شیوع بیماری کرونا چند هفته‌ای است همه را خانه‌نشین کرده و فرصت حضور در طبیعت بیرون از خانه را از همه گرفته است. این در حالی است که احتمالا شما و فرزندانتان هم، مثل افراد بسیار دیگر، ویتامین “ط” خونتان کم شده است و به تجربه و تعامل با طبیعت احساس نیاز می‌کنید. درست است که هر چه بتوانید به مناطق طبیعی کمتر دستکاری و کنترل شده (بکرتر) بروید، امکان ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با عناصر طبیعت را پیدا می‌کنید. با این حال، داشتن تجربه طبیعت الزاما به معنی بیرون رفتن از خانه نیست و در محیط خانه هم می‌توانید زمینه ارتباط با طبیعت و عناصر آن (آب و باد و خاک و آتش) را برای خود و کودکانتان فراهم کنید.
اما در وضعیت «خانه‌نشینی» این روزها، چگونه می‌توانید زمینه تجربه طبیعت را برای خود و کودکانتان فراهم کنید؟
در این مقاله کودکت، در پاسخ به این سؤال، به نمونه‌هایی اشاره می‌شود که با فراهم آوردن آن‌ها در محیط خانه می‌توانید حضور در طبیعت را تجربه کنید.
قبل از شروع، به این نکته مهم توجه کنید که تجربه هر یک از این نمونه‌ها نیازمند رعایت شرایط بهداشتی و ایمنی خاص هر یک از آن‌هاست.
۱. اگر در خانه حیاط دارید
- می‌توانید به همراه بچه‌ها در حیاط باغبانی کنید. خاکش را شخم بزنید، در آن گل و گیاه بکارید، گیاهان و درختان آن را هرس کنید یا آن‌ها را آبیاری کنید.
- اگر درختی در حیاط هست، بالا رفتن از آن یا حتی ساختن خانه درختی فعالیت‌های جذاب و مهیجی برای بچه‌هاست.
- همکاری و مشارکت با بچه‌ها در ساخت لانه‌ای برای پرندگان و نصب آن روی درخت نیز می‌تواند سبب شود پرنده‌های بیشتری به حیاطتان بیایند و به این ترتیب، به مشاهده پرندگان بیشتری مشغول شوید (پرنده‌نگری). ریختن تکه‌های نان یا برش‌های میوه مانند پرتقال یا سیب روی لبه پنجره یا بالکن هم می‌تواند موجب آمدن پرندگان شود.
۲. در فضای داخل آپارتمان
- تعویض خاک گلدان‌ها، کاشت گل یا سبزی خوردن و رسیدگی به آن‌ها در فضای داخل خانه یا بالکن از جمله تجربه‌های سرگرم‌کننده‌اند.
- اگر علاقه‌مند باشید این فعالیت را در قالب کتابخوانی مشارکتی انجام دهید، بهتر است نگاهی به کتاب گل‌های ختمی (انتشارات مبتکران) بیندازید. بعد از خواندن کتاب، می‌توانید در یک تشت باغچه خودتان را درست کنید. سنگ، نمد، پارچه و کاغذ رنگی هم ابزارهای دیگری برای این کارند.
- باز کردن پنجره، دیدن شکوفه درختان و پرواز پرندگان، استشمام شمیم بهاری و هوای بارانی و لمس نسیم صبح یا شامگاهی از پشت آن هم تجربه فرح‌بخش دیگری است.
- درست کردن سالاد میوه همراه با بچه‌ها نیز زمینه تجربه لمس میوه‌ها و بوییدن آن‌ها را برایتان فراهم می‌کند که به‌نوعی ارتباط با طبیعت محسوب می‌شود.
- گِل‌بازی هم فعالیت جذاب دیگری است که با انجام آن می‌توان ظرف‌ها و شکل‌های مختلف ساخت.
۳. اگر امکان رفتن به پشت بام را دارید
- دیدن آسمان و ابرها، طلوع و غروب خورشید یا دراز کشیدن روی پشت بام و دیدن ماه و ستارگان تجربه‌های هیجان‌انگیز دیگری‌اند که می‌توانید زمان‌های مشخصی از شبانه‌روز را به آن‌ها اختصاص دهید (البته با این امید که آلودگی هوا و محصور بودن در میان ساختمان‌های بلند مجاور مانع ایجاد نکند).
