والدین برای رشد گفتار و زبان کودکان و به طور کلی مهارت‌های زبان بیانی در آنها کارهای زیادی می‌توانند انجام دهند که این کار با فراهم کردن محیطی سرشار از فرصت‌های رشد زبان تحقق می‌یابد.
هنگامی که صحبت می‌کنید، کودکان را هم در مکالمه شرکت دهید، حتی اگر آنها هنوز قادر به صحبت کردن نیستند. کودکان خیلی زود یاد می‌گیرند چطور با مکالمه با دنیای پیرامون خود ارتباط برقرار کنند و روی آن تاثیر بگذارند.
فراموش نکنید که تعامل بین همسالان نیز در رشد زبان بسیار مؤثر است. خصوصا در گروه‌هایی که بچه‌ها سنین مختلف دارند.
به یاد داشته باشید که والدین منبع اصلی رشد زبان کودک هستند. کودکان از یکدیگر بیشتر یاد می‌گیرند اما پدر و مادر منابع اصلی مکالمه با کودک محسوب می‌شوند.
البته این موضوع را در نظر داشته باشید که زبان یا لهجه هر کودک، در قالب سیستمی معتبر برای برقراری ارتباط، باارزش و محترم است. این زبان هویت خانواده و جامعه کودک را منعکس می‌کند. پس می‌توانید تمرینات پرورش زبان را به گویش و لهجه یا زبان خودتان با کودک اجرا کنید.
در ادامه مقاله، به مجموعه‌ای از فعالیت‌های ساده اشاره خواهد شد که می‌توانند برای والدین و سایر مراقبان کودک مفید باشند. این فعالیت‌ها به تفکیک سن معرفی شده‌اند.
رشد گفتار و زبان کودکان از آغاز تولد تا 2 سالگی
- تلاش‌های کودکتان را در برقرای ارتباط با این کارها تقویت کنید: با او تماس چشمی داشته باشید، با گفتار پاسخ دهید، صداسازی‌هایش را با الگو و تاکید متفاوت تقلید کنید. مثلا زیر و بمی صدایتان را برای نشان دادن حالت پرسشی افزایش دهید.
- خنده و حالت چهره‌ای کودکتان را تقلید کنید.
- با او بازی‌های ساده‌ای مانند “دالی موشه”، “لی لی حوضک”، “اتل متل” و “کلاغ پر” انجام دهید.
- همانطور که به کودکتان غذا می‌دهید، او را حمام می‌کنید یا به او لباس می‌پوشانید، با او صحبت کنید. درباره اینکه چه کاری انجام می‌دهید، به کجا می‌خواهید بروید، چه کسی یا چه چیزی را خواهید دید با او صحبت کنید. (مثلا بگویید: “من دارم لباس دختر گلم رو می‌پوشونم. دخترم خوابیده روی زمین”).
- کارهایی که خودش انجام می‌دهد، احساساتی که دارد و چیزهایی را که می‌شنود برایش توصیف کنید. مثلا بگویید: “هورا ما خوشحالیم، دست‌دستی می‌کنیم!” یا “اوخ! دستت سوخت، دردت اومد!” یا “ماشین می‌گه بیب بیب، گاوه می‌گه ماما”.
- حین حرف زدن، از اشارات و حرکات بدن استفاده کنید. مثلا برای خداحافظی دست خود را تکان دهید و همزمان بگویید: “بای‌بای، خداحافظ”.
- کلماتی را که کودکتان به کار می‌برد توسعه دهید. مثلا اگر کودک فقط می‌گوید “نی نی”، به او بگویید: “آره این نی‌نیه! نی‌نی کجاست؟ اینجاست. روی تخت خوابیده!”.
- برای کودکتان داستان بخوانید. گاهی خواندن داستان می‌تواند توصیف تصاویر کتاب باشد، بدون آنکه کلمات و داستان نوشته‌شده را بخوانید. در ابتدا، کتاب‌هایی را انتخاب کنید که تصاویر رنگی بزرگ داشته و جزییات زیادی نداشته باشد. در 2 سالگی، از کودک سؤال کنید “این چیه؟” و او را تشویق کنید تا موارد آشنا را نام ببرد و به آنها اشاره کند.
رشد گفتار و زبان کودکان از 2 تا 4 سالگی
- از گفتار واضح و ساده استفاده کنید تا الگوی مناسبی برای کودکتان فراهم کنید.
- آنچه کودکتان می‌گوید تکرار کنید تا نشان دهید متوجه صحبتش می‌شوید. به آنچه می‌گوید چیزی را اضافه کنید یا تغییرش دهید، مثلا: “شربت می‌خوای؟ من شربت دارم. من شربت آلبالو دارم. شربت آلبالو می‌خوای؟”.
- کتابچه‌ای درست کنید و در آن عکس چیزهای مورد علاقه یا آشنای کودکتان را ببرید و بچسبانید. آنها را دسته‌بندی کنید، مثلا خوراکی‌ها، وسایل نقلیه، حیوانات، میوه‌ها. تصاویر نادرستی را هم درست کنید. مثلا عکس یک کودک را بچسبانید که به جای پاهایش چرخ دارد یا عکس یک یخچال که داخل آن یک ماشین هست. بعد درباره اینکه چه چیزهایی در تصویر درست نیست با کودک خود گفتگو کنید.
