ناباروری در زنان و مردان زمانی رخ می‌دهد که بعد از تلاش‌های مستمر برای بچه‌دار شدن به نتیجه‌ای نمی‌رسند. عوامل مختلفی در نابارور شدن مردان و زنان دخیل است که در این مقاله به مقوله باردار نشدن در زنان پرداخته شده است. یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای درمان و رفع یک مشکل، شناخت علت‌ها و ریشه‌ها است.
برای آشنایی بیشتر با ناباروری زنان، تا انتهای مقاله با کودکت همراه باشید:
عوامل خطرزا در ناباروری زنان چیست؟
از جمله عواملی که می‌تواند موجبات ناباروری در زنان شوند:
- سن: با افزایش سن، کم‌کم میزان توانایی باروری در زنان کاهش پیدا می‌کند. زنان بعد از ۳۲ سال سخت‌تر باردار می‌شوند.
- سیگار کشیدن: این موضوع باعث ناباروری در مردان و زنان می‌شود و میزان اثرگذاری درمان را هم کاهش می‌دهد.
- مصرف الکل: مصرف هر میزان از الکل می‌تواند باعث ناباروری در زنان شود.
- اضافه وزن و چاقی: این موارد هم در زنان و مردان باعث ناباروری می‌شود.
- اختلالات خوردن: اگر اختلالات در رژیم غذایی باعث کاهش وزن چشم‌گیر شود، امکان ناباروری وجود خواهد داشت.
- کمبودها در رژیم غذایی: کمبود اسید فولیک، آهن، روی و ویتامین b12 هم باعث افزایش امکان ناباروری می‌شود. مثلا افرادی که گیاهخوار هستند باید حتما درباره مصرف مکمل‌ها با پزشک مشورت کنند.
- ورزش: افراط و تفریط در ورزش کردن هم باعث افزایش احتمال ناباروری می‌شود.
- بیماری‌های مقاربتی: بیماری‌های مقاربتی مانند کلامیدیا هم می‌تواند باعث تخریب لوله فالوپ در زنان و ایجاد التهاب در کیسه بیضه مردان شود. بیماری‌های مقاربتی دیگر هم می‌تواند موجب ناباروری شود.
- مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض برخی از مواد شیمیایی مانند آفت‌کُش‌ها، علف‌کُش‌ها، فلزاتی مانند سرب، مواد محلل و… هم می‌تواند باعث ناباروری در زنان شود.
- استرس روانی: این مشکل هم تخمک‌گذاری در زنان و تولید اسپرم در مردان را با اشکال مواجه می‌کند.
بیشتر بخوانید: ناباروری در مردان ؛ تشخیص، درمان و چیزهایی که باید بدانید
چه مشکلات پزشکی باعث ناباروری در زنان می‌شود؟
برخی مشکلات و اختلالات جسمی هم می‌تواند باعث ناباروری در زنان شود:
اختلالات در تخمک‌گذاری
اختلال در تخمک‌گذاری از شایع‌ترین مشکلاتی است که باعث ناباروری در زنان می‌شود. تخمک‌گذاری همان رها شدن تخمک به طور ماهیانه است. احتمال دارد که هیچ تخمکی در فرد آزاد نشود یا در برخی از چرخه‌های تخمک‌گذاری بدن زن، چنین چیزی رخ بدهد. اما اختلالات تخمک‌گذاری می‌توانند ناشی از موارد زیر باشند:
- یائسگی زودرس: قبل از ۴۰ سالگی، تخمدان‌ها از فعالیت بازمی‌ایستند.
- سندروم تخمدان پُلی‌کیستیک: تخمدان‌ها به درستی عمل نمی‌کنند و احتمالا تخمک‌گذاری هم به وقوع نمی‌پیوندد.
-
هایپرپرولاکتینمی: اگر میزان هورمون پرولاکتین زیاد باشد اما زن در دوران بارداری یا شیردهی به سر نبرد، احتمال اینکه تخمک‌گذاری یا باروری تحت‌الشعاع قرار بگیرد، زیاد خواهد شد.
- کیفیت پایین تخمک: تخمک‌هایی که تخریب می‌شوند یا دچار اختلالات ژنتیکی هستند به بارداری نخواهند انجامید. هر چقدر سن زنان بیشتر باشد، کیفیت تخمک هم پایین‌تر خواهد بود.
