در حالت درازکش صاف نگه دارید و کمرش را عقب بکشید. به طور طبیعی، کودک اندکی نق می‌زند و سپس در رختخواب فرو می‌رود. اگر فرزندتان به این صورت عمل نکرد، سعی کنید با نشاندن یا بلند کردن، باز کردن چشمانش و صدا زدن اسمش او را هوشیار کنید.
اگر او هوشیار شود، به شما نگاه می‌کند، لبخند می‌زند یا نق می‌زند و می‌کوشد مجددا بخوابد. شما نیز می‌توانید بدون نگرانی بخوابید. از طرف دیگر، اگر او اعتراض نکرد، به اندازه کافی هوشیار نشد تا نق بزند، رنگش پریده بود، تنفس نامنظم داشت و هذیان می‌گفت یا هر یک از نشانه‌های ضربه مغزی را داشت، فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.
آیا لازم است کودک را در طول شب بیدار کرد؟
اگرچه مرتب بیدار کردن کودک پس از آسیب‌دیدگی سر یک توصیه استاندارد است، اما در عمل، کار آزاردهنده‌ای است. کودکان معمولا پس از هر ناراحتی می‌خوابند. در حقیقت، به دلیل وجود دیدگاه‌های جدید درباره آسیب‌های سر، اگر پزشک اورژانس کودک را معاینه کرد و هیچ مدرکی دال بر آسیب سر پیدا نکرد، به بیدار کردن کودک از خواب نیازی دیده نمی‌شود.
براساس مطالعات انجام‌شده روی کودکانی که در اورژانس برای آسیب‌دیدگی سر معاینه شده‌اند، اگر آزمایش‌ها و اسکن کودک نرمال باشد، احتمال بسیار کمی برای آسیب وجود دارد و نیازی نیست کودک را از خواب بیدار کنید. رویکرد کاربردی‌تر دیگر مشاهده تغییر رنگ و الگوی تنفس کودک است. اگر کودک رنگ‌پریده به نظر برسد و تنفس بسیار نامنظمی داشته باشد که نسبت به شرایط عادی متفاوت است، باید او را برای بررسی بیشتر بیدار کرد. معمولا پزشک به شما توصیه می‌کند او را بیدار کنید یا نه.
درباره اشعه ایکس جمجمه چه چیزهایی باید بدانید؟
جز صدمات شدید یا شکستگی‌های آشکار، اشعه ایکس جمجمه به‌ندرت کاربردی است. همچنین، لازم نیست کودکی را که با خوشحالی بازی می‌کند برای اشعه ایکس به بیمارستان ببرید. در ابتدا، برای مدتی کودک را تحت نظر بگیرید، سپس با پزشک تماس بگیرید. پس از آن، پزشک انتقال کودک به بیمارستان برای اشعه ایکس را پیشنهاد می‌کند.
اسکنCAT مجموعه‌ای از اشعه‌های ایکس از مغز است که تقریبا جایگزین اشعه ایکس جمجمه شده است. در بیشتر موارد، اگر اشعه ایکس برای کودک به هیچ وجه مجاز نباشد، از او اسکن CAT می‌گیرند. این اسکن بیشتر از اشعه ایکس جمجمه برای تشخیص آسیب‌هایی مانند خونریزی یا ضربه مغزی مفید است. هرچند، در زندگی کودکان، با توجه به ضربات زیادی که به سر وارد می‌شود، آسیب مغزی تقریبا پدیده‌ای نادر است.
فراموش نکنید اگر سوال یا تجربه‌ای در مورد وارد شدن ضربه به سر کودک دارید می‌توانید از طریق قسمت نظرات زیر همین مطلب یا در شبکه‌های اجتماعی کودکت با ما در میان بگذارید.