تجربه های نمادین طبیعت در خانه
در کنار این تجربه‌ها، دسته دیگری از تجربه‌ها هم هستند که در آن‌ها تماس فیزیکی و واقعی با طبیعت رخ نمی‌دهد، بلکه کودکان عناصر طبیعت را به شکل نمادین تجربه می‌کنند. نکته مهم این است که تجربه‌های نمادین می‌توانند زمینه تقویت تخیل و رؤیاپردازی بچه‌ها را فراهم کنند. به کمک این تجربه‌ها، آن‌ها می‌توانند در عالم خیال و فراتر از دیوارها و محدودیت‌ها سیر کنند و به اقلیم ایران و دیگر کشورها و مناطق طبیعی سفر کنند. رؤیاهایی که ممکن است در آینده دور یا نزدیک به دست همین بچه‌ها محقق شوند.
۱. خواندن کتاب داستان‌های مرتبط با طبیعت و سفر از جمله تجربه‌های نمادین است.
- برای نمونه، به کتاب آسمان همیشه آبی نیست (نشر علمی و فرهنگی) نگاهی بیندازید. حین خواندن این کتاب به همراه کودکان، می‌توانید پشت پنجره بروید و با تماشای آسمان، درباره چیزهایی که در آن می‌بینید حرف بزنید.
- در کنار این گفتگو، بچه‌ها می‌توانند آسمان و اجزای آن را روی کاغذ نقاشی کنند.
- درست کردن لیست وضعیت آب و هوا فعالیت پیشنهادی دیگری است که دقت بیشتر بچه‌ها به آب و هوای هر روز یکی از پیامدهای احتمالی آن است. کودکان می‌توانند، با نقاشی کردن آفتاب و باران و ابر و قرار دادن آن‌ها در ستون روزها، این لیست را تکمیل کنند.
- به علاوه، اگر با هم بادنما درست کنید، می‌توانید جزئیات بیشتری (جهت وزش باد) را به این لیست اضافه کنید.
- نمونه دیگر کتاب ما اینجا زندگی می‌کنیم (انتشارات پرتقال) است که در آن، با زبان ساده و تصاویر جذاب، اطلاعاتی درباره زمین و موجودات روی آن به خواننده داده شده است.
- می‌توانید این کتاب را همراه با کودکان بخوانید و درباره تصویرهای آن گفتگو کنید.
- همچنین، اگر کره زمین و/یا نقشه ایران (با جزئیات، اقوام و مکان‌های مختلف) در اختیار داشته باشید، می‌توانید بازی‌هایی هم ترتیب دهید. مثلا می‌توانید با استفاده از این وسایل بازی بگرد و پیدا کن را انجام دهید. نام کشورهای مختلف (از جمله ایران) را بگویید و از کودکتان بخواهید جای آن‌ها را روی کره پیدا کند. یا نقشه ایران (انتشارات نحل) را پهن کنید و مثلا بگویید: «یک سوارکار تنومند پیدا کن». سپس درباره نوع پوشش و لباس اقوام مختلف حرف بزنید.
۲. خواندن سفرنامه‌ها (در قالب داستان یا رمان) یا ورق زدن مجله‌های گردشگری و طبیعت‌گردی هم تجربه جالبی است.
- برای مثال، به کتاب‌های پسری که دور دنیا را رکاب زد (نشر اطراف) یا سفر با دوچرخه به آفریقا (انتشارات روزنه) نگاهی بیندازید.
- دیدن فیلم‌ها، انیمیشن‌ها یا مستندهای طبیعت نمونه‌های دیگری از تجربه نمادین را برای شما و کودکانتان فراهم می‌کند. مثلا مجموعه انیمیشن‌های Wild Kratts را ببینید که به زبان انگلیسی و درباره حیوانات است.
۳. اگر از سفرها و طبیعت‌گردی‌های قبلی‌تان عکس و فیلم دارید، شاید بد نباشد به اتفاق هم آن‌ها را ببینید و با مرور خاطرات، درباره تجربه‌هایی که پیش از این داشتید گفتگو کنید.