- درباره واژه‌ها صحبت کنید. مثلا اعضای بدن را نام ببرید و عملکرد آنها را توضیح دهید. “این بینی منه. من با بینی گل بو می‌کنم. شکلات بو می‌کنم. صابون بو می‌کنم”.
- او را تشویق کنید که پیام‌های ساده شما را به بقیه اعضای خانواده برساند (مثلا: “به بابا بگو سینی رو به مامان بده”).
- اشیای آشنا را در یک ظرف قرار دهید. از کودک بخواهید یکی‌یکی آنها را دربیاورد و نام و کاربرد آنها را بگوید. مثلا: “این لیوان منه. من با لیوان آب می‌خورم” یا “این توپ منه! من اون رو بالا می‌ندازم و با اون بازی می‌کنم”.
- عکس‌های افراد خانواده و مکان‌های آشنا را به او نشان دهید و درباره اینکه چه افرادی در عکس هستند و چه اتفاقی افتاده صحبت کنید یا یک داستان جدید درباره آنها بسازید.
- سؤالاتی بپرسید که نیاز به انتخاب کردن داشته باشد. مثلا: “سیب می‌خوای یا پرتقال؟ بلوز قرمزت رو می‌خوای بپوشی یا آبیه؟”.
- برای کودک شعرهای ساده بخوانید. یادگیری ترانه‌ها و شعرهای جدید کمک می‌کند که کودک کلمات جدید بیاموزد و ایده‌پردازی و توانایی بیان کلمات او پیشرفت کند.
4 تا 6 سالگی
- بعد از صحبت‌هایتان مکث کنید. این کار به کودک فرصت ادامه دادن مکالمه را می‌دهد.
- زمانی که کودکتان شروع به صحبت می‌کند، تمام توجهتان را به او بدهید.
- به گسترش واژگان کودکتان بپردازید. کلمات جدید و معنی آنها را برایش بگویید یا کلمات را در موقعیت‌های مناسب به کار ببرید. می‌توانید از لحن اغراق‌آمیز و خنده‌دار هم استفاده کنید.
- درباره روابط فضایی (اول، وسط، آخر، راست، چپ) و مخالف‌ها (پایین، بالا؛ روشن، خاموش) با کودک گفتگو کنید و چگونگی تضاد آنها را برای کودک توضیح دهید و به طور عملی نشان دهید و از او نیز بپرسید.
- بازی کلمه‌یابی یا چیستان انجام دهید. کودک را راهنمایی کنید و از او بخواهید آنچه را که شما توصیف کرده‌اید حدس بزند. مثلا: “اون چیه که سرده، شیرینه، من توت‌فرنگیش رو دوست دارم؟ (بستنی)”.
- لطیفه‌های ساده و کوتاه برایش تعریف کنید و از او بخواهید آنها را برای دیگران تعریف کند.
- به کودکتان کمک کنید از دستورات دو و سه مرحله‌ای پیروی کند، مثلا: “به اتاق برو، در کمد کوچیکه رو باز کن و کتاب … رو برای من بیار”.
- هنگام خرید از سوپرمارکت، در این باره صحبت کنید که چه چیزهایی می‌خواهید بخرید. با آنها قرار است چه غذایی درست کنید و به چه مقدار پول نیاز دارید. درباره اندازه (کوچک یا بزرگ)، شکل (دراز، گرد، مربع) و وزن (سنگین یا سبک) بسته‌ها صحبت کنید.
- کودکتان را تشویق کنید تا شما را هدایت کند. وقتی کودکتان درباره چگونگی ساخت یک برج با آجرها توضیح می‌دهد، از دستوراتش پیروی کنید.
- از فعالیت‌های روزمره کمک بگیرید. برای مثال، زمانی که در آشپزخانه هستید، از کودکتان بخواهید لوازم مورد نیاز را نام ببرد. درباره غذاها، رنگ، بافت و مزه‌شان صحبت کنید. اینکه غذاها از کجا می‌آیند؟ چه غذایی دوست دارد؟ چه غذایی دوست ندارد؟ روی استفاده از حروف اضافه تاکید کنید، مثلا از او بخواهید دستمال سفره را روی میز یا زیر قاشق یا توی کشو قرار دهد.
در انتها، توصیه می‌شود در طول روز یک تا دو نوبت را به بازی تک‌به‌تک با کودک اختصاص دهید. حین بازی، درباره اسباب‌بازی‌هایی که استفاده می‌کنید و بازی‌هایی که انجام می‌دهید حرف بزنید. اجازه دهید کودک بازی را هدایت کند، چون باعث می‌شود فعالیت‌هایی انجام دهید که کودک دوست دارد. فراموش نکنید که هدف لذت است و بس.
فرصت‌های روز را برای صحبت کردن با کودک خود غنیمت بدانید و در هیچ زمانی از صحبت با کودک دریغ نکنید. اجازه دهید محیط زبانی کودکتان تا جای ممکن از طرف شما غنی و پربار باشد تا به رشد گفتار و زبان کودکان هر چه بیشتر کمک کند.