در این مقاله توصیه‌هایی عملی برای برخورد و کنترل توجه طلبی کودک را خواهید خواند. کودکانی که برای جلبتوجه دست به هر کاری می‌زنند!
«مامان بیا اینجا! مامان بیا نقاشی من رو ببین!»
«خیلی نقاشی قشنگیه سارا!»
«مامان من نمی‌تونم مدادشمعی آبی رو پیدا کنم»
«ایناهاش همین‌جاست که»
«مامان مدادشمعی سبز رو نمی‌تونم پیدا کنم»
«ایناهاش اینجاست»
«من نمی‌خوام رنگ‌آمیزی کنم، می‌خوام نقاشی کنم»
«الان وسایل نقاشی‌ات رو برات می‌آرم»
«این گل رو برام رنگ می‌کنی مامان؟»
| در این مقاله خواهید خواند: |
تعریف حس توجه طلبی
توجه‌طلبی و نیاز به تأیید شدن در کودکان امری طبیعی است. اما اگر مدام اتفاق بیفتد و کودک همه‌جا به‌دنبال جلبتوجه باشد، مشکل‌آفرین خواهد شد. بسیاری از کودکان، برای جلب همدردی شما، از نگرانی‌های جزئی تراژدی می‌سازند. این جلبتوجه بیش از حد از سمت شما باعث می‌شود افسار زندگی‌تان در دست کودکتان باشد. درواقع یکی از دلایل عمده بدرفتاری کودکان کم‌سن‌وسال جلبتوجه است که می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات تربیتی در دوره نوجوانی و بزرگسالی شود.
مسلماً هدف شما از بین بردن نیاز کودک به جلبتوجه و تأیید او نیست. بلکه وقتی نیاز کودک به توجه درست مدیریت و راهبری شود، می‌تواند به ابزاری مهم برای بهبود رفتار کودکتان تبدیل شود.
قرار نیست شما نیاز کودک به توجه را از بین ببرید، بلکه باید به‌دنبال از بین بردن نیازی باشید که باعث توجه‌طلبی افراطی و غیرقابل‌قبول در کودک می‌شود.
مادر سارا: «سارا می‌دونم که دوست داری من کنارت بشینم و نقاشی کنم اما الان سرم شلوغه. اگه صبر کنی و ده دقیقه خودت تنهایی نقاشی بکشی، بعد من می‌آم و باهم نقاشی می‌کشیم.» این رفتار به سارا فرصت می‌دهد تا توجهی را که نیاز دارد دریافت کند و هم غر نزند.
مقدار مناسب توجه طلبی کودک
این موضوع به خودتان بستگی دارد. شما چقدر توجه طلبی را تحمل می‌کنید؟
قاعده این است که کودکان، به همان اندازه که به آن‌ها توجه می‌کنید، به‌دنبال جلب‌توجه‌اند. شما باید تعادلی بین میزان درخواست توجه فرزندان و میزان توجهی که می‌کنید ایجاد کنید. حتی توجه طلبی نرمال هم بعضی وقت‌ها می‌تواند دیوانه‌تان کند!
اجازه ندهید نیاز فرزندانتان به توجه به تقاضای توجه تبدیل شود. وقتی نیاز توجه‌طلبی کودکان آن‌قدر که باید پاسخ داده نشود، به طغیان، عصبانیت، نق زدن، اذیت کردن و سایر رفتارهای آزاردهنده متوسل می‌شوند. آن‌ها تصور می‌کنند «اگر با خوب بودن نمی‌توانم توجه مادرم را جلب کنم، پس برای جلبتوجه مادرم بدرفتاری می‌کنم!»
سه نوع توجه
در بین پاداش‌ها، قوی‌ترین پاداش برای کودکان توجه و تأیید بزرگسالان است. متأسفانه، والدین به‌ندرت از شیوه‌های عاقلانه و خردمندانه برای پاسخگویی به توجه‌طلبی کودکان استفاده می‌کنند. توجه داشته باشید که سه نوع توجه وجود دارد:
- توجه مثبت
- توجه منفی
- بی‌توجهی
وقتی به‌دلیل رفتار خوب و شایسته به فرزندانتان توجه می‌کنید و رفتارشان را تأیید می‌کنید، درواقع به آن‌ها به‌نحوی مثبت توجه می‌کنید. توجه مثبت به معنای توجه به رفتارهای خوب کودک است.
«توجه مثبت» می‌تواند ازطریق تشویق کلامی، در آغوش گرفتن کودک یا تحسین و نوازش کودک باشد. قرار دادن یادداشتی کوچک و محبت‌آمیز در ظرف ناهار کودک نمونه‌ای از توجه مثبت است. توجه مثبت می‌تواند رفتار خوب کودک را تقویت کند.
