کودک پنج ساله شما گاهی درد شدیدی در ناحیه شکم خود احساس می‌کند. این درد معمولا چند ساعت طول می‌کشد. اما اکنون این اتفاق بیشتر رخ می‌دهد، در حدی که او از شما می‌خواهد به دکتر مراجعه کنید. طی چهار ماه گذشته، کودک نه ساله شما هر روز از دل‌درد و دردهای شکمی شکایت می‌کند، هرچند به نظر می‌رسد این درد خفیف باشد. کودک هجده ماهه شما مرتب به شکم خود اشاره می‌کند و ناله می‌کند. چندین ماه است که گاهی این دردهای شکمی در کودکان اتفاق می‌افتد و باعث نگرانی شما می‌شود.
تمام این‌ها موارد بسیار متداولی است که اغلب والدین با آن روبه‌رو شده‌اند. در بیشتر کودکان، این درد خفیف و موقتی است. ممکن است بسیاری از والدین، در مواجهه با درد فرزندان بزرگسال خود، فکر کنند فرزندشان اغراق می‌کند، خصوصا وقتی پزشک خیلی ابراز نگرانی نکند. با این حال، مواجه شدن با دل‌دردهای طولانی‌مدت به این معنی است که این دردها جدی‌تر هستند. درد مزمن شکم بیماری بسیار شایعی است، اما متاسفانه در اغلب موارد، یافتن دلیل آن بسیار دشوار است. از این رو، کودکت در این مقاله سعی دارد، با مطرح کردن چند دستورالعمل برای کمک به یافتن علت دردهای شکمی در کودکان ، چگونگی درمان آن و اینکه چه علائمی نیاز به مراجعه به پزشک دارد، تا حدودی نگرانی‌های والدین را برطرف کند.
دلایل اصلی دردهای شکمی کم خطر در کودکان
۱. در نوزادان در ماه‌های ابتدایی تولد، کولیک (Colic): در این حالت، با گریه‌های مداوم و طولانی‌مدت نوزاد مواجه هستید. هنگام گریه، به نظر می‌رسد نوزاد از درد گریه می‌کند و منبع این درد شکم اوست. کولیک مسئله پیچیده‌ای است.
۲. درد شکم به دلیل رژیم غذایی نامناسب مادر: درد شکم نوزاد ناشی از مواد غذایی است که مادر از آن‌ها تغذیه می‌کند و از طریق شیر به نوزاد منتقل می‌شود.
۳. ناسازگاری با شیر خشک: ممکن است نوزاد شما به نوع خاصی از شیر خشک حساسیت داشته باشد، در این شرایط، بهتر است برای پیدا کردن شیر خشک مناسب فرزندتان تحقیق و بررسی کنید.
۴. گاز معده: گاز معده تقریبا شایع‌ترین علت دل‌درد است. با اطمینان می‌توان گفت تقریبا همه کودکان این دوره را پشت سر می‌گذارند. علت این مشکل بیشتر ناشی از غذاهایی است که مادر می‌‌خورد. هرچند دلایل دیگری مانند بلعیدن هوا هنگام گریه یا آروغ نزدن پس از شیر خوردن نیز باعث ایجاد گاز می‌شود.
دردهای شکمی در کودکان و نوزادان بزرگ تر
این موارد چندان جدی نیست و نیاز به مراجعه به پزشک یا درمان‌های فوری ندارد:
۱. بیماری‌های روده: شایع‌ترین علت دردهای شکمی در کودکان آنفولانزای معده یا روده است. اگر کودک شما اسهال، استفراغ و تب دارد، مطمئن باشید دل‌درد او ناشی از یک عفونت غیرجدی است. هپاتیت A یکی دیگر از عفونت‌های ویروسی است که ممکن است باعث درد ناگهانی شکم شود.
این درد معمولا در سمت راست و بالای شکم، جایی که کبد قرار دارد، احساس می‌شود. پوست کودکان، معمولا در صورت ابتلا به این بیماری، زرد می‌شود. البته هپاتیت A بیماری نادری است و معمولا در رستوران‌ها و مدارس شیوع پیدا می‌کند. اگر کودک شما در طول تب و استفراغ به این نوع هپاتیت مبتلا شد، نگران نشوید، زیرا در حقیقت، دچار آنفولانزای معده شده است، نه هپاتیت واقعی.
