شناسایی عوامل محیطی حساسیتزا و محرک در کنترل آسم ضروری است، چراکه این عوامل می‌توانند باعث بروز حملات آسم شوند. شناسایی و حذف این عوامل محیطی از محیط زندگی بیماران مبتلا به آسم به کنترل بهتر بیماری، کاهش دوز داروهای مصرفی و کاهش نیاز به بستری در بیمارستان کمک می‌کند. در این مقاله از کودکت به معرفی عوامل تشدید کننده آسم در کودکان و راه‌های کنترل این عوامل اشاره می‌کنیم.
از جمله مهمترین عوامل آغازگر حساسیت و آسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مایت‌ها، حیوانات خانگی، سوسک، گیاهان و گردۀ گل‌ها، کپک‌ها و قارچ‌ها، دود سیگار، آلودگی هوا، بوهای تند مانند عطر و اسپری، سرماخوردگی، هوای سرد، ورزش و غذاها.
عوامل تشدید کننده آسم در کودکان
۱. مایت‌ها
مایت‌ها از مهمترین عوامل حساسیتزا در آسم کودکان هستند. موجودات بسیار ریزی که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، از پوسته‌ریزی بدن انسان تغذیه می‌کنند و در گردوغبار منزل وجود دارند. مایت‌ها در هوای گرم و مرطوب تکثیر می‌شوند، ولی در هوای سرد و رطوبت کم زنده نمی‌مانند.
محل زندگی مایت‌ها کجاست؟
ملافه‌ها، تشک، بالش، پرز فرش و موکت، مبل، اسباب‌بازی‌های پشمی یا پرزدار، گردوخاک کتاب‌ها و مجلات قدیمی، حوله‌ها و لباس‌های نم‌دار محیط مناسبی برای رشد مایت‌ها هستند.
- بیشترین میزان مایت‌ها در اتاق خواب، به‌خصوص رخت‌خواب، است. بهتر است هر هفت تا ده روز، روکش بالش، تشک و پتوها با آب ۵۵درجه شسته و در آفتاب پهن شوند.
- برای مبارزه با مایت‌ها باید رطوبت منزل را پایین آورد و به‌صورت دوره‌ای آن را تمیز کرد.
- بهتر است در اتاق کودک مبتلا به آسم، فرش و قالیچه نباشد. در غیر این صورت، باید به‌صورت دوره‌ای بخارشویی یا شسته شوند یا هر هفته رو و زیر آن‌ها جاروبرقی کشیده شود، چراکه زیر فرش هم محل مناسبی برای رشد مایت‌ها است.
- کف اتاق‌ها و مبل‌ها باید جاروبرقی کشیده شود و گردگیری با دستمال مرطوب انجام شود. باید به این نکته توجه کرد که تا ۳۰ دقیقه بعد از جارو‌کشیدن، مایت‌ها در هوا معلق هستند و بهتر است کودک در محل نباشد.
- ساعاتی از روز باید آفتاب به داخل اتاق بتابد و پنجره‌ها باز شوند تا هوای تازه وارد اتاق شود. نور مستقیم آفتاب مایت‌ها را ازبین می‌برد و می‌توان رخت‌خواب‌ها یا فرش‌ها را جلوی نور آفتاب پهن کرد.
- زمان استفاده از دستگاه بخور به‌علت کمک به رشد مایت‌ها باید کوتاه باشد و درکل استفاده از هیچ دستگاه مرطوب‌کنندۀ تنفسی، چه گرم و چه سرد، توصیه نمی‌شود.
- ملافه‌ها و لباس‌ها باید ابتدا به‌طور کامل خشک و بعد استفاده شوند.
- پردۀ اتاق کودک باید به‌کرات شسته شود.
- در تخت‌های دوطبقه، کودک نباید در طبقۀ زیرین بخوابد.
- زیر تخت‌ها لباس نگه‌داری نشود.
- وسایل اضافی مانند کتاب، سبد لباس، اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌های پشمی، لباس‌های چرک، روزنامه و کاغذباطله از اتاق خواب خارج شود.
- اسباب‌بازی‌های پارچه‌ای، هر سه ماه با آب ۵۵ تا ۶۰ درجه شسته و در آفتاب خشک شود. اگر امکان شستن آن‌ها وجود ندارد، هر دو هفته به مدت ۱۲ ساعت در فریزر گذاشته شوند.
- روکش تشک و بالش به‌حتم ضدحساسیت باشد. بهتر است بالش‌ها و پتوها در روکش زیپ‌دار قرار داده شوند تا مانع تماس مایت‌ها با بدن شود.
- برای رخت‌خواب کودک از پشم، پر و پرز حیوانات استفاده نشود.
- روکش مبلمان بهتر است چرمی باشد تا پارچه‌ای.
۲. حیوانات خانگی
داشتن حیوان خانگی باعث می‌شود آسم تحریک شود یا به درمان پاسخ ندهد. بهتر است در خانواده‌هایی که کودک مبتلا به آسم دارند، حیوان خانگی نگه‌داری نشود.
