کاردرمانی کودکان چیست و برای چه اختلالات و مشکلاتی بکار می رود؟

اگر کودک شما مشکل جسمی یا ذهنی داشته و در انجام کارهای روزمره خود دچار مشکل است، کاردرمانی می‌تواند با مداخله زودهنگام مشکل را برطرف کرده و کمک حال والدین و کودکان باشد. کاردرمانی رشته تحصیلی دانشگاهی است که از فعالیت و تمرین درمانی به عنوان ابزاری برای درمان استفاده می‌کند و به کمک کودکان ناتوانی می‌شتابد که در انجام وظایف ساده روزانه خود مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، نواختن موسیقی و انجام تکالیف مدرسه دچار مشکل هستند. این رشته علوم پزشکی به اشکال متنوع به کودکان (حتی پیش از ورود آنها به مدرسه)، خدمات ارائه می‌دهد.

کاردرمانگران از روش‌های خلاقانه مبتنی بر شواهد علمی بهره می‌گیرند تا به کودکان در امر یادگیری کمک کرده و تا حد امکان آنها را متناسب با مشکلی که دارند، مستقل بار بیاورند. آنها همچنین کودکان را در مهد های کودک و مراکز پیش دبستانی به جهت نیاز به دریافت خدمات کاردرمانی مورد ارزیابی قرار داده و در طی فرایند انتقال کودک از مهد کودک به پیش دبستان و مدرسه همراه و یاور او هستند. اگر کودک پیشتر توسط کاردرمانگر ویزیت نشده باشد، مربی مهد کودک می‌تواند با مشاهده مشکل کودک در یکی از موارد ذیل، به والدین توصیه کند که برای ارزیابی به یک کاردرمانگر مراجعه کنند:
• مداد در دست گرفتن برای رسم شکل یا نوشتن حروف
• استفاده از ابزار مدرسه مانند چسب یا قیچی
• پیروی از دستورالعمل‌ها و مقررات مدرسه و کلاس

بیشتر بخوانید: ناتوانی یادگیری یا اختلالات یادگیری در کودکان چیست؟

انواع خدمات کاردرمانی

خدمات کاردرمانی بسته به اینکه در چه شرایط و محیطی ارائه می‌شود، اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند. کاردرمانی در مدرسه، به دانش آموزان در ایجاد و پرورش مهارت‌های مورد نیاز برای انجام تکالیف مدرسه، کمک فراوانی می‌کند. کاردرمانگرانی که در کلینیک به درمان کودکان مشغول هستند، علاوه بر مشکلات تحصیلی و آموزشی، نیازها و اهداف جامعتری را پیگیری می‌کنند.

کاردرمانی در مدارس

در مدارس، کاردرمانی روی عملکرد و مشارکت دانش آموزان تمرکز می‌کند. رسالت کاردرمانی در مدارس عبارتند از کمک به دانش آموزان برای پرورش استعداد تحصیلی شان، دستیابی به اهداف در نظر گرفته شده در برنامه آموزشی آنها و مشارکت کامل در محیط مدرسه. از این رو، کاردرمانگران روی دستخط، توانایی حل مسئله دانش آموزان، شناخت محیط مدرسه و سازش با آن، و همکاری کودکان با معلمان و متخصصین به منظور یادگیری رفتارهای متنوع در محیط‌های گوناگون، کار می‌کنند.

از نمونه مداخلات کاردرمانی در محیط مدرسه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• مشاوره در امور کلاس‌های درسی
• ایجاد محیطهای یادگیری با حداقل عوامل بصری که موجب حواس پرتی می‌گردند
• نشاندن ترجیحی بعضی از دانش آموزان در موقعیت‌های خاصی از کلاس
• تطابق در صندلی‌های کلاس به نحویکه به دانش آموز دارای مشکل جسمی اجازه دهد درحالیکه نشسته بتواند در محیط کلاس جابجا شود.
• درمان فردی یا گروهی دانش آموزان به جهت ارتقاء مهارتهای بینایی-حرکتی (به عنوان مثال آموزش نوشتن حروف از طریق یک برنامه سازمان یافته آموزش دست خط یا از طریق پیروی از آموزه های اپلیکیشن نصب شده روی تبلت).
• نوشتن با روش‌های جایگزین به عنوان مثال تایپ کردن با یک دست در دانش آموزان با ناتوانایی‌های خاص (مانند فلج مغزی، آرتریت نوجوانی و قطع عضو)
• تجویز وسایل تطابقی و کمکی مانند وسیله کمکی گرفتن مداد در دست (pencil grip) و استفاده از قاشق سنگین برای بهبود حرکات ظریف انگشتان دست.

