شبکه‌های اجتماعی از مفیدترین و جذاب‌ترین ابزارهای ارتباطی برای افراد در طیف‌های سنی مختلف‌اند. از راه این شبکه‌ها می‌توان آموخت، آموزش داد، خود را ابراز کرد و از تنهایی درآمد. اما باید دقت کرد که این شبکه‌ها ابزارند و مانند چاقو که می‌تواند کاربردهای مختلفی داشته باشد کاربری‌های گوناگون دارند و درصورت استفاده نادرست مشکلاتی در پی خواهند داشت. در این مقاله، اثرات شبکه های اجتماعی بر نوجوانان بررسی می‌شود.
| آنچه در این مقاله می‌خوانید: |
اثرات مثبت شبکه های اجتماعی بر نوجوانان
بیشتراوقات، در بررسی‌هایی که درباره شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود، اثرات منفی‌شان زیر نور صحنه می‌رود. اما در بررسی‌ها و مطالعات آگاهانه، باید جنبه‌های مثبت هر چیز هم رصد شود. اثرات مثبت شبکه‌های اجتماعی عبارت‌اند از:
- دنیای کنونی دنیای دیجیتالی است. زندگی در بخش‌های مختلف مانند برگزاری دورهمی و جشن ها، نیازمند استفاده از ابزارهای فناوری است. پس نسل جدید باید، برای گذران زندگی خود در آینده، کار کردن با تجهیزات و امکانات دنیای تازه را یاد بگیرد.
- استفاده از امکانات آموزشی شبکه‌های اجتماعی را نمی‌توان نادیده گرفت. البته فقط بحث یادگیری نیست. شبکه‌های جمعی باعث می‌شوند نوجوانان بستری خلاقانه برای بروز خویش هم در اختیار داشته باشند.
- شبکه‌های اجتماعی به نوجوانان کمک می‌کنند در زمینه‌های مختلف به گروه‌هایی از انسان‌ها متصل شوند که علاقه و دغدغه‌ای مشترک دارند.
- حضور در شبکه‌های اجتماعی و داشتن ارتباطات وسیع به نوجوانان کمک می‌کند حس هم‌دردی و همراهی با دیگران را بهتر یاد بگیرند. برای مثال، سازوکار این شبکه‌ها براساس نظر گذاشتن برای هم یا پسندیدن مطالب یکدیگر است. این‌ها یعنی تعامل و افزایش امکان هم‌دردی.
- امکان دوستی در شبکه‌های اجتماعی گسترده و فراتر از مکان و زمان است. درنتیجه، دوستی‌ها می‌توانند بلندمدت و جدی شوند.
- کمپین‌ها و هشتگ‌ها باعث می‌شوند نوجوانان اتحاد را تجربه کنند و زیستن در اجتماع و اثرگذاری‌شان را بفهمند.
- امکان برقراری ارتباط با آدم‌هایی در سراسر دنیا باعث می‌شود نوجوانان با فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف بیشتر آشنا شوند.
- شبکه‌های مجازی امکان برقراری ارتباط با دیگران و خودابرازی را برای نوجوانان درون‌گرا و خجالتی هم فراهم می‌کنند.
- شبکه‌های اجتماعی بستری پرسرعت برای آگاه کردن افراد نسبت به آخرین اخبار است. درنتیجه می‌تواند فرصتی برای اطلاع‌رسانی هم باشد.
اثرات منفی شبکه های اجتماعی بر نوجوانان
حال که از اثرات مثبت شبکه‌های اجتماعی بر زندگی نوجوانان گفته شد، خوب است که از ابعاد منفی‌اش هم گفته شود.
- شبکه‌های اجتماعی می‌توانند باعث اعتیاد شوند. اعتیاد به حضور در شبکه‌های اجتماعی به‌واسطه مکانیزم آن‌هاست. لایک‌ها و کامنت‌ها باعث ایجاد لذت می‌شوند و مغز برای کسب لذت دیدن آن‌ها در مسیر اعتیادگونه حضور قرار می‌گیرد.
- وقتی اعتیاد به حضور در شبکه‌های اجتماعی در نوجوانان شکل می‌گیرد، زمان زیادی را صرف وقت گذراندن در آن می‌کنند. چنین رفتاری می‌تواند شئون و بخش‌های مختلف زندگی‌شان را تحت تأثیر قرار دهد.
- محققان سعی کرده‌اند درباره تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر روان نوجوانان مطالعات متعددی داشته باشند. آن‌ها دریافته‌اند نوجوانانی که بیش از ۳ ساعت در روز را صرف استفاده از این شبکه‌ها می‌کنند دوبرابر نوجوانان دیگر در معرض خطر ابتلا به مشکلات روانی‌اند. ازجمله مشکلاتی که حضور زیاد در فضای مجازی به وجود می‌آورد باید به کم شدن ارتباطات واقعی نوجوان، امکان قرار گرفتن در معرض قلدری‌ها و آزار اینترنتی و شکل‌گیری مقایسه میان خود با دیگران اشاره کرد.
