آنتی بیوتیک ها موادی شیمیایی هستند که رشد باکتری‌ها را کند می‌کنند یا آن‌ها را از بین می‌برند. آنتی بیوتیک ها اگر به‌جا مصرف شوند، در همکاری با سیستم دفاعی بدن، باعث بهبود بیماری‌های عفونی خطرناک می‌شوند. برخی والدین اقدام به مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک می‌کنند و برخی پزشکان نیز با اصرار والدین برای نسخه کردن آنتی بیوتیک مواجه می‌شوند. در مقابل، خانواده‌هایی هم هستند که از مصرف آنتی بیوتیک در مواقع ضروری خودداری می‌کنند یا به محض بهتر شدن حال عمومی کودک دارو را قطع می‌کنند. در این مقاله کودکت، نکاتی ضروری درباره مصرف آنتی بیوتیک در کودکان و موارد کاربرد آن ذکر شده است.
آنتی بیوتیک در چه صورتی موثر است؟
آنتی بیوتیک ها برای درمان بیماری‌های عفونی، یا بازگشت برخی بیماری‌های عفونی مانند مننژیت، به کار می‌روند. ولی بسیاری از میکروب‌ها و خصوصا ویروس‌ها با آنتی بیوتیک درمان نمی‌شوند. عفونت‌های شایعی مثل سرماخوردگی یا اسهال با آنتی بیوتیک بهبود نمی‌یابند و حتی بدتر هم می‌شوند. برخلاف تصور بیشتر افراد، آنتی بیوتیک قوی و ضعیف وجود ندارد. البته مقدار مصرف دارو، با توجه به شدت بیماری، ممکن است کم یا زیاد باشد، ولی این تصور که دارویی، به علت تزریقی بودن یا گران‌تر بودن، لزوما بهتر یا قوی‌تر باشد صحیح نیست.
برخی والدین اصرار دارند فقط نوع خاصی از آنتی بیوتیک برای کودک آن‌ها تجویز شود، در حالی که بسته به تشخیص پزشک، آنتی بیوتیک خاص همان بیماری باید تجویز شود یا حتی ممکن است، به علت مصرف مکرر یک نوع آنتی بیوتیک، میکروب به آن مقاوم شده باشد و نیاز به تجویز داروی دیگری باشد.
آنتی بیوتیک ها اگر به‌موقع تجویز شوند نه تنها باعث تضعیف بدن نمی‌شوند، بلکه به کمک سیستم ایمنی باعث رفع عفونت و بهبود ضعف و اشتهای کودک می‌شوند.
در صورت مصرف زودهنگام آنتی بیوتیک در سرماخوردگی به منظور کاهش عوارض چرکی، چه اتفاقی می افتد؟
در بدن و دهان همه کودکان باکتری‌های مفیدی وجود دارد که از تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا جلوگیری می‌کنند. اگر مصرف آنتی بیوتیک زودهنگام و قبل از تهاجم باکتری شروع شود، این باکتری‌های مفید از بین می‌روند و تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا و باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک بیشتر می‌شود که ممکن است باعث عفونت مقاوم و سخت‌درمان شود. پس مصرف پیشگیرانه آنتی بیوتیک در سرماخوردگی نه تنها فایده‌ای ندارد، بلکه باعث عفونت‌های مقاوم نیز می‌شود.
مصرف آنتی بیوتیک چه تاثیری بر باکتری ها دارد؟
بعد از مصرف یک نوع آنتی بیوتیک، معمولا باکتری‌های حساس به آن برای مدتی در بدن کاهش می‌یابند و تکرار مصرف همان آنتی بیوتیک در عفونت بعدی ممکن است بی‌اثر باشد. البته این موضوع بستگی به فاصله زمانی بین تجویزها هم دارد و اگر این فاصله چند ماه باشد، احتمالا باکتری‌های حساس به آن دارو مجددا تکثیر شده‌اند و تکرار دارو ممکن است مؤثر باشد.
بهتر نیست برای مقاوم شدن بدن کودک به عفونت ها، از آنتی بیوتیک ها استفاده نشود؟
برخلاف بیماری‌های ویروسی که معمولا بدون مصرف دارو بهبود می‌یابند، درباره عفونت‌های چرکی این راهکار صحیح نیست. نمی‌توان کودک را به حال خود رها کرد تا عفونت شدت بیشتری پیدا کند یا عوارض خطرناکی رخ دهد.
مصرف آنتی بیوتیک به چه میزان باشد؟
در زمان مصرف آنتی بیوتیک در کودکان توجه به دوز دارو و زمان مصرف بسیار مهم است و نمی‌توان فاصله مصرف را کم یا زیاد کرد. به علت بروز عوارض دارویی، توجه به مقدار دقیق مصرف دارو ضروری است. برای رعایت مصرف صحیح دوز دارو، بهتر است مقدار مصرف آن به سی‌سی ذکر شود تا با کمک پیمانه مدرج یا سرنگ بتوان دوز صحیح را به کودک داد، به کار بردن اصطلاحاتی مثل قاشق چای‌خوری یا قاشق مرباخوری صحیح و دقیق نیست.