۲. مسمومیت غذایی: این بیماری به معنی مسمومیت واقعی نیست و به زبان ساده، به معنای وجود برخی باکتری های مضر در غذایی است که فرزند شما خورده است. اگر کودک شما پس از یک الی هشت ساعت بعد از غذا خوردن دچار درد و گرفتگی ناگهانی شکم، اسهال و استفراغ شد، احتمالا مسموم شده است. غذاهایی که معمولا موجب مسمومیت می‌شوند عبارت‌اند از: ماهی، گوشت گاو و سس مایونز.
۳. گاز معده: در صورت بروز نکردن اسهال و استفراغ، گاز معده شایع‌ترین دلیل دل‌درد است. در این حالت، درد شکم از شدید به ضعیف تغییر می‌کند و مرتبا در سراسر شکم جابه‌جا می‌شود. کودکان بزرگ‌تر ممکن است به شما بگویند حباب‌های گازی را که در حال حرکت هستند در شکم خود احساس می‌کنند.
۴. ناراحتی معده یا سوزش معده: این مورد با مسمومیت غذایی یا وجود گاز در شکم متفاوت است. سوزش معده به زبان ساده به این معنی است که کودک شما غذایی خورده است که با او سازگار نیست و باعث تولید بیش از حد اسید معده شده است. این درد معمولا در قسمت بالای معده (قسمت فوقانی و متمایل به چپ شکم، زیر دنده‌ها) یا در قفسه سینه احساس می‌شود که از آن به عنوان سوزش معده یاد می‌شود. غذاهایی که ممکن است این مشکل را ایجاد کنند عبارت‌اند از:
- غذاهای حساسیت‌زا: از رایج‌ترین این غذاها می‌توان به لبنیات، آجیل، ماهی، انواع توت‌ها، گندم و تخم‌مرغ اشاره کرد. همچنین، در نظر داشته باشید اگر کودک شما غذایی را برای بار اول بخورد نیز، ممکن است به آن حساسیت داشته باشد.
- غذاهای اسیدی: غذاهایی که ممکن است باعث سوزش معده شوند عبارت‌اند از: غذاهایی که با سس گوجه‌فرنگی سرو می‌شوند، غذاهای چرب، مرکبات و آب‌میوه‌ها.
۵. گرفتگی عضلات شکم: اگر فرزند شما اخیرا در یک فعالیت حرکتی و ورزشی شرکت کرده که عضلات شکم او درگیر شده باشد، ممکن است دچار گرفتگی عضله شود. این درد هنگام ایجاد فشار روی شکم شدیدتر می‌شود. درد عضلات ممکن است پس از استفراغ طولانی‌مدت نیز شدیدتر شود.
۶. گرفتگی عضلات در قاعدگی: این مسئله را در دختران نوجوان فراموش نکنید. گرفتگی عضلات حتی ممکن است قبل از شروع دوره ایجاد شود. از گرفتگی و درد زیر شکم و کمردرد می‌توان به عنوان شایع‌ترین عوارض قاعدگی نام برد. قاعدگی ممکن است از سن ۹ یا ۱۰ سالگی شروع شود. برای بهبود و درمان این درد، می‌توانید از ایپوبروفن استفاده کنید. البته باید دقت داشته باشید ایپوبروفن نیز ممکن است باعث معده‌درد شود.
۷. یبوست: یبوست اغلب ممکن است علت دردهای مزمن شکم باشد. ممکن است فرزند شما به طور ناگهانی دچار یبوست شود که نتیجه آن دل‌درد شدید است. این نوع درد ممکن است در هر قسمتی از شکم رخ دهد، اگرچه بیشتر اوقات در سمت راست و نزدیک ناف احساس می‌شود. این درد با انقباض طبیعی روده بزرگ ممکن است شدیدتر یا آرام‌تر شود.