- مشکلات تیروئید: پرکاری یا کم‌کاری تیروئید باعث به هم خوردن تعادل هورمون‌ها می‌شود.
- بیماری‌های مزمن: بیماری‌هایی نظیر ایدز یا سرطان هم می‌تواند باعث ناباروری در زنان شود.
مشکلات در رحم یا لوله‌های فالوپ
گاهی‌اوقات، تخمک به خاطر وجود مشکلات و اختلالات زنانه نمی‌تواند وارد رحم شود. زمانی که تخمک به راحتی به رحم منتقل نمی‌شود احتمال بارداری کاهش پیدا می‌کند. دلایل این موضوع به شرح زیر است:
- جراحی: جراحی می‌تواند باعث ایجاد تخریب و زخم در لوله‌های فالوپ شود. جراحی در ناحیه دهانه رحم هم می‌تواند مشکلاتی به وجود بیاورد.
- فیبروم سابموکوس: به تومورهای غیرسرطانی و غیرخطرناکی که در دیواره رحم ایجاد می‌شوند فیبروم سابموکوس گفته می‌شود. این تومورها می‌توانند مانع از لقاح تخمک و اسپرم شوند. هر چقدر تومورها بزرگ‌تر باشند، گودی رحم هم بیشتر می‌شود و راه رسیدن اسپرم به تخمک طولانی‌تر و دشوارتر خواهد شد.
- آندومتریوز: سلول‌هایی است که در دیواره رحم به طور طبیعی رشد می‌کنند به بیرون از رحم راه پیدا می‌کنند.
- درمان‌های نابارورسازی: کسانی که لوله‌های فالوپ را مسدود می‌کنند به احتمال زیاد برای همیشه نابارور می‌شوند. البته ممکن است احتمال باروری در مواردی هم به وقوع بپیوندد.
مصرف برخی مواد و داروها
مصرف بعضی از داروها هم می‌تواند باعث ناباروری شود:
- داروهای ضدالتهاب ضداستروئیدی: مصرف ایبوپروفن یا آسپرین در بلندمدت می‌تواند موجب ناباروری شود یا دست‌کم بارداری را سخت می‌کند.
- داروهای شیمی‌درمانی: مصرف بعضی از داروهای شیمی‌درمانی هم باعث نارسایی موقتی یا دائمی رحم می‌شود.
- پرتودرمانی: اگر محل تابش اشعه پرتوردرمانی نزدیک ناحیه رحم و… باشد، احتمال ناباروری به وجود می‌آید.
- مصرف برخی مواد مخدر: استفاده از کوکائین و ماری‌جوآنا می‌توان باعث ناباروری در زنان شود.
- برخی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف کلسترول زیاد هم باعث ناباروری در زنان می‌شود.
بیشتر بخوانید: بارداری بعد از ۳۵ سالگی؛ جای هیچ نگرانی نیست
درمان ناباروری در زنان چگونه است؟
انتخاب درمان‌های ناباروری به مسائل مختلفی از جمله: سن فرد، انتخاب و ترجیحاتش، وضعیت سلامت عمومی بدن، مدت زمان ناباروری و… وابسته است:
بسامد نزدیکی و رابطه جنسی
معمولا برای بچه‌دار شدن به زوج‌ها توصیه می‌شود تا در زمان تخمک‌گذاری زن، رابطه جنسی بیشتری داشته باشند. اسپرم در بدن زن تا حدود ۵ روز باقی می‌ماند. این در حالی است که تخمک تا یک روز بعد از تخمک‌گذاری در بدن زن باقی خواهد ماند. در این مدت زمانی ۶ روزه امکان باروری وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد که معمولا ۲ روز قبل از تخمک‌گذاری و در روز تخمک‌گذاری امکان باروری بیشتر است. برخی هم معتقدند که برای افزایش میزان اسپرم تولیدی مردان، تعداد دفعات نزدیکی باید کاهش پیدا کند که به نظر عقیده‌ای بی‌اساس می‌آید.
