همه انسان‌ها، در زمان تولد، برای بقا کاملا به اطرافیان خود وابسته و نیازمندند. اما با عبور از نوزادی، دوران کودکی به فرصتی برای کارآموزی تبدیل می‌شود که قرار است آن‌ها را برای مقابله با مسائل دوران بزرگسالی، آزادی‌ها و لذت‌ها و مسئولیت‌های آن، آماده کند. از همان نوزادی، فرزندان شما به صورت طبیعی پا به جهان می‌گذارند و این کار را با همراهی پدر و مادر خود آغاز می‌کنند. وقتی این اتصال و دلبستگی به‌خوبی مستحکم شد، کودکان جستجوی دستاوردها و قابلیت‌های بیشتر را آغاز می‌کنند. آموزش مهارت های خودیاری نقش مهمی در احساس توانمندی، اعتماد به نفس، استقلال و هویت کودکان دارد. برای آشنایی با مهارت های خودیاری و اهمیت آن، با این مقاله کودکت همراه باشید.
چرا آموزش مهارت های خودیاری برای کودکان اهمیت دارد؟
با رسیدن به دو سالگی، کودکان قادرند بدن خود را کنترل کنند و اندام‌های خود را به انجام فعالیت‌های دلخواهشان وادارند. در این حال، به دست آوردن آنچه می‌خواهند به اولین و اصلی‌ترین هدفشان تبدیل می‌شود. به مرور، کودکان مهارت‌هایی را کسب می‌کنند که آن‌ها را در رسیدن به این اهداف یاری می‌کند، مهارت‌هایی مانند راه رفتن و صحبت کردن. حس غرور ناشی از کسب موفقیت و آرزوی راضی کردن پدر و مادر به کودک برای کسب مهارت های خودیاری انگیزه می‌دهد.
وقتی فرزند شما فریاد می‌زند: «ببین من می‌تونم چیکار کنم!»، او در حال حک کردن هویتی شخصی برای خود است. او همچنین در حال آموختن مشارکت و همکاری است که او را به عضوی از خانواده و اجتماع تبدیل می‌کند.
شما، به عنوان والد یک کودک، در بیشتر مواقع، احساساتی چندگانه را در مواجهه با شکوفایی توانایی‌های فرزندتان تجربه می‌کنید. از یک سو، عزم آن‌ها را برای باز کردن بال‌های پروازشان تحسین کرده و از سوی دیگر، معمولا به احساس نزدیکی و صمیمیتی که زاییده وابستگی است عادت کرده‌اید. اما از یاد نبرید، تشویق کودک به کسب مهارت‌های خودیاری، در بلندمدت، برای او منافع بی‌شماری دارد.
با داشتن چنین مهارت‌هایی، آن‌ها در مسیر حرکتشان به سمت بزرگسالی بیشتر به خود اعتماد می‌کنند و مسئولیت‌پذیر و قابل اعتماد می‌شوند. با این حال، در یاد دادن مهارت‌های خود مراقبتی به کودک، تقریبا هیچگاه جادویی اتفاق نمی‌افتد و این فرایند به معنای صبر شما و به دست گرفتن رهبری و هدایت کودک است. شعار یک کودک دو ساله در اغلب مواقع این است: «من! من انجامش می‌دم.»، شما می‌توانید آموزش مهارت‌ها را از همین نقطه آغاز کنید.
چگونه در آموزش مهارت های خودیاری به کودکان موفق شوید؟
- در گسترش استقلال کودک، سن او و توانایی‌هایش را حتما به حساب آورید. به یاد داشته باشید، اگر انتظارات شما غیرواقعی باشد، زمینه شکست و ناامیدی کودک را، با توقعات بیش یا کمتر از حد خود، فراهم خواهید کرد.
- کتاب‌های والدگری، تجربیات خویشاوندان و پدر و مادرهای دیگر، متخصصان حوزه کودک و مربیان می‌تواند در تعیین آمادگی فرزند شما، برای یادگیری مهارت‌های خاص، یاری‌رسان باشد.
