والدینی که کودک مبتلا به اوتیسم دارند معمولا حد غیرعادی از میزان اضطراب را در کودکان خود مشاهده می‌کنند. این کودکان حد زیادی از اضطراب و تشویش را تجربه می‌کنند. اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم آن‌قدر زیاد است که گفته می‌شود اوتیسم و اضطراب دو همسایه دیوار به دیوار هستند. دلایل اضطراب بسیار متنوع است و این دلایل گاهی چندان مشخص نیست. به همین دلیل والدین و کسانی که از کودک مراقبت می‌کنند دقیقا نمی‌دانند که چگونه باید با این مشکل فرزندشان مقابله کنند.
مشکلات اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم چگونه بروز پیدا می‌کند؟
کودکان اوتیسم نمی‌توانند درباره نگرانی‌ها و احساسات خود به درستی صحبت کنند. کودکان اوتیستیک در درک دنیای اطراف خود مشکل دارند به ویژه وقتی پای درک قوانین اجتماعی به میان می‌آید. بنابراین در صورت تجربه اضطراب، رفتارهایی از قرار زیر پیش می‌آید:
- اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم به شکل کج‌خلقی خود را نشان می‌دهد. این کج‌خلقی که از اضطراب نشات می‌گیرد، به حالت آسیب‌پذیری امنیتی در کودک ظاهر می‌شود. خشم و پرخاشگری هم از سایر نتایج اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم است.
- انزوا هم می‌تواند نتیجه دیگری از اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم باشد؛ به شکلی که از هر گونه تعاملی با سایرین اجتناب و دوری می‌کنند.
- پریشانی و حمله فیزیکی به دیگران، اشیا و ضربه زدن به خود هم می‌تواند از نتایج اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم باشد.
علت ایجاد اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم چیست؟
همه ما درصدی از اضطراب را در موقعیت‌های مختلف تجربه می‌کنیم. اما نشانه‌های اضطراب در افراد معمولی به شکلی مشابه و مشترک همچون ترس، وحشت‌زدگی، افزایش ضربان قلب، عرق کردن، حالت تهوع، گیجی، ناتوانی در تصمیم‌گیری، کاهش اعتماد به نفس و رفتارهای وسواس‌گونه نمود پیدا می‌کند. این عوارض ناخوشایند هستند و اخلاق، سطح انرژی و رفتار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. حال تصور کنید که برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم این عوارض را هر روز تجربه می‌کنند. علت ایجاد اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم را می‌توان در موارد زیر جستجو کرد:
- ملاقات با غریبه‌ها
- صحبت کردن طولانی بدون استفاده از حرکات بدنی و نشانه‌ها
- دادن انتخاب‌ها و دستور‌العمل‌های فراوان به کودک مبتلا به اوتیسم
- ناتوانی در رفع نیازها
- تغییر روندهای تکراری و ثابت
- تجربه کردن محیط‌ها و فعالیت‌های تازه
- تجربه احساسات ناخوشایند. این مورد به شدت آزاردهنده است؛ زیرا کودکان در نقاط مختلف طیف اوتیسم نسبت به صداها، بوها و نورها حساسیت بیشتری دارند. مثلا صدای سگ، خشک‌کن در سرویس بهداشتی، شلوغی جمعیت، مکان‌های پرازدحام یا نور شدید.
- تغییر یک فعالیت به فعالیتی دیگر
- رفتن نزد پزشک، دندان‌پزشک و آرایشگر
با این وجود اصلا جای تعجبی وجود ندارد که کودکان اوتیسم، سطح بالایی از اضطراب را تجربه می‌کنند. اضطراب باعث پرخاشگری کودکان می‌شود و شیوه ابراز عواقب این اضطراب برای کودکان مبتلا به اوتیسم با دشواری توام است. زیرا کودکان اوتیسم به تکرار و فعالیت‌های تکراری علاقه‌مند هستند و آنچه عادت‌های آنها را برهم می‌زند باعث می‌شود تا در مواجهه با شرایط جدید دچار سطح بالایی از اضطراب بشوند.