- بااینکه این روزها همه می‌دانند امکان دارد تصاویری که افراد از خود در صفحات مجازی‌شان به اشتراک می‌گذارند واقعی نباشد، اما بازهم به‌طور ناخودآگاه مقایسه‌هایی میان زندگی‌ها شکل می‌گیرد. کاربران شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه نوجوانان، تصویر ایدئال ارائه‌شده آدم‌ها را می‌بینند و غبطه می‌خورند. درنتیجه با مقایسه خود با آن‌ها احساسات بدی را در خود شکل می‌دهند.
- یکی از مشکلاتی که حضور زیاد نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی به همراه دارد یاد نگرفتن مهارت‌های ارتباطی حضوری، از جمله ارتباط موثر با والدین و دوستان است. تعامل فیزیکی در دنیای واقعی با ردوبدل کردن احساسات، زبان بدن و کشف خلق‌وخوی یکدیگر همراه است. حال‌آنکه چنین چیزی در فضای مجازی وجود ندارد.
- نوجوانان می‌توانند دچار مشکل دیگری هم شوند. گاهی شبکه‌های مجازی باعث می‌شوند افراد تمایل داشته باشند مدام اطلاعات خود را نسبت به اخبار، حرف‌وحدیث‌ها و آنچه میان آدم‌ها می‌گذرد به‌روز کنند. آن‌ها برای عقب نماندن از قافله به اعتیاد فضای مجازی دچار می‌شوند و مدام در این فضا قرار می‌گیرند. چنین رفتاری می‌تواند موجب افسردگی و استرس شود.
- گرفتن سلفی یا تلاش برای منتشر کردن محتوایی از خود باعث خودمحوری زیاد از حد نوجوانان یا مشکلات دیگری مانند خودشیفتگی هم می‌شود. ضمن اینکه آن‌ها، برای دریافت حس پذیرفته و تأیید شدن، خود را متصل به لایک‌ها و کامنت‌ها می‌کنند. این رفتار سالمی نخواهد بود.
- پُست کردن سلفی‌ها و گذاشتن تصاویر خود
- در صفحات مجازی می‌تواند عاملی برای حساس شدن بیش از حد نوجوانان درباره ظاهر و قیافه‌شان باشد. چنین چیزی هم مشکلات روانی زیادی را به وجود خواهد آورد.
- همیشه در هر بستری، استفاده‌های مخرب و نادرست هم صورت می‌گیرد. برخی افراد در فضای مجازی حاضرند که مترصد سوءاستفاده اخلاقی، مالی یا روانی از نوجوانان‌اند. خطر چنین افرادی را هم نمی‌توان کوچک شمرد.
نقش والدین در استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی
والدین برای کنترل و مدیریت اثرات شبکه های اجتماعی بر نوجوانانباید چه کنند؟ آن‌ها چطور می‌توانند فرزندشان را در مسیر درست حضور در شبکه‌های اجتماعی هدایت کنند:
- بهتر است والدین برای حضور نوجوانان در فضای اینترنت حد و مرزی تعیین کنند. برای مثال، لازم است زمانی خاص برای استفاده در نظر گرفته شود. نوجوان نباید از حدی بیشتر به‌سراغ موبایل و اینترنت برود.
- والدین با ترتیب دادن برنامه‌های شاد، بهره‌ور و مفرح در جهان واقعی می‌توانند از حضور مداوم نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی خودداری کنند. برنامه‌هایی مانند پیک‌نیک‌های خانوادگی بسیار جذاب‌اند.
- آشنا کردن کودکان با پلتفرم‌های مجازی آموزنده. والدین می‌توانند فضاهای مفید یادگیری، تفریحی و ورزشی را در سطح شبکه‌های مجازی شناسایی و به فرزندان خود معرفی کنند.
- بررسی کردن محتوای مورداستفاده نوجوان در فضای اینترنت هم ضروری است. والدین باید بدانند فرزندشان مشغول به استفاده از چه محتوایی است و با حضورشان از آسیب‌های این فضا برای فرزندشان کم کنند.
- والدین باید برای نوجوانان جا بیندازند که داشتن تعداد زیادی دوست در اینترنت به معنای خاص بودن آن‌ها نیست. و اینکه، به قول نوجوانان، «باحال بودن» با تعداد دنبال‌کنندگان ارتباط جدی ندارد.
کلام آخر
تربیت درست فرزندان برای حضور در شبکه‌های اجتماعی ضرورتی است که والدین امروزی باید در نظر بگیرند. بی‌توجهی دراین‌زمینه می‌تواند مشکلات عدیده‌ای برای نوجوانان به وجود بیاورد که بر ابعاد مختلف زندگی‌شان اثرات نامطلوب می‌گذارد.