بیشتر بخوانید: نشانه اختلالات یادگیری را از دوران مهد کودک جدی بگیرید

  یکی از مواردی که کاردرمانگر مدرسه مورد ارزیابی و درمان قرار می‌دهند، اختلالات پردازش حسی است که خود زمینه ساز بروز مشکل در توجه و تمرکز، هماهنگی چشم و دست، و کنترل هیجانات کودک است. در دانش آموزی که دچار اختلال پردازش حسی است، خطر بروز مشکلات تحصیلی و انزوای اجتماعی افزایش پیدا می کند.

به عنوان مثال، دانش آموزی که به راحتی نظرش جلب اتیکت لباس یا درز جوراب می شود، یا به راحتی دچار حواس پرتی می‌گردد، یا به خاطر سر و صدای توی رستوران یا زمین بازی برآشفته می شود، برای یادگیری یا بازی از آمادگی کامل برخوردار نیست.

اگر والدین یا معلمین به این موضوع مشکوک شوند که کودک در یکی از زمینه های ادراک بینائی، پردازش حسی و یا مهارتهای حرکتی ظریف انگشتان دست (که با انجام تکالیف و وظایف درون مدرسه ارتباط دارند) دچار مشکل است، باید او را به کاردرمانگر برای ارزیابی بیشتر ارجاع  دهند. کاردرمانی یکی از رشته های توانبخشی است که فارغ التحصیلان آن حتما مدرک دانشگاهی دارند.

این افراد پس از فارغ التحصیلی برای تاسیس کلینیک عضو سازمان نظام پزشکی شده و دارای شماره و کارت نظام پزشکی هستند. بنابراین در مراجعه به افرادی که ادعا می‌کنند کاردرمانگر هستند، حتما باید از عضویت آنها در سازمان نظام پزشکی و یا مجوز مطب آنها اطمینان حاصل نمود تا بدین وسیله دست افراد سود جو کوتاه شده و احتمال سو استفاده آنها از خانواده ها و مراجعین مرتفع گردد.

کاردرمانی در کلینیک

درمان در کلینیک‌های کاردرمانی بر افزایش توانمندی‌های کودک برای انجام امور روزمره اش تمرکز دارد. کاردرمانی لزوما مربوط به انجام فعالیتهای مربوط به مدرسه نیست. کاردرمانی در کلینیک بر رشد و توسعه قابلیتهای حرکتی-بینائی، پردازش حسی و شناختی (هوشی) مورد نیاز کودک و نوجوان برای انجام مهارتهای زندگی روزمره (فعالیت‌هائی مثل منچ بازی، دوچرخه سواری، خوردن غذا در اشکال متنوع و حضور در اجتماع) متمرکز می‌شود.

بیشتر بخوانید: کاردرمانی کودکان تا چه اندازه در بهبود اختلالات رشدی و حرکتی آنها موثر است؟

بطور معمول کلینیک‌های کاردرمانی به نحوی تجهیز شده‌اند که کودک در آنجا می تواند بپرد، تاب بخورد، بچرخد و روی تشک‌های ابری خودش را پرت کند. این قبیل فعالیت‌ها که کاردرمانگر آنها را با خلاقیت و به شکل هدفمند طراحی می کند، از یک سو با ایجاد تحریکات حسی مناسب با یک روش درمانی کنترل شده، نیاز حسی کودک را برطرف کرده و از سویی دیگر به کودک این فرصت را می‌دهد که در فعالیت‌هایی درگیر شود که هماهنگی چشم و دست او را افزایش می‌دهد (به عنوان مثال فعالیتی مثل پرتاب کردن و گرفتن توپ)‌.

دکتر وحید بیاتی، کاردرمانگر، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اهواز