راه های درمان دردهای شکمی کم خطر در کودکان
اگر تشخیص دادید کودکتان به یکی از دردهای کم‌خطر مبتلا شده است، یکی از راه‌هایی را که در ادامه برای تسکین این دردها پیشنهاد شده است به کار بگیرید.
۱. بیماری‌های روده، مسمومیت غذایی یا درد عضلات شکم: کودک خود را در وان آب گرم بنشانید، به‌آرامی شکم او را ماساژ دهید، حوله گرم یا کیسه آب جوش روی شکم او بگذارید. می‌توانید از کرم‌های مخصوص دردهای عضلانی نیز استفاده کنید.
۲. دردهای ناشی از گاز معده: شکم را برای کمک به خروج گاز ماساژ دهید. همچنین، می‌توانید به فرزند یا حتی نوزاد خود قطره‌های مخصوص بدهید. حمام آب گرم نیز ممکن است تاثیرگذار باشد.
۳. ناراحتی یا سوزش معده: به کودکان خود آنتی‌اسید (anti-acid) بدهید. نوشیدن شیر نیز ممکن است موجب کاهش سوزش معده شود.
۴. یبوست: فعالیت بدنی و تحرک داشته باشید، آب فراوان و غذاهای ملین استفاده کنید.
۵. گرفتگی عضلات در قاعدگی: ایپوبروفن. مادر در چنین شرایطی احتمالا بهترین دوست کودک است.
دلایل بروز دردهای مزمن شکمی در کودکان
۱. یبوست
یبوست از زمان‌های گذشته اصلی‌ترین علت دردهای مزمن شکم بوده است. در اینجا، مواردی برای تشخیص این دردها مطرح خواهد شد:
- به علت انقباض روده بزرگ، در روز چندین بار اتفاق می‌افتد. کودک شما از درد گرفتگی عضلاتش شکایت می‌کند. پس از قطع انقباض، درد بعد از ۱۰ تا ۳۰ دقیقه فروکش می‌کند.
- کودک شما معمولا به وسط شکم خود به عنوان محل درد اشاره می‌کند.
- شدت درد از خفیف تا شدید متفاوت است.
- فرزند شما ممکن است علائمی، مانند آنچه در ادامه گفته می‌شود، داشته باشد:
- دفع مدفوع به‌سختی انجام می‌شود؛
- مدفوع تیره و سفت است؛
- دفع مدفوع هر چند روز یک‌بار انجام می‌شود.
- بعضی کودکان ممکن است از علائم یبوست فقط دل‌درد داشته باشند و علائم بارز دیگری نداشته باشند.
علائم دیگری برای تشخیص یبوست وجود دارد که در ادامه گفته می‌شود:
- شکم مدت زیادی کار نکند؛
- عمل دفع مدفوع زمان زیادی طول بکشد، به طوری که کودک ۱۰ دقیقه یا بیشتر در دستشویی بماند؛
- کودک مدفوع زیادی دفع کند؛
- قطعات کوچک و سفت مدفوع در لباس زیر او مشاهده شود.
۲. حساسیت به لاکتوز یا پروتئین شیر
عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به پروتئین شیر در واقع یکسان نیستند. یکی ناتوانی در هضم قند لاکتوز است و دیگری واکنش آلرژیک بدن به پروتئین‌های شیر. اما هر دو ممکن است باعث ناراحتی معده و درد شکمی شوند. علائم این حساسیت عبارت‌اند از:
- گرفتگی عضلات و درد شکم بعد از خوردن لبنیات،
- دردهای ناشی از گاز معده،
- گرفتگی و انقباض روده،
- اسهال،
- این درد معمولا درد واضحی است که در هر جایی از شکم احساس می‌شود. به طور طبیعی، اغلب بعد از خوردن لبنیات، احساس می‌شود، اما با این حال، ممکن است در طول روز نیز اتفاق بیفتد.