اما وقتی به‌دلیل رفتار نادرست یا سوءرفتار کودک به او توجه می‌کنید، درواقع به کودکتان به‌شکلی منفی توجه می‌کنید. «توجه منفی» معمولاً وقتی عصبی و ناراحتید، شروع می‌شود و با تهدید، بازجویی و نصیحت ادامه می‌یابد. توجه منفی تنبیه نیست بلکه نوعی پاداش است. توجه منفی به کودک بدرفتاری او را از بین نمی‌برد بلکه باعث افزایش آن می‌شود.
آسان‌ترین راه کنترل توجه طلبی کودک هنگام بدرفتاری
وقتی کودکان مورد توجه مثبت قرار نگیرند، به هر طریق ممکن توجهتان را جلب می‌کنند. برای اجتناب از این سناریو باید به رفتار خوب توجه کنید نه رفتارهای نادرست.
یک مثال: صبح شنبه است و جرمی و دومنیک حدود سی دقیقه است که آرام و بی‌سروصدا نشسته‌اند تا باهم کارتون تماشا کنند. اوضاع مسالمت‌آمیز است. پدر مشغول کار با کامپیوتر است که ناگهان جروبحث شروع می‌شود:
«حالا نوبت منه که یه نمایش انتخاب کنم»
پدر وارد اتاق می‌شود و تلویزیون را خاموش می‌کند. هر دو کودک را سرزنش می‌کند و آن‌ها را به اتاق‌هایشان می‌فرستد.
سی دقیقه، این کودکان رفتار خوبی داشتند اما پدر درباره رفتار خوبی که داشتند و همکاری‌شان باهم و سکوت و آرامش در آن سی دقیقه حرفی نزد. ولی وقتی لحظه‌ای مشکلی پیش آمد، پدر فوراً پیش بچه‌ها رفت. درواقع پدر هنگامی که خوش‌رفتار بودند به آن‌ها هیچ توجه مثبتی نشان نداد. اما وقتی آن‌ها شروع به بدرفتاری کردند، با توجه منفی زیادی وارد اتاق شد.
توجه منفی به کودکان یاد می‌دهد که چطور می‌توانند پدر و مادرشان را به بازی بگیرند و توجهشان را به خود جلب کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که دردسرساز باشند. آن‌ها یاد می‌گیرند چگونه شما را کنترل کنند و تحت تأثیر قرار بدهند. توجه منفی به کودکان می‌آموزد که چگونه اذیت کنند و شما را بیازارند. والدین این رفتار را زمانی به کودکانشان یاد می‌دهند که به رفتار خوب و شایسته آن‌ها توجه نمی‌کنند و فقط زمانی که سوءرفتار داشته باشند به آن‌ها توجه می‌کنند.
مقابله با توجه طلبی منفی کودک
من با صدها پدر و مادری کار کرده‌ام که به فرزندانشان یاد داده‌اند «توجه‌طلب منفی» باشند. البته من هرگز پدر و مادری را ندیده‌ام که این کار را عمداً آموزش داده باشد. وقتی به موارد منفی توجه می‌کنید و موارد مثبت را نادیده می‌گیرید، به فرزندانتان یاد می‌دهید که رفتاری منفی داشته باشند. بنابراین کودکتان برای جلبتوجه شما در آینده بدرفتاری خواهد کرد. منتظر نمانید تا رفتار ناشایست اتفاق بیفتد. همچنین رفتار خوب را رفتار طبیعی و معمولی نپندارید بلکه به آن توجه کنید. فهمیدن این موضوع راحت است اما عمل به آن کار راحتی نیست.
هروقت دیدید کودکتان رفتار خوبی داشت به آن توجه کنید و همیشه دنبال رفتار خوب کودکانتان باشید. هرقدر به این رفتارها بیشتر توجه کنید، در آینده نیز خوش‌رفتاری‌های بیشتری از آن‌ها خواهید دید.
آمارها نشان می‌دهد که هر پدر و مادر آمریکایی، به‌طور متوسط، هفت دقیقه در هفته را با هریک از فرزندانشان می‌گذرانند. البته که باید بهتر از این عمل کنند! فقط گفتن «دوستت دارم» به فرزندان کافی نیست. به آن‌ها نشان دهید که دوستشان دارید. هر روز ده دقیقه وقت باکیفیت را با هر کودک بگذرانید؛ بدون بهانه‌هایی مثل اینکه «امروز خیلی مشغول بودم»، «وقت نداشتم» و نظایر این‌ها. همه افراد مشغله‌هایی دارند. در بسیاری از خانواده‌ها، والدین هر دو شاغل‌اند. بعضی از والدین حتی دوشغله‌اند. مهم‌ترین کار شما «والد بودن» است. وقتی بعد از کار به خانه برگشتید، سی دقیقه اول را به فرزندانتان اختصاص دهید. الان برای فرزندانتان وقت کافی بگذارید تا مجبور نباشید بعدها وقتتان را صرف سپری کردن در دفتر مدرسه یا کلانتری کنید. اسم فرزندانتان را در دفتر یادداشت روزانه‌تان بنویسید. هر روز با هریک از فرزندانتان قرار ملاقات بگذارید. به پیاده‌‌روی بروید و بازی کنید.