به زمان مصرف آنتی بیوتیک ها نیز باید دقت کرد؛ برای مثال، آمپی سیلین بهتر است با معده خالی مصرف شود، ولی آموکسی سیلین یا کوآموکسی کلاو بهتر است با معده پر مصرف شود تا عوارض گوارشی آن‌ها کاهش یابد.
آنتی بیوتیک را کجا باید نگه داری کرد؟
درباره نگه‌داری آنتی بیوتیک ها داخل یا خارج یخچال، باید مطابق دستور شرکت سازنده عمل کرد. برای مثال، شربت کوآموکسی کلاو حتما باید در یخچال نگه‌داری شود.
هر نوع عفونتی دوره درمان خاصی دارد که باید آن را کامل کرد. نکته مهم این است که آنتی بیوتیک ها برای اثرگذاری نیاز به گذشت زمان دارند. والدین، گاهی بعد از شروع مصرف آنتی بیوتیک، به‌سرعت به پزشک دیگری مراجعه می‌کنند، در صورتی که برای اثرگذاری آنتی بیوتیک باید حداقل ۴۸ ساعت صبر کرد.
عوارض آنتی بیوتیک ها چیست؟
آنتی بیوتیک ها، مانند تمام داروهای دیگر، ممکن است عوارضی داشته باشند که خصوصا در صورت خوددرمانی یا مصرف دوز نابه‌جا بیشتر رخ می‌دهد. بیشترین عوارض آنتی بیوتیک ها گوارشی‌ست که خصوصا به صورت اسهال یا دل‌درد بروز می‌کند، ولی عوارض کبدی، کلیوی یا حساسیتی هم ممکن است رخ دهد.
بسیاری از علائمی که والدین آن‌ها را حساسیت به دارو می‌دانند در واقع حساسیت نیستند، علائمی مانند استفراغ بعد از مصرف دارو یا اسهال و دل‌درد. علائمی مانند عفونت گلو یا گوش هم ممکن است جزو علائم بیماری اولیه باشد.
والدین باید درباره مصرف دارو و احتمال عوارض گوارشی از پزشک خود سؤال کنند. در صورت بروز بی‌اشتهایی شدید، خصوصا همراه با درد شکم یا زردی، باید فورا به پزشک مراجعه کرد، چون برخی آنتی بیوتیک ها عوارض کبدی دارند.
در صورت بروز چه عوارضی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بروز علائمی مثل کهیر، سایر بثورات پوستی، تنگی نفس و خارش از علائم هشداردهنده مهم است که به محض وقوع آن‌ها باید به پزشک مراجعه کرد. بروز بثورات پوستی هنگام مصرف دارو ممکن است به دلیل عفونت یا حساسیت به دارو باشد.
انواع مختلفی از بثورات پوستی ممکن است با مصرف آنتی بیوتیک رخ دهد که خطرناک‌ترین آن‌ها کهیر است. کهیر معمولا ضایعات برجسته و خارش‌دار است و ممکن است شکل و محل آن به‌سرعت تغییر کند. در صورت بروز این ضایعات، باید مصرف دارو را قطع کنید، فورا به پزشک مراجعه کنید و در صورت تایید حساسیت دارویی، باید از مصرف مجدد آن دارو بپرهیزید.
آنتی بیوتیک با مصرف داروهای دیگر تداخل دارد؟
مصرف آنتی بیوتیک ها ممکن است با برخی داروها تداخل جدی داشته باشد، مصرف هم‌زمان دو دارو اثر آن‌ها را خنثی کند یا احتمال مسمومیت با برخی داروها در صورت مصرف هم‌زمان با آنتی بیوتیک ها افزایش یابد. بنابراین، اگر کودک هم‌زمان داروی دیگری استفاده می‌کند، باید پزشک را در جریان گذاشت.
هرگز برای دریافت آنتی بیوتیک به پزشک اصرار نکنید، چون در صورت مصرف نابه‌جا، احتمال بروز عوارض افزایش می‌یابد، احتمال عفونت با باکتری‌های مقاوم بیشتر و درمان بسیار سخت‌تر می‌شود و گاهی بیمار به بستری در بیمارستان نیاز پیدا می‌کند.
ایران در مصرف آنتی بیوتیک چه جایگاهی در دنیا دارد؟
با گذشت زمان و مصرف بی‌رویه و بی‌دلیل آنتی بیوتیک ها، بسیاری از آنتی بیوتیک های قدیمی که سال‌ها برای درمان بیماری کاربرد داشته‌اند دیگر اثر خود را از دست داده‌اند.
مطابق آمارهای وزارت بهداشت ایران، مصرف آنتی بیوتیک در کشور روند رو به رشدی دارد، به طوری که در بیش از نیمی از نسخه‌های پزشکی که تجویز می‌شود، حداقل یک آنتی بیوتیک وجود دارد. سرانه مصرف آنتی بیوتیک ایران ١۶ برابر استاندارد جهانی و ۴ برابر قاره اروپاست. ایران رتبه بیستم مصرف آنتی بیوتیک را بین کشورهای جهان دارد و ایرانیان به اندازه کل قاره اروپا آنتی بیوتیک مصرف می‌کنند.
این مقاله توسط خانم دکتر مونا مشرف متخصص اطفال همکار با مجموعه کودکت تالیف شده است.