۳. سوزش معده، التهاب معده و زخم معده
التهاب معده اصطلاح پزشکی برای ناراحتی و سوزش معده است که بر اثر تولید بیش از حد اسید معده به وجود می‌آید. زخم معده زمانی ایجاد می‌شود که لایه ضخیم مخاط، که از معده در برابر اسیدهای گوارشی محافظت می‌کند، نازک شود. کودکان بزرگ‌تر آن را به عنوان درد و سوزش در قسمت فوقانی و متمایل به چپ شکم و حتی وسط قفسه سینه توصیف می‌کنند. متاسفانه کودکان خردسال به‌سختی می‌توانند این مشکل را توصیف کنند. بنابراین، سه دلیل اصلی برای تولید بیش از حد اسید معده وجود دارد که باید از آن آگاه باشید:
- استرس: استرس در کودکان ممکن است باعث افزایش اسید معده و در نتیجه، معده‌درد شود.
- عفونت: باکتری خاصی به نام هیلیکوباکتری پیلوری (Helicobacter Pylori) وجود دارد که می‌تواند معده را آلوده کند و باعث افزایش اسید و درد معده شود. این عفونت ممکن است ارثی باشد. این بیماری با آزمایش خون ساده یا نمونه‌برداری از معده در حین آندوسکوپی قابل تشخیص است. البته لازم است بدانید آزمایش خون برای کودکان زیر پنج سال چندان قابل اعتماد نیست.
- داروها: برخی داروها ممکن است باعث سوزش و درد معده شوند. شایع‌ترین این داروها محصولات آسپرین و ایبوپروفن هستند.
برای درمان التهاب معده، باید قرص‌های آنتی‌اسید قبل از غذا مصرف شود. اما اگر این درد و سوزش بیش از دو هفته ادامه داشت، باید به پزشک مراجعه کنید.
۴. عفونت های روده
باکتری‌ها و انگل‌های متفاوتی وجود دارد که ممکن است موجب آلودگی معده و روده شود. درد ناشی از این باکتری‌ها ممکن است در هر جایی از شکم احساس شود. بزرگ‌ترین و شایع‌ترین نشانه عفونت روده اسهال مزمن است. با آزمایش روی نمونه‌های اسهال، می‌توان این عفونت‌ها را تشخیص داد.
۵. اختلالات رفتاری
این اختلال‌ها در کودکان چهار تا هفت ساله مشاهده می‌شود. ممکن است آن‌ها برای جلب توجه بیشتر از درد شکم شکایت کنند. در این شرایط، احتمالا درد واقعی نیست، اما ممکن است فرزند شما برای جلب توجه بیشتر این درد را واقعی تلقی کند. این اتفاق معمولا هنگام ورود نوزاد جدید به خانواده رخ می‌دهد و موجب حسادت فرزند بزرگ‌تر می‌شود. همچنین، این اتفاق ممکن است حین شروع یک حرکت جدید مانند مدرسه رفتن، مشکل خانوادگی یا هر اتفاقی که باعث شود فرزند شما احساس نگرانی یا ناامنی کند رخ دهد.
یکی از راه‌های کنترل این شرایط این است که به فرزند خود نزدیک شوید و با گفتن جملاتی مانند «من تو رو درک می‌کنم، گاهی اوقات من هم دل‌درد دارم»، فرزند خود را تصدیق کنید و به او اطمینان دهید که به‌زودی خوب می‌شود. توجه خاصی به این رفتار آن‌ها نکنید و برای یافتن راه‌حل، به او کمک نکنید. برای مثال، نباید او را بخوابانید و شکمش را ماساژ دهید تا بهتر شود.