- انتظار این را داشته باشید که فرزندتان تقریبا تمام این مهارت‌ها را به شکلی متفاوت با شما و البته همراه با شلوغ‌کاری و کثیف‌کاری بیاموزد. اما در نهایت، با پیشرفت کودک از طریق آزمون و خطا، او تسلط بیشتری پیدا می‌کند و باعث افتخار شما می‌شود.
- صبر و هدایت توام با آرامش شما بسیار برای فرزندتان معنا دارد. در هدایت کودک به تسلط بر کارها، ثابت قدم باشید و او را با گام‌هایی کوچک و قابل مدیریت به پیش ببرید.
- فرزند خود را با دادن بازخوردهای ویژه و مثبت تشویق کنید. تقدیر خود را از تلاش‌های منحصربه‌فرد، تمرکز و توجهش به جزئیات نشان دهید.
- در مقابل حساسیت و انتقاد بیش از حد خود نسبت به تلاش‌های یادگیری کودک، مقاومت کنید. پاسخ‌های منفی زودهنگام شما ابتکار عمل کودک را نابود می‌کند. خودبه‌خود و با گذشت زمان، کودک همکاری بیشتری از خود نشان خواهد داد و با آموزش تدریجی و آهسته برای برآورده کردن استانداردهای مورد قبول، دستاوردهای بیشتری خواهد داشت.
به این مثال توجه کنید. فرض کنید کودک شما سه ساله است و تقریبا هر بار می‌خواهید تخت‌ها را مرتب کنید، کنارتان می‌آید. شما تصمیم می‌گیرید از این لحظات برای آموزش کودک استفاده کنید و به او نشان دهید پتو و روتختی را چگونه روی تخت بکشد و بالش‌ها را در یک سمت مرتب کند. با شروع کمک کردن او، شما اصواتی مانند «اوووه» و «اه» را به دفعات خواهید شنید، اما ناامید نشوید.
به خاطر داشته باشید، کودکان می‌توانند ستایش‌های جعلی و غیرواقعی شما را به‌سرعت تشخیص دهند. در آغاز کار، فرزند شما تخت خود را، با چین و چروک‌های بسیار، مرتب خواهد کرد، بالش او سر جایش قرار نگرفته است و به احتمال زیاد کودک شما خود را، مدام به دلیل نبود ایده‌آل‌گرایی فراوان، سرزنش نخواهد کرد. کاری که باید انجام دهید این است: تمام این مسائل را نادیده بگیرید و هرگز تخت کودک را مرتب نکنید.
آموزش مهارت های خودیاری به کودک را از کجا آغاز کنید؟
روتین‌های روزانه بهترین بستر برای آموزش مهارت‌های خودیاری به کودک هستند. فرزند شما می‌تواند از قاشق و چنگال و بشقاب برای غذا خوردن استفاده کند و انتقال او از یک صندلی بلند به یک صندلی راحت به این استقلال کمک می‌کند. همچنین، به غیر از روزهایی که افراد به صورت فشرده خرید می‌کنند، مانند آخر شهریور و آخر اسفند (در این زمان‌ها، استفاده از کالسکه بسیار مناسب است)، کودکان بالای دو سال می‌توانند در اغلب مواقع پیاده راه بروند.
مهارت‌های خودمراقبتی ساده در واقع به کارهایی اشاره دارد که درباره پاکیزه و مرتب بودن کودک، لباس پوشیدن او و اسباب‌بازی‌هایش است. در ادامه مقاله، با مواردی آشنا می‌شوید که کودکان دو ساله و بزرگ‌تر، صرف‌نظر از پسر یا دختر بودنشان، معمولا می‌توانند انجام دهند. با در نظر داشتن این فعالیت‌ها و گنجاندن آن‌ها در برنامه روزانه کودک، آن‌ها یاد می‌گیرند با خانواده همکاری و از خود و متعلقاتشان مراقبت کنند.
