فشار خون بالا امروزه به یک مشکل شایع در میان افراد تبدیل شده است، اما اگر فردی که مبتلا به فشار خون بالاست، تصمیم به باردار شدن بگیرد وضعیت چگونه است؟ واقعیت این است که فشار خون بالا در دوران حاملگی، می‌تواند سلامتی شما و کودکتان را به خطر بیندازد. بنابراین نباید فشارخون بالا را نادیده بگیرید. در این مقاله از کودکت قصد داریم در مورد فشار خون بالا در بارداری و عوارض و پیامدهای آن صحبت کنیم و کارهایی که می‌توانید برای سلامت خود و کودکتان انجام دهید را توضیح دهیم.
در چه صورتی گفته می‌شود فشار خون یک فرد بالا است؟
پزشکان از دو عدد برای اندازه‌گیری فشار خون استفاده می‌کنند. عدد بزرگتر، به نام فشار خون سیستولیک و عدد کوچکتر، به نام فشار دیاستولیک شناخته می‌شوند. واحد اندازه‌گیری فشار نیز میلی متر جیوه است که به صورت mmHg نشان داده می‌شود.
فشار خون طبیعی و سالم، کمتر از ۱۲۰ بر روی ۸۰ میلی متر جیوه است و به طور کلی اگر با دو بار اندازه‌گیری در فاصله‌ی دست کم چهار ساعت، فشار سیستولیک مقدار ۱۴۰ میلی متر جیوه یا بالاتر یا فشار دیاستولیک مقدار ۹۰ میلی متر جیوه یا بالاتر را نشان دهند، گفته می‌شود که فشار خون فرد بالا است.
چه عواملی باعث ایجاد فشار خون بالا در بارداری می‌شوند؟
نزدیک به ۲۰٪ خانم‌ها از عارضه‌ی فشار خون بالا رنج می‌برند. ممکن است فشار خون شما مربوط به قبل از دوران حاملگی بالا بوده باشد، یا اینکه برای نخستین بار پرفشاری خون را در زمان بارداری، تجربه کنید.
در واقع، پزشکان همیشه نمی‌توانند علت فشار خون بالا را مشخص کنند، اما این نکته قطعی است که هر خانمی ممکن است در هر زمانی از هر کدام از بارداری‌های خود، با فشار خون بالا درگیر شود. با این حال، عواملی هستند که در صورت وجود، خطر بالا رفتن فشار خون فرد در دوران بارداری را بیشتر می‌کنند:
- بارداری اول
- چاقی
- حاملگی در سنین نوجوانی
- سن بالاتر از ۴۰ سال
- داشتن بیماری کلیوی
- ابتلا به بیماری قلبی
- ابتلا به دیابت یا دیابت بارداری
- حامله بودن دو قلو یا چند قلو
- داشتن فشار خون بالا در بارداری‌های پیشین
- ابتلا به پره اکلامپسی در بارداری‌های دیگر
- سیگار کشیدن
فشار خون بالا باعث بروز چه علائمی در فرد می‌شود؟
فشار خون بالا، یک بیماری خاموش محسوب می‌شود، چرا که بیشتر افراد تا زمانی که فشار خون خود را به هر دلیلی اندازه نگیرند، متوجه وجود آن نمی‌شوند. بنابراین، بهترین راه برای فهمیدن اینکه آیا به این عارضه مبتلا هستید یا خیر، مراجعه به پزشک و چک کردن فشار خون است.
زمانی که باردار میشوید، پزشک فشار خون شما را در اولین مراجعه و در تمام ویزیت‌های بعدی اندازه می‌گیرد. اگر حدس می‌زنید که دچار پرفشاری خون هستید، پزشک پیش از تشخیص این عارضه، فشار خون شما را مجددا چک خواهد کرد. به خاطر داشته باشید که برای تایید فشار خون بالا در بارداری، اندازه‌گیری باید دو بار و با فاصله‌ی حداقل چهار ساعت، انجام شود.
مواردی که در ادامه به آنها اشاره می‌شود، معمولا همراه با فشار خون بالا بروز می‌یابند، اما ممکن است علائم بیماری‌های دیگر نیز باشند:
- سردرد
- خون دماغ شدن
- تنگی نفس
- تغییرات در بینایی
- سرخ شدن یا التهاب صورت
- از دست دادن هماهنگی و تعادل بدن
اگر در دوران بارداری، با هر کدام از علائم گفته شده مواجه شدید، حتما پزشک خود را در جریان بگذارید.
