حواس کودک در حال رشد، دائما تحت تاثیر محرک‌های جدید است. به عنوان مثال، صدای آژیر ماشین آتش نشانی نمی‌تواند توجه بزرگسالان را (در حین گفتگو یا کارهای روزمره) به راحتی به خود جلب کند؛ اما موجب هول شدن و ترسیدن نوزادان می‌شود. یا اینکه طعم‌های مختلف بستنی که برای ما فقط یک مزه خوب است، کودکان نوپا را به شدت سر ذوق می آورد. علاوه بر حواس پنج گانه (حس چشایی، لامسه، بینایی، شنوایی و بویایی)، دو حس درونی دیگر هم در کودکان پرورش پیدا می‌کند. یکی حس عمقی که از عضلات و مفاصل سرچشمه می‌گیرد و به کودک اجازه می دهد بر حرکات و حالت بدن خویش کنترل داشته باشد و دیگری، حس دهلیزی که از گوش داخلی منشا می‌گیرد و با تعادل و هماهنگی حرکت اندام‌های کودک مرتبط است.
کودکانی که تاخیر رشدی دارند، برای ترکیب محرک‌های حسی که به آن‌ها می‌رسد (به منظور بهبود حرکت یا افزایش سطح هوش)، به کمی کمک نیاز دارند. کاردرمانگران متخصصینی هستند که برای بهبود وضعیت جسمی کودک و ارتقاء عوامل تاثیرگذار بر فعالیت‌های روزمره او (یعنی عوامل روانشناختی، اجتماعی و محیطی)، آموزش دیده‌اند.
در ادامه با هم بررسی می‌کنیم که یک کاردرمانگر خوب برای اینکه بتواند فرایند کاردرمانی را به خوبی پیش ببرد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد و چه اصولی را در کار رعایت کند.
کاردرمانگر خوب باید اصول حرفه ای را رعایت کند
در اولین جلسه ملاقات، انتظار می رود والدین سوالات زیادی را مطرح کنند. آن‌ها با پرسشنامه‌ای که از قبل توسط کاردرمانگر آماده شده، روبرو می شوند و باید تاریخچه ای دقیق از مراحل رشدی کودک خود به کاردرمانگر ارائه بدهند. سپس جلسه با کودک آغاز می شود. این جلسه به شکلی برگزار می شود که کودک در حال انجام فعالیت‌های روزمره (به عنوان مثال بریدن کاغذ با قیچی، گرفتن توپ و یا بازی دور یک میز)، ارزیابی شود.
در هنگام کار پشت میز، کودک به لحاظ زمان توجه و تمرکز، تحمل ناکامی‌ها و مهارت‌های زبانی، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. همچنین مهارت‌های حرکتی با استفاده از فعالیت‌ها، تمرین‌های درمانی، بازی‌ها و دیگر وسایل مشخص، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
کودک باید به صورت منظم و در زمان‌های از پیش تعیین شده ویزیت شود
تعداد جلسات در هفته و مدت زمان هر جلسه متغیر بوده و به میزان تاخیر رشدی کودک بستگی دارد. انجام تکنیکهای کاردرمانی برای کودکانی که فقط از مشکل دست خط یا اختلال حرکات ظریف انگشتان دست رنج می برند، حداکثر بین شش ماه تا یک سال به طول می انجامد. برای کودکان با آسیب یا تاخیر رشدی وسیع‌تر، این زمان طولانی‌تر شده به صورتی که تا حدود هشت یا نه سالگی تحت نظر کاردرمانگر هستند. به طور متوسط، کودکانی که تاخیر رشدی خفیف دارند، یک یا دوبار در هفته و کودکان با ناتوانایی بیشتر، سه بار در هفته در کلینیک کاردرمانی ویزیت می‌شوند.