چه مهارت های خودیاری باید به کودک آموزش داده شود؟
- شستن دست‌ها پیش از غذا خوردن، پس از رفتن به دستشویی و پس از بازی کردن در فضای بیرون از خانه،
- استفاده از دستشویی براساس توانایی‌های متناسب با سن و انجام کارهایی مانند سیفون کشیدن و شستن،
- پوشاندن دهان با استفاده از دستمال کاغذی در زمان سرفه یا عطسه کردن،
- استفاده از شانه و مسواک،
- حمام کردن،
- غذا خوردن به صورت مستقل با استفاده از ظروف و فنجان‌هایی که برای سن او مناسب‌اند،
- تمیز کردن خرده‌های غذا با استفاده از دستمال، اسفنج یا جارو،
- انداختن زباله درون سطل مخصوص،
- کمک به مرتب کردن تخت،
- انتخاب لباس خود از بین دو گزینه و لباس پوشیدن،
- قرار دادن لباس‌های کثیف درون سبد، قرار دادن لباس‌های تمیز درون کشو یا آویزان کردن آن‌ها به قلاب،
- برداشتن اسباب‌بازی‌ها و کتاب‌ها از قفسه‌های پایین،
- بازی با اسباب‌بازی‌هایی مانند پازل و بلوک‌های خانه‌سازی،
- گشتن به دنبال پتو یا عروسک مورد علاقه،
- کمک به تعمیر اسباب‌بازی‌ها و کتاب‌ها، مثلا چسب زدن صفحات پاره شده یک کتاب،
- همکاری در رفتن روی صندلی ماشین یا بستن کمربند ایمنی،
- همکاری در مراقبت‌های پزشکی مانند گرفتن درجه حرارت یا تب،
- آماده شدن هنگام صبح: کمک در انجام وظایفی مانند حاضر کردن کوله مدرسه یا مهدکودک یا تمیز کردن بشقاب‌های صبحانه،
- آماده شدن هنگام بعدازظهر: پوشیدن شلوار راحتی، کنار گذاشتن لباس‌های صبح، کمک به درست کردن ناهار، خاموش کردن تلویزیون،
- وعده‌های غذایی: کمک به چیدن میز، کمک در کارهای ساده آماده کردن غذا مانند تمیز کردن کرفس، تشکر کردن، تمیز کردن ظروف، روشن و خاموش کردن ماشین ظرف‌شویی
- تمیز کردن خانه: جارو کردن، آب دادن به گلدان‌ها، شستن وان حمام با آب، پاک کردن کانتر آشپزخانه، قرار دادن حوله‌ها درون قفسه،
- مرتب کردن انبار: نظم دادن به وسایل قابل بازیافت، جارو کردن گاراژ یا انبار، جارو کردن درون اتومبیل و شستن بدنه آن با آب و دستمال،
- مراقبت از حیوانات خانگی: آب و غذا دادن، تیمار کردن، ورزش دادن، قرار دادن سطل تمیز برای گربه‌ها، کمک به آرام کردن حیوانات خانگی هنگام مراجعه به دامپزشک،
- کارهای مربوط به حیاط: جارو کردن برگ‌ها، پر کردن تشتک پرندگان با آب، پارو کردن برف،
- وظایف مربوط به لباس‌ها: جمع‌آوری لباس‌های کثیف، تا کردن لباس‌های خشک شده، تمیز کردن و نظم دادن به کفش‌ها،
- کارهای مربوط به پیغام‌ها: تحویل گرفتن نامه یا روزنامه، کمک به درست کردن لیست خرید، کمک به انجام خرید، حمل بسته‌های سبک،
- باغبانی: بیل زدن، کاشتن گیاهان، آب دادن، وجین کردن، هرس کردن، چیدن میوه‌ها و سبزیجات رسیده،
- وظایف مربوط به جشن‌ها: آماده کردن و بسته‌بندی هدایا، تزئین کردن و بستن دکور، نوشتن دعوت‌نامه و تشکر، کمک به برنامه‌ریزی و آماده کردن تنقلات، تمیز کردن خانه پس از برگزاری مهمانی.