انواع اختلالات فشار خون در دوران بارداری
فشار خون بالا در بارداری عارضه‌ای است که خانم‌ها را به طرق مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهد. ممکن است شما قبل از باردار شدن، فشار خون خود را کنترل کرده باشید یا اینکه این اتفاق در دوران بارداری افتاده باشد و تا زمان زایمان به صورت مداوم بدتر شود. اثر فشار خون بالا در بارداری بر روی شما و کودکتان و روش مقابله با آن، به نوع پرفشاری خون بستگی دارد.
فشار خون مزمن
فشار خون مزمن به معنی بالا بودن فشار خون در مدت زمان طولانی است و حالتی نیست که شما به دلیل بارداری با آن مواجه شده باشید. شما به فشار خون مزمن مبتلا هستید اگر:
- پیش از باردار شدن دچار فشار خون بالا بوده باشید.
- قبل از هفته بیستم بارداری به فشار خون بالا مبتلا شوید.
- پرفشاری خون شما تا ۱۲ هفته یا بیشتر از تولد کودک، ادامه پیدا کند.
فشار خون بارداری
این نوع فشار خون ممکن است مستقیما با بارداری شما در ارتباط باشد. شما به فشار خون حاملگی مبتلا هستید اگر:
- پیش از بارداری با فشار خون خود مشکلی نداشته باشید.
- فشار خون شما در دوران حاملگی و معمولا پس از هفته‌ی بیستم، بالا برود.
- مبتلا به بیماری دیگری نباشید که باعث بالا رفتن فشار خون شود.
- علائم پره اکلامپسی مانند وجود پروتئین در ادرار را نداشته باشید.
فشار خون بارداری یک مشکل موقتی بوده و معمولا خود به خود و پس از گذشت ۱۲ هفته از تولد کودک، برطرف می‌شود.
پره اکلامپسی
پره اکلامپسی یک مشکل مرتبط با فشار خون است که اساسا در دوران بارداری اتفاق می‌افتد و ارگان‌های بسیاری در بدن، از قبیل قلب، کلیه‌ها، کبد، مغز و جفت جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
پره اکلامپسی خفیف شامل تشخیص بالا بودن فشار خون پس از هفته‌ی بیستم بارداری و وجود پروتئین در ادرار یا وجود نشانه‌های دیگر پره اکلامپسی است. اما علائم این بیماری، که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد، ممکن است با بالا رفتن سن حاملگی بدتر و شدیدتر شوند.
- فشار خون بسیار بالا (سیستولیک بالاتر از ۱۶۰ میلی متر جیوه یا دیاستولیک بالاتر از ۱۱۰ میلی متر جیوه)
- وجود پروتئین در ادرار
- وجود تورم بخصوص در دست‌ها و صورت
- بروز تغییرات در بینایی
- تهوع و استفراغ
- درد معده
- سردرد
پره اکلامپسی به اضافه‌ی فشار خون مزمن
این مورد به حالتی گفته می‌شود که خانم باردار از قبل دچار فشار خون بالا بوده و حاملگی این عارضه را بدتر کند.
- علائم پره اکلامپسی و فشار خون بارداری معمولا پس از هفته‌ی بیستم نمود پیدا می‌کنند.
- در چنین فردی، مسئله‌ی فشار خون بدتر و کنترل آن سخت‌تر می‌شود.
- پروتئین در ادرار وجود دارد یا پروتئینوری نسبت به قبل پیشرفت می‌کند.
چه روش‌هایی برای درمان فشار خون بالا در بارداری وجود دارند؟
درمان فشار خون بالا در بارداری به نوع پرفشاری خون شما، میزان بالا بودن فشار شما و علائمتان بستگی دارد. در صورتی که فشار خون شما تحت کنترل باشد، پزشک اقدامات زیر را برای شما انجام می‌دهد:
- با تجویز آزمایش خون و ادرار و اندازه‌گیری فشار خون شما به صورت منظم، شما را به دقت تحت نظر می‌گیرد.
- از آنجا که فشار خون بالا در بارداری به بذل توجه بسیار زیاد نیاز دارد، پزشک با همکاری یک متخصص قلب و یک پریناتولوژیست، مراقبت دوران بارداری شما را انجام می‌دهد. همچنین او ممکن است شما را به پزشک دیگری ارجاع دهد که در زمینه‌ی بارداری‌های خاص و نیازهای پیچیده در دوران حاملگی، تخصص دارد.
- برای کنترل فشار خون شما دارو تجویز کند. داروهای ضد فشار خون مانند لابتالول، متیل‌دوپا و نیفدیپین به صورت گسترده توسط خانم‌ها در هنگام بارداری استفاده شده و عموما ایمن هستند. از سوی دیگر، مهارکننده‌های ACE مانند کاپتوپریل ممکن است بر روی جنین در حال رشد اثر منفی داشته باشند.