درمان دارویی
برخی داروها برای رفع مشکلات تخمک‌گذاری به شرح زیر هستند:
- کلومیفن: این قرص به کسانی توصیه می‌شود که تخمک‌گذاری ندارند یا به طور محدود و نامنظم تخمک‌گذاری را تجربه می‌کنند. این قرص به ترشح بیشتر هورمون محرکه فولیکولی و هورمون لوتئینه‌کننده کمک می‌کند.
- متفورمین: اگر کلومیفن موثر واقع نشود، این قرص می‌تواند در درمان تخمدان پلی‌کیستیک اثرگذار باشد. به ویژه برای کسانی که مشکلات مقاومت انسولینی هم دارند.
- منوتروپین: نقص در ترشح هورمون از غذه هیپوفیر باعث می‌شود تا منوتروپین باعث ترشح هورمون محرکه فولیکولی و هورمون لوتئینه‌کننده شود.
- هورمون محرکه فولیکولی: این هورمون که از غذه هیپوفیز ترشح می‌شود به تولید استروژن از سوی تخمدان‌ها کمک می‌کند.
- گنادوتروپین جفتی انسانی: این داروی هورمونی هم در کنار سایر داروهایی که نام برده شد به تخمک‌گذاری کمک می‌کند.
- هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها: این دارو هم به زنانی که تخمک‌گذاری زودرس دارند کمک می‌کند. به عبارتی به تنظیم تخمک‌گذاری کمک می‌کند.
- بروموکریپتین: این دارو هم از ترشح هورمون پرولاکتین ممانعت می‌کند. ترشح این هورمون در دوران شیردهی مشکلی ندارد اما اگر در مواقع عادی ترشح شود می‌تواند باعث ناباروری شود.
مصرف داروهای باروری معمولا باعث می‌شود که چندقلوزایی در فرد به وقوع بپیوندد البته این موضوع و بارور شدن رویان‌ها با سونوگرافی و… مشخص است و امکان اینکه تعداد مشخصی از رویان‌ها در رحم پرورش داده شوند، وجود دارد. اما جنبه‌های انسانی و اخلاقی این تصمیم‌گیری بسیار پیچیده است. با جراحی برای رفع مشکلات لوله فالوپ یا آندومتریوز هم می‌توان امکان باروری را افزایش داد.
روش‌های کمکی برای باروری چیست؟
درون‌کاشت مصنوعی
در این روش، یک نمونه از اسپرم مستقیما در رحم زن گذاشته می‌شود. بهترین اسپرم‌ها با تحرک و کیفیت مناسب انتخاب می‌شود و در رحم زن قرار می‌گیرد. دُز اندکی از هورمون‌های تحریک‌کننده تخم‌دانی هم به زن داده خواهد شد. این روش معمولا برای زوج‌هایی استفاده می‌شود که شمار اسپرم مرد اندک است یا تحرک اسپرم‌ها در او کند است. به طور کلی، اگر دلیل ناباروری در زوج به طور دقیق مشخص و قابل تعریف نباشد هم از روش درون‌کاشت مصنوعی بهره می‌برند.
لقاح مصنوعی (IVF)
در این روش هم تخمک و اسپرم در خارج از رحم با هم پیوند داده می‌شوند و بعد از لقاح مصنوعی، رویان را در رحم مادر می‌گذارند. امکان فریز کردن رویان برای استفاده در آینده هم وجود دارد.
تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم
در این روش لقاح مصنوعی هم یک اسپرم به یک تخمک تزریق می‌شود. این روش هم برای مردانی که غلظت اسپرم پائینی دارند، مطلوب خواهد بود.
اهدای اسپرم یا تخمک
اگر تخمک یا اسپرم زن و مرد قابل استفاده برای لقاح مصنوعی نباشد، امکان دریافت اسپرم یا تخمک از یک اهداکننده هم وجود دارد.
فناوری‌های کمک‌زادآوری
در این روش‌ها هم سعی می‌شود تا با فناوری‌های جدید، رویان را در پوشش دیواره رحم قرار بدهند. البته این روش برای زنان در سنین بالای ۳۲ سال کمی دشوار است.
ناگفته نماند که ناباروری می‌تواند اولیه یا ثانویه باشد. ناباروری ثانویه، نوعی ناباروری است که به موجب آن زوج بعد از حداقل ۱۲ ماه رابطه حفاظت‌نشده قادر به بچه‌دار شدن نیستند اما در باروری ثانویه، زوج قبلا تجربه باروری و بچه‌دار شدن دارند ولی در تلاش‌های بعدی خود ناموفق هستند.