- مو، پشم، پر، بزاق و ادرار حیواناتی مانند سگ، گربه، پرنده، خرگوش و حتی حیواناتی مانند اسب، همستر و خوکچۀ هندی حساسیتزا هستند.
- گربه‌ها بیشتر از سگ‌ها حساسیتزا هستند، چون بقایای بدن آن‌ها ریزتر و چسبنده‌تر است و برای مدتی طولانی در هوا معلق باقی می‌ماند. به‌گونه‌ای که حتی تا چند ماه بعد از خارج‌کردن حیوان از منزل، بقایای بدن آن‌ها می‌تواند در محیط خانه وجود داشته باشد.
- بعد از خارج‌کردن حیوان از منزل، باید تمام فرش‌ها، مبل‌ها، دیوارها و کانال‌های تهویه پاک شوند و این پاک‌سازی چهار ماه بعد تکرار شود.
- کودک باید از تماس با خرگوش، موش صحرایی یا موش آزمایشگاهی در مدرسه خودداری کند و از حیوانات مزرعه دور نگه داشته شود.
- اگر نمی‌توان حیوان را از منزل خارج کرد، باید هر روز برس کشیده و هر هفته حمام برده شود.
- همیشه بعد از دست‌زدن به حیوان، دست‌ها شسته شوند و از درآغوش‌گرفتن حیوان اجتناب شود.
- حیوان هرگز نباید روی مبل و رخت‌خواب کودک بنشیند.
- خانه باید به‌طور منظم جاروکشی و گردگیری شود.
۳. سوسک‌ها
مدفوع و بقایای مردۀ سوسک حساسیتزا هستند. ساکنان مناطق شهری بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند. برای مبارزه با سوسک، منازل باید مرتب تمیز شوند و برای پاک‌سازی آن‌ها از حشره‌کش‌های مناسب استفاده شود.
- بقایای سوسک مرده به‌سرعت تمیز شود.
- منافذ و سوراخ‌های کف، دیوارها و درز کابینت‌ها پر شود.
- مواد غذایی مانده دور ریخته شود.
- دسترسی سوسک به آب کاهش یابد و شیرهای آبی که چکه می‌کنند تعمیر شوند.
- سطح آشپزخانه و اتاق خواب بدون رطوبت باشد.
- زباله در محفظه‌های دربسته باشد.
۴. گیاهان و گرده‌افشانی گل‌ها
گرده گل از شایع‌ترین عوامل تشدید کننده آسم شناخته می‌شوند. حساسیت به گردۀ گل‌ها به‌طور معمول فصلی است، به‌صورتی‌که درختان در فصل بهار و علف‌های هرز در فصل تابستان گرده‌افشانی می‌کنند.
- درختان حساسیتزا بیشتر از نوع اقاقیا، چنار و زبان‌گنجشک هستند.
- گرده‌های معلق در هوا در هوای خشک و هنگام وزش باد بیشتر است.
- برای مبارزه با این حساسیت‌زاها، بهتر است در فصل گرده‌افشانی در و پنجره‌ها بسته باشند و از تهویۀ مطبوع استفاده شود تا از تراکم گرده‌ها در منزل کاسته شود.
- استفاده از دستگاه تهویه برای فیلترکردن هوای بیرون مفید است.
- هنگام چمن‌زنی یا وزش باد از ماسک استفاده شود.
- از تماس کودک با علف‌های هرز، برگ‌های خشک و چمن تازه‌زده‌شده جلوگیری شود.
- کودک مبتلا به آسم بهتر است در چمنزار و علفزار بازی نکند و بعد از برگشت به منزل، لباس‌هایش را عوض کند و دوش بگیرد.
- شستن دست‌ها بعد از بازی بیرون منزل رعایت شود.
- بهتر است لباس‌ها در خشک‌کن خشک شوند، نه روی بند لباس و در هوای آزاد.
- در فصل گرده‌افشانی از پیاده‌روی، اردو و کوه‌نوردی اجتناب شود.
۵. کپک‌ها و قارچ‌ها
این نوع از مواد حساسیتزا می‌تواند هم داخل و هم بیرون منزل باشد. البته رشد کپک‌ها و قارچ‌ها در محیط گرم و مرطوب بیشتر است. جاهایی با تهویۀ نامناسب ـ مانند حمام، کمدها، لابه‌لای زباله‌ها، محل نگه‌داری برگ درختان، چمن‌ها، کودها، خاک گلدان‌ها، زیرزمین و سنگ‌فرش‌های مرطوب ـ محیط مناسبی برای رشد آن‌ها است.
- برای مبارزه با کپک‌ها و قارچ‌ها، رطوبت منزل باید کمتر از ۵۰ درصد باشد.
- شیرهای آبی که چکه می‌کنند تعمیر شوند.
- در فصل گرم، گردۀ قارچ‌ها در فضای آزاد زیاد است؛ به همین دلیل، پنجره‌ها باید بسته نگه داشته شوند.