- از شما بخواهد که آسپرین بچه با دوز پایین (۸۱ میلی گرم در روز) مصرف کنید. در واقع برای خانم‌هایی که در خطر ابتلا به پره اکلامپسی هستند، پس از هفته‌ی دوازده مصرف روزانه‌ی آسپرین بچه با دوز کم تجویز می‌شود.
- به شما توصیه کند که کلسیم بیشتری مصرف کنید یا مکمل‌های کلسیم را در برنامه‌ی درمانی خود جای دهید. سطوح پایین کلسیم می‌توانند بر روی فشار خون اثر بگذارند، بنابراین، سازمان بهداشت جهانی مصرف مکمل‌های کلسیم را برای کاهش شانس ابتلا به پره اکلامپسی و زایمان زودرس، بخصوص به خانم‌هایی توصیه می‌کند که از مقدار کافی کلسیم در رژیم غذایی خود بهره‌مند نمی‌شوند.
- از طریق گرفتن ضربان قلب کودک، سونوگرافی و آزمایشات دیگر، بر روی رشد جنین و سلامت او نظارت کند.
در صورت بدتر شدن فشار خون و بروز پره اکلامپسی پزشک ممکن است یک یا چند مورد از اقدامات زیر را اعمال کند:
- بسته به میزان شدت علائمتان، شما را در بیمارستان بستری می‌کند.
- مراقبت از شما و کودکتان را با محدودیت‌های بیشتری همراه می‌کند.
- سعی می‌کند تا از بدتر شدن پره اکلامپسی جلوگیری کند تا به جنین زمان بیشتری برای رشد بدهد.
- برای پیشگیری از بروز تشنج از تزریق رگی یک دارو به نام سولفات منیزیم استفاده می‌کند.
- کودک را به دنیا می‌آورد. در واقع تنها راه خلاصی از علائم پره اکلامپسی و توقف پیشرفت آن، به دنیا آوردن کودک است.
بالا بودن فشار خون در حاملگی چه پیامدهایی را برای شما و کودکتان دارد؟
فشار خون بالا می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی از جمله حمله‌ی قلبی، آسیب به ارگان‌های بدن و سکته‌ی مغزی شود. پره اکلامپسی و اکلامپسی، از خطرناک‌ترین عوارض فشار خون کنترل‌نشده در دوران بارداری محسوب می‌شوند. این عوارض می‌توانند:
- باعث زایمان زودرس شوند. گاهی تنها راه موجود برای مقابله با عوارض جدی فشار خون بالا در بارداری، به دنیا آوردن زود هنگام کودک است. وجود فشار خون بالا، ممکن است پزشک را مجبور به گرفتن این تصمیم دشوار کند.
- محدودیت رشد داخل رحمی: فشار خون بالا در بارداری می‌تواند بر جریان مواد مغذی از جفت به جنین اثر بگذارد، رشد کودک را محدود کند و در نهایت باعث تولد کودکی شود که کوچکتر از حد مورد انتظار است.
- کمبود اکسیژن: مسائل مرتبط با جفت ممکن است در رسیدن اکسیژن به جنین، اختلال ایجاد کند.
- کنده شدن جفت: پرفشاری خون، احتمال دکولمان یا جدا شدن جفت را بالا می‌برد. در این عارضه، جفت از دیواره‌ی رحم جدا شده و خونریزی اتفاق می‌افتد. کندگی جفت، یک موقعیت اورژانسی است که به انجام مراقبت فوری، هم برای مادر و هم برای جنین نیاز دارد.
- سزارین: مادران بارداری که فشار خون بالا دارند، با احتمال بیشتری کودک خود را از طریق سزارین به دنیا می‌آورند.
- نشانگان هلپ: نشانگان هلپ یا سندروم HELLP، همراه شدن پره اکلامپسی با موارد زیر است:
- همولیز یا خون کافت- تجزیه شدن گلبول‌های قرمز خون
- بالا رفتن آنزیم‌های کبدی- افزایش میزان ALT و AST
- کم شدن مقدار پلاک
- اکلامپسی: پره اکلامپسی در صورت شروع تشنج به اکلامپسی تبدیل شده و می‌تواند در نهایت باعث کما شود.
- مرگ: گرچه مردن به دلیل عوارض مرتبط با بارداری در کشورهای پیشرفته نادر است اما، اختلالات فشار خون حاملگی که به پره اکلامپسی منجر شده اند، ممکن است به اکلامپسی تبدیل شده و حیات شما را تهدید نمایند.