چگونه باید از اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم کاست؟
در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها مختلفی که صورت می‌دهید یا تغییراتی که در روندهای معمول زندگی کودک ایجاد می‌کنید حتما به سطح و میزان اضطرابی که تجربه می‌کند، دقت داشته باشید. موارد زیر را در نظر بگیرید:
- با کودک هم دردی کنید. کافی است خود را جای او بگذارید و احساس کنید که اضطراب چگونه روی شما اثر می‌گذارد.
- آرام باشید و از لحن صدایی آرامش‌بخش استفاده کنید. وقتی شما دچار تشویش و اضطراب باشید، مشکل کودک هم بیشتر خواهد شد.
- با در نظر گرفتن عادت‌ها و روند رفتاری کودک به طور روزانه می‌توانید بهتر واکنش‌های بعدی او را پیش‌بینی کنید.
- برنامه‌های مختلف را با نظمی خاص برای کودک پیاده کنید. اگر قرار است در روند اجرای برنامه‌های مختلف روزانه تغییری ایجاد بشود، حتما کودک را آماده کنید.
- با استفاده از هشدارهای بصری به کودک تغییرات احتمالی در روند برنامه‌های مختلف را اطلاع بدهید.
- بین انجام کارهای مختلف همیشه وقفه‌ای بدهید. مثلا اگر کودک را به دستشویی ببرید و بلافاصله برایش مسواک بزنید، این فشردگی کمی دشوار است و کودک اوتیستیک را دچار اضطراب می‌کند.
- در هر بار فقط یک چیز را به کودک خود آموزش بدهید و او را مضطرب و سرگردان نکنید.
- برای هضم اطلاعات جدید به فرزند خود زمان بدهید.
- اسباب‌بازی‌هایی که اضطراب و تنش را کم می‌کنند، مانند خمیربازی یا اسپینر، در اختیار کودک خود قرار بدهید.
- به کودک روشی غیرکلامی برای ابراز احساساتش نشان بدهید. مثلا از کارت قرمز برای بیان مشکل و ناراحتی و از کارت سبز برای اعلام وضعیت مطلوب استفاده کنید یا می‌توانید از حرکات دست و صورت هم بهره ببرید. اگر کودکتان می‌تواند اعداد را درک کند، از او بخواهید برای بیان حالات خود از شماره‌های مختلف استفاده کند. مثلا: ۱: آرام، ۲: خوشحال، ۳: نگران، ۴: خیلی مضطرب، ۵: به شدت مضطرب و مشوش.
- وقتی کارها و فعالیت‌های مختلف باعث خستگی و تشویش کودک می‌شود، کار را متوقف کنید و به او زمان بدهید.
- وقتی کودک مشوش است، مکانی امن و آرم مانند اتاق خواب برای او فراهم کنید.
- بعضی از کودکان به مکان‌های بسته‌تری مانند خانه چادری را برای کسب آرامش نیاز دارند. می‌توانید خانه‌چادری را در هال یا پذیرایی قرار بدهید.
- برخی از کودکان هم در حال تشویش دوست دارند که فشرده بشوند. مثلا استفاده از جلیقه‌های مخصوص که به بدن می‌چسبند و متخصصان کاردرمانی استفاده از آنها را توصیه می‌کنند یا آنها را زیر کوسن و پتو بخوابانید.
- روشی که کودکان برای آرام کردن خود استفاده می‌کنند، احتمالا کمی عجیب است و تحمل آن برای اطرافیان تا حدودی سخت خواهد بود. مثلا ممکن است کودک برای آرام کردن خود، مدام تکان تکان بخورد یا چیزی را زمزمه کند. در هر حال باید این واکنش‌ها را تحمل کنید.
- کودک خود را برای تطبیق با قواعد اجتماعی آماده کنید. استفاده از آموزش‌های تصویری یا توضیح قوانین در قالب داستان بسیار مفید خواهد بود.
- سعی کنید اطلاعات خود را درباره اوتیسم تا جایی که ممکن است زیاد و زیادتر کنید. شما باید بتوانید جهان را از چشم کودک خود ببینید.
تجربه شما در برخورد با کودکان اوتیستیک چیست؟ شما در برخورد با اضطراب کودکان مبتلا به اوتیسم چه کاری انجام‌می‌دهید؟ تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.