نادیده گرفتن توجه طلبی منفی کودک
وقتی سوءرفتار کودک را نادیده می‌گیرید، درواقع نسبت به آن بی‌توجهید. ازآنجاکه توجه کردن به رفتار برای کودک نوعی پاداش به حساب می‌آید، پس بی‌توجهی به آن هم درواقع نوعی تنبیه مؤثر است. بی‌توجهی به سوءرفتار می‌تواند باعث تضعیف آن شود. هروقت کودکتان برای توجه‌طلبی بدرفتاری کرد، او را نادیده بگیرید و بی‌توجهی از خود نشان دهید تا رفتارهای نادرست را تضعیف کنید. بعضی از والدین این موضوع را باور نمی‌کنند، آن‌ها فکر می‌کنند اگر کودکی بدرفتاری کند باید تنبیه شود. این فکر درست نیست!
نادیده گرفتن خواسته کودک هنگام توجه‌طلبی بهترین راه اصلاح این رفتار است. وقتی به‌طور مرتب جلبتوجه کودک را نادیده می‌گیرید درواقع به کودکتان یاد می‌دهید که این بدرفتاری‌ها به‌هیچ‌عنوان پاداشی به دنبال ندارند. کودک با بداخلاقی و قشقرق به پا کردن به‌دنبال توجه‌طلبی است. حال اگر مخاطبی نباشد که به او توجه کند، دیگر دلیلی برای قشقرق به پا کردن ندارد. به کودک بگویید که به بدرفتاری‌های او برای جلبتوجه توجهی نخواهد شد و اگر به‌دنبال جلبتوجه است باید از راه‌های مناسب این کار را انجام دهد:
«گوش‌های من غر زدن‌های تو رو نمی‌شنون! لطفاً درخواستت رو با صدای آروم به من بگو!»
زمان مناسب نادیده گرفتن توجه طلبی کودک
کنترل توجه طلبی کودک به معنی نادیده گرفتن مشکل کودک نیست، بلکه به معنای نادیده گرفتن خواسته کودک برای توجه منفی است. سوء‌رفتارهای زیادی هستند که نباید نادیده گرفته شوند و حتی برخی از آن‌ها نیازمند تنبیه است. مشخص کردن اینکه چه سوء‌رفتاری باید تنبیه شود کار آسانی نیست و قوانین دقیقی هم در این مورد وجود ندارد. وقتی کودک به‌خاطر توجه‌طلبی بدرفتاری می‌کند او را نادیده بگیرید. اگر کودکتان تا دو یا سه دقیقه بدرفتاری‌اش را قطع نکرد به او تذکر دهید و بگویید:
«من توجهی به گریه و زاری تو نمی‌کنم! هروقت این رفتار بد رو متوقف کردی، می‌تونیم باهم حرف بزنیم»
یک یا دو دقیقه دیگر صبر کنید. اگر ادامه داشت به او بگویید:
«یا این رفتارت رو تموم کن یا تنبیه می‌شی!»
اگر عصبانی شوید یا اجازه دهید کودک شما را دیوانه کند، بازنده‌اید!
اگر کودکتان باید تنبیه شود، این کار را بدون خشم انجام دهید. اما اگر خشمگین شوید، کودکتان به خواسته‌اش که همان توجه منفی است دست پیدا می‌کند. اگر احساس می‌کنید که عصبانی هستید، کمی قدم بزنید تا آرام شوید. رفتار خوب را امری طبیعی تلقی نکنید: به کودکان خود هنگام خوش‌رفتاری توجه مثبت نشان دهید. خواسته‌های توجه‌طلب مانند اذیت کردن و غر زدن را نادیده بگیرید. تن دادن به این خواسته‌ها کودکان را به انجام بدرفتاری برای توجه‌طلبی ترغیب می‌کند. درک این ایده‌ها آسان است، اما تمرین و اجرای کنترل توجه طلبی کودک دشوار است. شما ارزشش را دارید! فرزندانتان نیز ارزش این تمرین را دارند!