چگونه از بروز فشار خون بالا در بارداری پیشگیری کنید؟
هیچ راه قطعی و شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری از بروز اختلالات فشار خون بارداری وجود ندارد. با این حال، داشتن یک سبک زندگی سالم همیشه می‌تواند ریسک ابتلا به فشار خون بالا را کاهش دهد. به طور کلی بهتر است که شما:
- در یک وزن طبیعی و نرمال باقی بمانید.
- متعادل و سالم غذا بخورید.
- به طور منظم ورزش کنید (البته اگر از نظر پزشک اشکالی ندارد).
- مصرف ویتامین‌های خود را فراموش نکنید.
- به صورت مرتب در جلسات چک آپ حاضر شوید.
- تا حد امکان استرس خود را کاهش دهید.
- از یک سیستم حمایتی خوب بهره‌مند شوید.
- مهارت‌های مدیریت موقعیت‌های مختلف را در خود تقویت کنید.
این موارد می‌توانند به شما کمک کنند تا احتمال بروز فشار خون بالا را کاهش دهید، اما به طور قطع از آن جلوگیری نمی‌کنند. بنابراین، ملاقات منظم با پزشک برای انجام غربالگری‌های ضروری دوران بارداری، بهترین راه برای اطمینان از نرمال بودن فشار خون شماست. به علاوه، اگر فشار خون شما شروع به بالا رفتن کند، هرچه زودتر متوجه این مسئله شوید، بهتر است.
در نهایت، نکات زیر را برای حفظ سلامتی خود در دوران بارداری مدنظر قرار دهید
فشار خون بالا در بارداری می‌تواند به یک موقعیت خطرناک تبدیل شده و شانس بروز پره اکلامپسی را بالا ببرد. با دانستن و رعایت نکات زیر، عوارض فشار خون بالا در بارداری را کاهش داده و تا حد امکان سلامت خود را در این دوران حساس، حفظ کنید.
- مشاوره‌های پیش از بارداری و چک آپ‌های حین حاملگی را از یاد نبرید. اگر هم‌اکنون به فشار بالا مبتلا هستید و قصد باردار شدن دارید، حتما پیش از اقدام، با پزشک متخصص زنان و زایمان یا متخصص قلب مشورت کرده و برنامه‌ی دارویی مناسبی را دریافت نمایید.
- درباره‌ی داروهای خود با پزشک صحبت کنید. اگر برای مقابله با فشار خون بالا در حال مصرف دارو هستید، حتما این مسئله را با پزشک متخصص در میان بگذارید تا از امنیت این داروی خاص در دوران بارداری مطمئن شوید. پزشک ممکن است نوع داروی شما را در طول حاملگی تغییر دهد.
- در تمام چک‌آپ‌های دوران بارداری خود حاضر شوید. پای‌بندی به یک برنامه‌ی مراقبتی زود هنگام و منظم، بهترین روش برای کنترل فشار خون بالا و حفظ سلامتی در دوران بارداری است.
- علائم خطر و نشانه‌های هشداردهنده را بشناسید. درباره‌ی علائم بدتر شدن فشار خون مانند سردرد، درد، اضافه وزن ناگهانی یا ادم و کاهش تحرک جنین، آگاه باشید.
- تحرک کودک خود را مرتب چک کنید. پزشک از طریق انجام سونوگرافی و آزمایشات دیگر، جنین شما را تحت نظر قرار خواهد داد. او همچنین به شما خواهد آموخت که چگونه به صورت روزانه حرکات کودکتان را چک کنید.
- مراقب خودتان باشید. سطح استرس خود را پایین نگه دارید، از یک رژیم غذایی سالم و کم نمک پیروی کنید، هر زمان که ممکن بود استراحت نمایید و نزدیک کسانی بمانید که مراقبت شما هستند.
- مراقب اضافه وزن خود باشید. تلاش کنید که میزان افزایش وزن شما در طول بارداری، از حد نرمال فراتر نرود و اگر چاق هستید، با پزشک خود درباره‌ی مقدار مجاز اضافه کردن وزن در حاملگی با توجه به قد، وزن کنونی و توده‌ی بدنی خود، مشورت کنید.
- از فعالیت فیزیکی غافل نشوید. درباره‌ی شروع یا ادامه دادن یک برنامه‌ی ورزشی منظم در طول بارداری، با پزشک خود مشورت کنید. مطالعات نشان داده اند که انجام حرکات یوگا می‌تواند برای مقابله با فشار خون بالا در بارداری، موثر باشد.
- سلامت ذهنی و احساسی خود را هم مدنظر داشته باشید. اگر احساس ناراحتی، افسردگی یا اضطراب شدید دارید، حتما با یک روان‌شناس تماس بگیرید.