- خاطره‌بازی با عکس‌ها:
- «یادته اونجا چه کار می‌کردی؟ دیگه توی طبیعت می‌خوای چه کار کنی؟»
- در دفتر یا برگه‌ای، کارهایی را که می‌خواهید در طبیعت انجام دهید لیست یا نقاشی کنید. درست کردن آتش، بالا رفتن از درخت‌ها، جمع کردن سنگ و نگاه کردن با ذره‌بین یا دوربین می‌تواند بخشی از این فهرست باشد. فهرستی که مثلا برای سفر تابستان می‌خواهید انجامش دهید.
- کشیدن نقاشی یا ساخت دست‌سازه‌هایی از این عکس و فیلم‌ها همچون آلبوم یا کلیپ هم فعالیت جذاب دیگری است که احتمالا شما و کودکانتان را حسابی درگیر خواهد کرد.
۴. اختصاص دادن گوشه‌ای از اتاق کودک به طراحی و ساخت مشارکتی فضای طبیعی مورد علاقه او (مثل کلبه‌ای در جنگل یا قایقی در دریا) نیز می‌تواند تجربه نمادینی دیگر باشد. این فعالیت، اگر همراه با خواندن داستانی مرتبط انجام شود، معنادارتر خواهد بود.
- مثلا با هم عکس لانه پرنده‌ای را نگاه کنید و درباره اندازه و شکل لانه و چیزهایی که با آن‌ها لانه را درست می‌کنند حرف بزنید. همچنین، برای اینکه این فعالیت را به عید نوروز مرتبط کنید، می‌توانید لانه‌های کاموایی برای سفره هفت سین و گذاشتن تخم‌مرغ‌ها در آن‌ها بسازید.
- ابتدا با وجب کردن نخ کاموا را تکه‌تکه کنید (بهتر است کاموا از یک رنگ باشد). در کاسه‌ای، دو قاشق چسب چوب و یک قاشق آب ولرم بریزید و هم بزنید. سپس، ته لیوان یک‌بارمصرفی را کمی چرب کنید و نخ‌ها را یکی‌یکی در مایع چسب چوب بگذارید و با هر شکل و نظمی که می‌خواهید روی لیوان قرار دهید. بعد از یک روز، لیوان را از کاموا جدا کنید و لانه پرنده خود را در سفره هفت سین بگذارید. در نهایت، تخم‌مرغ‌های رنگی‌تان را در آن بچینید.
سخن پایانی
رفتن به جنگل‌های شمال، پیاده‌روی روی رمل‌های کویری یا کوهپیمایی در مسیرهای کوهستانی امکان ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با عنصرهای طبیعت را فراهم می‌کند. اما در زمان‌هایی مثل این روزها، که شرایط تجربه این محیطها فراهم نیست، چه جایگزین‌هایی برای آن می‌توانید داشته باشید؟
در این مقاله، به نمونه‌هایی از فرصت‌های ارتباط با طبیعت در محیط خانه اشاره شد. آیا شما نمونه‌های دیگری از این تجربه‌ها را در خانه برای خود و کودکتان فراهم کرده‌اید؟ چشم‌انداز نویسندگان این مقاله تکمیل این نوشته و انتشار ویرایش‌های بعدی آن است. اگر مایلید تجربه‌هایتان (با ذکر نام خودتان) به این متن اضافه شود، لطفا آن‌ها را با نویسنده مسئول متن (علی صفدری) در میان بگذارید.
همچنین، اگر درباره این نوشته نظری دارید، لطفا آن را برای نویسندگان این مقاله ارسال کنید. شنیدن بازخورد شما به غنای متن کمک می‌کند.
نویسندگان:
علی صفدری . تسهیلگر دوره‌های بوم‌گردی کودکان. مؤسسه آوای یگانگی
زینب ابوالحسنی . مادر، مربی کودک و تسهیلگر والدین
راه‌های ارتباطی با نویسنده مسئول:
اینستاگرام: @ali.safdarii
ایمیل: zesafdari@gmail.com