- در حمام، انباری و زیرزمین از تهویۀ مناسب استفاده شود.
- گلدان‌هایی را که خاک کپک‌زده دارند باید از منزل خارج کرد.
- پاک‌کردن سطوح آلوده به قارچ و کپک ـ مانند دیوار و پردۀ حمام، دست‌شویی، جاصابونی و سطل زباله ـ با محلول‌های سفیدکننده و ضدعفونی‌کننده، به ازبین‌بردن آن‌ها کمک می‌کند.
۶. دود سیگار
دود سیگار از مهمترین عوامل تشدید کننده آسم در کودکان است.
- کودک نباید در معرض دود سیگار و قلیان قرار بگیرد.
- والدین کودک مبتلا به آسم نباید سیگار و قلیان بکشند.
- از تماس کودک با دود چوب، سیگار، اسپند و اجاق‌های هیزمی خودداری شود.
- بخاری و اجاق مورداستفاده نباید نفت‌سوز باشند.
۷. آلودگی هوا
آلاینده‌های محیطی مانند دی‌اکسیدنیتروژن، اوزون و ذرات ریز معلق در هوا باعث وخامت آسم می‌شوند. ازاین‌رو کودکان در روزهای آلوده نباید بیرون بروند.
۸. بوهای تند مانند اسپری و عطر
از هر نوع بوی تند مانند شمع‌های معطر، ادکلن، مواد شویندۀ لباس، لوازم آرایش، رنگ، اسپری و رنگ مو، حشره‌کش‌ها، واکس، پودر تالک، خوشبوکننده‌های هوا، ذرات گچ در مدرسه، محلول‌های تمیزکننده و سفید‌کننده‌های کلردار باید دوری شود.
۹. سرماخوردگی
شایع‌ترین علت حمله‌های تحریک‌کنندۀ آسم سرماخوردگی است، که ویروس‌ها عامل به‌وجودآمدن آن هستند. این بیماری بیشتر در پاییز و زمستان شایع است. حدود ۸۰ درصد حملات آسم کودکان با سرماخوردگی یا آنفولانزا اتفاق می‌افتد.
- باید از تماس با افراد بیمار خودداری کرد.
- بهداشت دست‌ها باید رعایت شود.
- در ملاقات با فرد بیمار ماسک زده شود.
- واکسن آنفولانزا در فصل مناسب تزریق شود.
- می‌توان با خواب کافی، ورزش و تغذیۀ مناسب، که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند، از بروز سرماخوردگی‌های مکرر جلوگیری کرد.
۱۰. هوای سرد
یکی دیگر از عوامل تشدید کننده آسم در کودکان هوای سرد است. هوای سرد ممکن است مجاری هوایی را تحریک کند. تغییر شدید در دمای هوا، مانند بیرون‌رفتن از هوای گرم منزل به هوای سرد بیرون، ممکن است باعث حملۀ آسم شود.
- برای جلوگیری از بروز مشکل، می‌توان از اسپری سالبوتامول، قبل از بیرون‌رفتن در هوای سرد، استفاده کرد.
- پوشاندن دهان و بینی با شال‌گردن کمک می‌کند هوای ورودی به مجاری تنفسی گرم شود.
۱۱. ورزش
یکی از انواع آسم، آسم ورزشی است.
- ورزش‌کردن در هوای سرد و خشک در فرد مبتلا به آسم ممکن است باعث بروز حمله شود (یا فعالیت‌های شدید یا حمل بار سنگین).
- ورزش‌هایی مانند دویدن در هوای سرد، اسکی و هاکی روی یخ نیز مشکل‌ساز هستند.
- ابتلا به آسم کنترل‌شده مانعی برای ورزش کودک نیست و باید به کودک کمک کرد زندگی طبیعی داشته باشد.
- گرم‌کردن بدن یا نرمش باعث می‌شود آسم ناشی از ورزش کاهش یابد.
- شنا از بهترین ورزش‌ها برای کودک مبتلا به آسم است که به تقویت ریه‌ها کمک می‌کند.
- کلر موجود در استخر ممکن است محرک باشد؛ برای رفع این مشکل، قبل از شناکردن دو پاف اسپری سالبوتامول استفاده شود.
۱۲. غذاها
اغلب کودکان مبتلا به آسم به مواد حساسیت‌زایی مانند تخم‌مرغ، شیر یا آجیل حساسیت ندارند و این مواد نباید بی‌دلیل از رژیم غذایی آن‌ها حذف شود (مگر در صورت وجود حساسیت اثبات‌شده.)
- فقط باید از غذاهایی مثل سوسیس و کالباس، فست‌فود، چیپس و شکلات پرهیز کرد.
- مصرف بیشتر میوه‌ها مجاز است، فقط بهتر است خربزه، انگور، طالبی و بادمجان استفاده نشود.
این مقاله توسط دکتر مونا مشرف از متخصصین همکار با کودکت تالیف شده است.