به جای این کارها، بهتر است وقتی فرزندتان شکایتی نمی‌کند، به او توجه بیشتری نشان دهید. این کار باعث کاهش نیاز کودک به شکایت از بی‌توجهی می‌شود. با وجود این، واقعا راهی برای تشخیص اینکه درد واقعی است یا خیر وجود ندارد. بهترین راه این است که از غریزه مادری خود استفاده کنید. البته دقت داشته باشید، نباید دردهای طولانی‌مدت را نادیده بگیرید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر درد خفیف است و در روال عادی زندگی یا خواب فرزند شما مشکلی ایجاد نمی‌کند، تحمل آن برای چند روز اشکالی ندارد. اینگونه دردها معمولا پس از مدتی از بین می‌روند. اما اگر درد شدید شد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
یادداشتی از جزئیات دردهای خود تهیه کنید. پزشک معالج شما، برای تشخیص علت درد، باید اطلاعات بسیاری از بیماری شما داشته باشد. بنابراین، بهتر است دفترچه یادداشتی برای ثبت روزانه جزئیات دردهای شکمی خود داشته باشید و در آن به این سؤالات پاسخ دهید:
- در چه ساعتی از روز احساس درد می‌کنید؟
- قبل، بعد یا نزدیک وعده غذا احساس درد دارید؟
- شدت درد در مقیاس ۱ تا ۱۰ چقدر است؟
- آیا کودک شما به‌راحتی می‌گوید درد دارد؟ یا هیچ علائم بیرونی ندارد؟
- آیا کودک شما از شدت درد شکم خود را می‌گیرد یا دولا می‌شود؟
- هر دوره از درد چه مدت طول می‌کشد؟
- کدام قسمت از شکم درد می‌کند؟
- برای تسکین درد چه کارهایی انجام داده‌اید؟
- چه داروهایی استفاده کرده‌اید و کدام داروها تاثیرگذار بوده‌اند؟
- فرزند شما دقیقا قبل از بروز درد چه کارهایی انجام داده است؟
- کودکتان شب‌ها به علت درد از خواب بیدار می‌شود؟
- آیا این درد فقط در مدرسه، فقط در خانه یا در هر دو محل رخ می دهد؟
- آیا این درد آخر هفته‌ها رخ می‌دهد؟
پاسخ این سؤالات برای پزشک بسیار ارزشمند است، بنابراین، بهتر است قبل از ملاقات با پزشک، برای این سؤالات آماده باشید.
آزمایش های پزشکی برای تشخیص علت دردهای شکمی
پزشک معالج تصمیم می‌گیرد چه زمانی انجام آزمایش برای تشخیص علت درد ضروری است. بعد از معاینه و صحبت با بیمار و والدین او، احتمالا پزشک می‌تواند علت دردهای شکمی در کودکان را تشخیص دهد. اما اگر پزشک نتواند علت درد را به‌درستی تشخیص دهد، انجام آزمایش را به شما توصیه می‌کند. در این شرایط، روالی معمولی وجود دارد که معمولا پزشکان از آن پیروی می‌کنند. این آزمایش‌ها به ترتیب ارزان‌ترین، مفیدترین و راحت‌ترین انجام می‌شوند:
- اشعه ایکس: به احتمال زیاد، آزمایش اشعه ایکس اولین آزمایشی است که باید انجام شود. آزمایش اشعه ایکس می‌تواند بسیار مفید، آسان و ارزان باشد. همچنین، می‌تواند بیماری‌هایی مانند تومور، یبوست، اشیاء بلعیده شده، سنگ کیسه صفرا و سنگ کلیه را تشخیص دهد.
- آزمایش ادرار: یکی از مهم‌ترین علل دردهای شکم، که معمولا علائم خاصی هم ندارد، مشکلات کلیوی است. بنابراین، در چنین مواردی، پزشک همیشه ادرار فرزند شما را بررسی می‌کند.
- آزمایش مدفوع: در ادامه، با آزمایش‌های مختلف مدفوع، که پزشک ممکن است به آن‌ها توصیه کند، آشنا می‌شوید. برای انجام این آزمایش، ابتدا باید ظرف استریل مخصوص را از آزمایشگاه بگیرید و از مسئولین آزمایشگاه بخواهید دستورالعمل لازم برای گرفتن نمونه مدفوع را به شما بدهند.
- سونوگرافی شکم: در این نوع آزمایش، هر عضو خاص در شکم، برای برخی مشکلات و تومورهای شکمی، بررسی می‌شود.
- آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی عفونت معده بر اثر باکتری هلیکوباکتر پیلوری انجام می‌شود. همچنین، در این آزمایش بررسی می‌شود آیا هر عضو شکم، همان‌گونه که باید عمل کند، عمل می‌کند یا بر اثر بیماری آسیب دیده است.