بیشتر بخوانید: همه چیزهایی که باید قبل از انجام لقاح مصنوعی بدانید
آزمایش‌های لازم برای بررسی ناباروری در زنان چیست؟
زنان برای تشخیص علت مشکل ناباروری مورد معاینه فیزیکی قرار می‌گیرند و پزشک درباره سابقه پزشکی، عادات جنسی و چرخه عادت ماهیانه آنها سوالاتی مطرح می‌کند.آزمایش‌هایی به شرح زیر هم انجام می‌شود:
- آزمایش خون: این آزمایش سطح هورمون‌ها و تخمک‌گذاری در فرد را مشخص می‌کند.
- لاپاروسکوپی: در این روش هم لوله‌ای باریک مجهز به یک دوربین کوچک وارد بدن در ناحیه شکم و لگن می‌شود و به واسطه آن، پزشک می‌تواند داخل بدن یعنی لوله‌های فالوپ و رحم را معاینه کند. در نتیجه هر گونه زخم، توده و مورد غیرعادی در بدن قابل بررسی خواهد بود.
-
هیستروسالپینگوگرافی یا پرتونگاری از لوله‌های رحمی: در این روش هم مایعی مخصوص به رحم زن تزریق می‌شود و از طریق اشعه ایکس، مسیر مایع بررسی می‌شود تا مطمئن شوند که انسداد و مشکلی وجود دارد یا خیر.
- آزمایش تخمدان هم برای بررسی کارکرد تخمک‌ها بعد از تخمک‌گذاری انجام می‌شود.
- آزمایش‌های ژنتیکی هم برای بررسی اختلالات ژنتیکی که مانع باروری هستند، صورت می‌گیرد.
- سونوگرافی از لگن هم به بررسی لگن، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها کمک می‌کند.
- آزمایش برای تشخیص تیروئید هم باعث می‌شود که میزان تعادل یا عدم تعادل هورمون‌ها بررسی شود.
- بررسی ابتلا به کلامیدیا هم می‌تواند در شروع درمان آنتی‌بیوتیکی و رفع این مشکل برای بارداری مفید واقع شود.
عوارض جانبی ناباروری و درمان آن چگونه است؟
ناباروری و روند درمان آن می‌تواند همراه با عوارض جانبی باشد. برای مثال اگر تلاش‌ها برای بارداری به درازا بیانجامد، امکان بروز افسردگی و اضطراب در زوج افزایش پیدا می‌کند. از جمله عوارض جسمانی درمان‌های ناباروری هم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سندروم هایپراستیمیولیشن تخمدان (Ovarian hyperstimulation syndrome)
در این سندروم امکان التهاب تخمدان وجود دارد و ممکن است، کیسه‌های مایعی که تخمک‌ها در آن قرار دارند پاره شده و مایع به قسمت‌های دیگر بدن سرایت کند. استفاده از داروهای مختلف برای تحریک تخمدان‌ها می‌تواند موجب چنین مشکلی شود. بعد از لقاح مصنوعی هم چنین چیزی محتمل است. علائم این سندروم شامل موارد زیر است:
- نفخ؛
- یبوست؛
- اسهال؛
- تیرگی ادرار؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- دردهای شکمی.
لخته شدن خون در رگ‌ها و شریان‌ها یا وقوع مشکل در کبد و کلیه هم در موارد بسیار نادری رخ خواهد داد. بارداری خارج از رحم هم می‌تواند از عوارض درمان‌های ناباروری باشد. یعنی تخمک در جایی به جز دیواره رحم کاشته می‌شود: مثلا روی لوله‌های فالوپ. این نوع از حاملگی دشوار است و احتمال اینکه نوزاد سالم به دنیا بیاید اندک است.
در آخر:
ناباروری و تلاش برای بچه‌دار شدن روندی دشوار است. به همین خاطر احتمال اینکه زوج خسته و ناامید شوند بسیار زیاد است. حفظ روحیه و مدیریت استرس در این مدت لازم و ضروری است. زوج‌ها باید در کنار هم باشند و در صورت نیاز از کمک و پشتیبانی مشاور و اطرافیانشان هم بهره ببرند.