بیشتر بخوانید: کار درمانی کودکان چیست و برای حل چه مشکلاتی به کار می‌رود؟
کاردرمانگر خوب باید با چشمان تیزبین، پیشرفت کودک را رصد کند
یک کاردرمانگر خوب حتی کوچکترین علائم پیشرفت کودک را تشخیص داده و متناسب با آن سطح فعالیت های تمرینی کودک را ارتقا می دهد. او به والدین آموزش می دهد که در جستجوی چه چیزی باشند و چگونه پیشرفت کودک را در منزل رصد کنند. والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که این دسته از کودکان برای اینکه در انجام بعضی از کارها بتوانند پا به پای خواهر و برادر یا هم سن و سالان خود گام بردارند، به مدت زمان بیشتری احتیاج دارند. گاهی ممکن است مدارس هم به این نکته پی ببرند که توجه کودک رو به بهبودی بوده و قادر است نسبت به گذشته، بهتر از نوشت افزار (مداد یا پاستل) استفاده کند.
یک کاردرمانگر باید ناکامی ها را به حداقل برساند
در فراییند کاردرمانی، ناکامی مسئله مهمی است که همواره باید تحت کنترل باشد. اگر کودک در حین درمان دچار ناکامی شود (که البته اجتناب ناپذیر است)، ممکن است از ادامه فعالیت امتناع کند. بنابراین کاردرمانگر همیشه باید کودک را به لحاظ بروز علائم ناکامی پایش کند تا در موقع مناسب با پیشنهاد یک فعالیت یا تمرین جدید از تسلیم شدن کودک ممانعت کند. در واقع به جرات می توان گفت که زمانی تحمل ناکامی و شکست در یک کودک به وجود آمده که او قبل از اقدام کاردرمانگر، درخواست یک تمرین جدید کند.
در قالب بازی با کودک کار کند
اضافه کردن چالش جدید به یک فعالیت، بهترین ایده برای بالا نگه داشتن سطح انگیزه کودک است. یک کاردرمانگر خوب قادر است بعضی اوقات فعالیت درمانی خود را در پوشش یک بازی هیجان انگیز (مانند بازی پریدن از روی موانع) مخفی کند. او همچنین گاهی اوقات از مزایای تکنولوژی بهره می‌گیرد. استفاده از تبلت در جلسات درمانی، انگیزه زیادی برای کودکان ایجاد می‌کند. بازی‌های کامپیوتری و اپلیکیشن‌های زیادی وجود دارند که روی مهارت‌های حرکات ظریف انگشتان دست، دست خط و توانایی ادراک-بینایی موثر هستند. بارها به تجربه دریافته‌ام، کودکانی که گاهی از انجام این تمرینات درمانی در کلینیک سر باز می زنند، به راحتی همین کارها را با تبلت انجام می‌دهند.
بدون دستپاچه کردن والدین، آن‌ها را در فرآیند درمان مشارکت دهد
کاردرمانگر خوب، والدین را در فرآیند درمان وارد کرده و فعالیت‌هایی به آن‌ها آموزش می‌دهد تا در خانه با کودک انجام دهند. به عنوان مثال کارهایی مانند طراحی روی بوم نقاشی یا راه رفتن به کمک چرخ دستی، فعالیت‌هایی برای تقویت عضلات بدن در خانه هستند. اما نکته بسیار مهم این است که نباید بیش از حد به والدین تکیه کرد و کارهای کلیدی را به آن‌ها سپرد. باور کلی بر این است که والدین باید در منزل بیشتر نقش پدر و مادری خود را ایفا کنند، نه اینکه به یک کاردرمانگر تمام وقت تبدیل شوند.
اگر در فرایند کاردرمانی کودک به ۶ نکته ذکر شده توجه شود، پس از یک دوره مشخص نتایج خوبی به دست خواهد آمد.
بیشتر بخوانید: مهارت‌های یک کودک ۱۰ ساله برای ورود به دنیایی جدید
مقاله‌ای که خواندید به همت دکتر وحید بیاتی نگارش شده است. دکتر وحید بیاتی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی با مرتبه دانشیاری و مدیر کلینیک کاردرمانی مهرگان اهواز است. او دارای سوابق متعدد در زمینه کاردرمانی کودکان و بزرگسالان و همچنین تدریس به دانشجویان پزشکی، کاردرمانی و فیزیوتراپی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور است. ایشان در کلینیک کاردرمانی مهرگان از تکنیکهای حرکت درمانی، درمان‌های دستی، ماساژ، وضعیت دهی درمانی، بازی درمانی و فعالیت درمانی برای توانبخشی مراجعین استفاده می‌کند.
